O'zbekiston tarixi
Turdiyev Sherali. Ular Germaniyada o‘qigan edilar, -
Download 6.43 Mb. Pdf ko'rish
|
a Sagdullayev uzb tarix
|
1
Turdiyev Sherali. Ular Germaniyada o‘qigan edilar, - < jumali, 1992-yil, 10-son, 107-bet. 450 olindilar va otib tashlandilar. Ana shular qatorida Abdulvahob Murodiy ham bor edi. Uning to„g„risida chiqarilgan hukmda quyidagi ma‟lumotlar yozilgan: Murodiy Abdulvahob (ayblov ishi 1 670) 1901-yilda tug„ilgan. 0„zbek. Qishloq xo'jalik tajriba stansiyasi agronomi. Toshkent shahar. Birinchi Egarchi mahallasi. Xotini - Martova, qizi - Maryam, ukasi - Abduqodir, singlisi - Sohiba. 1930-yil 25-aprelida hibsga olingan. «Milliy Istiqlol» a‟zosi va uning fikrlarini targ„ib qilishda va xorijda boigan vaqtida Sovetlarga qarshi millatchilik ishlarida qatnashganlikda ayblangan. OGPU kollegiyasining 1935-yil 25 apreldagi Abdulvahob Murodiyni otish haqida chiqargan qarori 10 yil qamash o„n yillik qamoq jazosi bilan almashtirilgan. Mustamlakachi Sho„ro hukumatiga xalqimizning milliy uyg„o- nish, milliy o'zligini tanishi va milliy taraqqiyotimizning har jab- hadagi rivoji yoqmas edi. Shu boisdan ham u bu borada millatning og„irini engil qiladigan barcha kuchlami qatag„on qildi va o„z yo„lidan uloqtirib tashladi. Sho„ro hukumati Olmoniyada ne-ne yaxshi umidlar va orzular bilan o„qib, Ovrupo ilg„or fani yutuqlarini egallab, o„z ona yurti 0 „zbekistonga qaytgan vatan va millat fidoyilarini o„zining eng ashaddiy raqibi deb bildi. Shu bois ham Olmoniyaning yetakchi oliygohlarida tahsil olib Vataniga qaytgan agronomiya ilmining bilimdoni Solih Muhammad, kimyogar olim Sattor Jabbor, genetik Rauf Rasuliy, elektr-injener Toiagan Mo'min, tibbiyot mutaxassisi Xayriniso Majidxonova, irrigator Fuzayl Sherahmad o„g„li va boshqalar hibsga olinib, 1938-yil 9-oktabrida SSSR Harbiy kollegiyasi qarori bilan otib tashlangan edilar. Sho„ro hukumati milliy mutaxassislarga ishonmagan. Bu o„rinda xorazmlik Maryam Sultonmurodovaning og„ir qismati misol bo„la oladi. U 1905-yil 13-fevralda Xorazmda ma‟rifatparvar oilada dunyoga kelgan. Maryamning otasi Mulla Jumaniyoz Xiva xonligi tuzumiga qarshi kurashgan, bolshevoylaming targ„ibotlariga aldanib ular tomoniga o„tgan. U «Yosh xivaliklar» To„rtko„l Qo„mitasining raisi, 1920-yil fevralda tuzilgan Xorazm xalq muvaqqat hukumatining boshligi edi . 1 1926-yilda Mulla Jumaniyozni «bosmachilan> otib oidirganlar. Maryamxon dastlab Urganch va To„rtko„ldagi tatar maktabi- da, 1919- yildan boshlab esa Toshkentda o„qishga kirishga tayyor- laydigan tatar maorif institutida o„qigan. 1920-1921-yillarda Oren- burgdagi pedagogika institutida o„qiydi va shu yerda partiya safiga 451 kiradi. 0„qishni tugatgach, u bir muddat Xorazm Xalq Respublikasi Markaziy Qo„mitasi qoshidagi xotin-qizlar bilan ishlash bo„limida xizmat qilgan. 1922-yil oktabrida Maryamxon Turkiston MIQ qoshidagi Xorazm Xalq Respublikasi Muxtor vakili yoilanmasi bilan Moskvaga keladi. Bu yerda uni Safoyev va Karimovlar Yevropa fani va texnikasini o„rganib kelib xalqqa, vatanga xizmat qilish kerakligi to„g„risida pandu nasihatlar bilan boshqa turkistonliklar va buxoroliklar bilan birga Germaniyaga o„qishga borishga ko„ndiradilar. Maryamxon 1923-yilda Berlinda ilm olgan. 1924— 1926- yillarda Darmshtat shahrida o„qituvchilar seminariyasida o„qidi. 1926-1927-yil yana Berlin shahridagi Fraunshud nomidagi maktabda amaliy mashg„ulotlarda boigan. Tinib-tinchimas Maryamxon 1927-yilda Berlin shahridagi professor Ferkelshteyn nomidagi kasalxona qoshida hamshiralar tayyorlaydigan kursda o„qib qo„shimcha mutaxassislikni egallaydi. Huddi shu davrda u Xayriniso Majidxonova bilan Parijga sayohat qilib bu yerda Mustafo Cho„qayev va Parij universitetida tahsil ko„rayotgan Ahmad Noyim singari yurtdoshlar bilan ko„rishadi. 