O'zbekiston tarixi

1
 0‘zR. BMHQA, Р-33391-ish, 18-jild, 238-240-varaqlar; «Turkiston» gazetasi. 1992-yil 
21-aprel.
446

---

- Sizga Zohiriyning hozirgi pozitsiyasi ma‟lummidi? 
- U sadoqatli turkiyparast (panturkist) edi va shunday boiib qoladi».
Ashurali Zohiriy Shoio hukumatining 30-yillardagi olib borgan 
adolatsiz siyosatidan o„z noroziligini yashirmagan. Yoqub Omonov bu 
haqda xavfsizlik organlariga quyidagicha koigazma beradi: 
«- ...Zohiriy hamma joyda o„zbeklami ranjitishyapti, deb koyindi. 1936-
1937-yil qishida non qahatchiligi - ocharchilikda Zohiriy aytdiki, 
«0„zbekistonda ko„pchilik o„zbeklar boigani va yashagani holda ulaming 
ko„p miqdori qishloqlarda yashashadi. Bugungi kunda ular shaharga 
kelayaptilar, sutkalab nonga navbat kutadilar, 
2
kilo non uchun navbatda 
turadilar. 
Bunday vaqtlarda ovrupoliklarga hamma narsa taxt, ular tinch va 
osoyishtagina ishlaydilar - yeydiganlari, nonlari tayyor, ish joylari-
tashkilotlarining o„zida... Gazetada men Akmal Ikromovning bosilib chiqqan 
Stalin Konstitutsiyasi haqidagi dokladini o„qib, qoyil qoldim. U 
o„zbeklaming o„tmishi, ogir hayotini ta‟riflab zo„r ish qildi, dedi-yu, yana 
so„zida davom etdi: «Hozir ham huddi shunday: pulni birov ko„p oladi, 
biroq sotib olishga narsa yo„q, kolxozchilaming esa olgan daromadi 15-20 
ming so„mdan oshmaydi, bu ham har yili emas... 
...U yana quyidagilami aytdi: «Oldinlari tashkilotlaming rahbarlari 
o„zbeklar boiardi. Hozir esa o„zbeklar deyarli pastki amallarda 
ishlamoqdalar. Hamma joyda rahbarlik ovrupoliklar qoiida... Choiponni 
hukumat qamoqqa oldi... u 0„zbekistonga- jamiyatga (adabiyot sohasida) 
juda katta ishlar qilardi... Afsuski, jamiyat uchun faqat kam nafi 
tegadiganlargina olib qolinmoqda, o„zbek adabiyoti uchun loqayd yoshlar 
asrab qolinyapti...»
1
. Xullas, ana shu ayblar asosida A.Zohiriy ikki marta 
sudlandi. Dastlab u, yuqorida ta‟kidlagani singari, 1930-yillar boshida 10-
yilga ozodlikdan mahrum etildi. So„ngra u turma muddatini ilgariroq o„tab 
kelib yana o„z kasbi - pedagoglik bilan shug„ullanib yurgan kezlarda o„z 
millatimizdan chiqqan g„arazgo„y va chaqimchi g„alamislaming ig„vo-
malomatlari bilan 1937-yil 5-sentabrda ikkinchi marta qamoqqa olindi. 
A.Zohiriyni tergov qilgan Leon Andreevich Agabekov va uning hamtovogi 
Trigulovlar tayyorlagan «ayblov» qarorida quyidagilar yozilgan: «1. 
A.Zohiriy mashhur