1928-yilda Maryamxon Toshkentga qaytadi va Eski shahardagi Kommunistik universitetda boiim mudiri boiib ishlay boshlaydi. 1935-yildan u «Guliston» jumalida o„sha davming taniqli xotin-qiz jumalistlari Sobira Xoldorova, Tojixon Shodiyeva, Saodat Shamsiyevalar bilan birga ishlaydi. Ammo tez orada 0„zbekistonda avj olgan milliy qatag„onlik Maryamxonning «qanotlarini qayirdi». U ham o„z davrining yetuk va ilg„or xotin-qizlari hisoblangan Sobira Xoldorova, Tojixon Shodiyevalar qatorida hibsga olindi. 1937-yil 13-sentabrda Maryam Sultonmurodova yasama va bo„htondan iborat ayb bilan, allaqanday millatchi tashkilotning a‟zosi sifatida 10 yil qamoq jazosiga mahkum etiladi. U 1939-yilga qadar Qozon, Suzdal qamoqxonalarida, so„ngra NKVDning Kolimadagi «Dalstroy» lageriga o„tkaziladi va 1947-yilga qadar shu yerda saqlanadi. 1947-yilda qamoq jazosi tugagach, Maryam Sultonmurodova ona yurti Xorazmga qaytadi. Ammo ko„p o„tmay u 1949-yil 29 martda yana qamoqqa olinadi. Urganch shahrida 0„zbekiston SSR DXQ Xorazm viloyat boiimi leytenanti Polner va katta leytenant Nechaevlaming Maryam Sultonmurodovani qamoqqa olish haqidagi qarorida quyidagilar- ni o„qiymiz: «Sultonmurodova 1922-1928-yillarda Olmoniyada o„qishda boiganida mashhur millatchi muhojirlar yoiboshchilari 452 Mustafo Cho„qaev va Olimjon Idrisiylar tomonidan tuzilgan hamda rahnamolik qilingan millatchi josuslar tashkiloti boigan «Ozod Turkiston»ning a‟zosi boigan... 1927- yil Sultonmurodova keyinchalik Sovetlarga qarshi millat- chilik faoliyati uchun hukm qilingan va otib tashlangan Xayriniso Majidxonova bilan birga Berlindan Parijga borishgan va u yerda mashhur «millatchilar» Mustafo Cho„qayev va Ahmad Noyimlar bilan uchrashganlar. Bayon etilganlarga asoslanib, Urganch tuman, Yangibozor qishloq Sho„rosida ishlab va yashab turgan Maryam Sultonmurodova hibsga olinsin va uyi tintuv qilinsin» 1 . Maryam Sultonmurodova keyinchalik SSSR Bosh prokura- turasiga yozgan arizasida unga qo„yilgan barcha ayblar tuhmat va uydirmadan iborat ekanligi, Berlindagi «Ozod Turkiston» degan tashkilotning o„zini ham, nomini ham bilmasligini aytib, nohaq qamalganligini ta‟kidlab quyidagilami yozadi: «1937-yilda 0„zSSR NKVD organlari tomonidan qamoqqa olinib, SSSR Oliy Sudi harbiy kollegiyasi tomonidan 57 a, va 3,11,14 moddalari orqali 5-yil huquqdan mahrum qilinganlik sharti bilan 10 -yil qamoq jazosiga hukm qilindim. 1947-yil jazo muddatim tugab, uyga qaytdim; 1949-yil yana shu ish bilan qamoqqa olindim va maxsus majlis qarori bilan Krasnoyarsk oikasiga surgun qilindim. Vaholanki, men hech qachon Sovet hukumatiga qarshi bormaganman va vijdonan inqilobga qarshi hech qanday ish ko„rmaganman. 0 „zimni faqat vujudga kelgan sharoitning qurboni hisoblab, ishimni qaytadan ko„rishingizni so„rayman. Menga qo„yilgan ayblami quyidagi sabablarga ko„ra asossiz deb hisoblayman: 1. Meni ayblashlaricha, go„yo men Berlinda boigan vaqtimda aksilinqilobiy josuslik tashkiloti «Ozod Turkiston» a‟zosi boiib, shu tashkilotning topshirigi bilan Germaniya foydasiga josuslik ishlarini olib borgan emishman. Men hech qachon birorta aksilinqilobiy tashkilotning a‟zosi boigan emasman. «Ozod Turkiston» degan tashkilotning borligini men birinchi bor tergov vaqtidagina eshitdim. Mening bilishimcha, 1922-yil Buxoro Xalq Jumhuriyati va Turkiston Sovet Jumhuriyatidan 60 ga yaqin kishi Olmoniyaga Download 6.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|