O’zbekiston va Xitoyda o’suvchi jiyda va kendir o’simliklarining kimyoviy tarkibini qiyosiy tahlili ” 5A 140501

II.2.3 Qovushqoqlikni aniqlash
Qovushqoqlik (Viskozimetriya)
Polimerlarni suyultirilgan eritmalarda qovushqoqlikni o’lchash ularning molekulyar massasi va o’lchamlarini aniqlashga imkon beradi. Yuqori molekulyar moddaning xarakteristik qovushqoqligi molekulalarning oqish paytida aylanma harakat qilishi uchun sarf bo’ladigan qo’shimcha energiyaning o’lchamidir. Haqiqatdan ham polimer eritmalarining vizkozimetr kapilyar orqali oqishda ham ilgarilanma, ham aylanma harakat qiladi.
Buni quyidagi misoldan tushunish mumkin ;

Oqim yo’nalishi

5-rasm

Eritma kapillyar orqali harakat qilganda oqimning yo’nalishiga perpendikulyar ravishda oqish tezligining ingradienti hosil bo’ladi, natijada oqimning turli nuqtalarida makromolekulaga ta’sir qiluvchi kuchning kattaligi har xil bo’ladi va makromolekula ilgarilanma va aylanma harakat qiladi. Suyuqlikning ichki ishqalanishi qancha katta bo’lsa, oqishning tezligini doimiy saqlash uchun shuncha katta kuch bilan ta’sir qilish kerak .Buni quyidagi Nyuton formulasi bilan ifodalash mumkin ;

(2.1)
g- tezlikning gradienti
Proportsionallik koeffitsienti  (etta) qovushqoqlik koeffitsienti yoki qovushqoqlik deyiladi .
 qiymati g ga bog’liq bo’lmagan suyuqliklar Nhton suyuqliklari deyiladi .
Suyuqlikning oqish tezligini doimiy saqlash uchun energiya sarf qilish kerak
(2.2)
Agar suyuqlikning ichida biror modda bo’lsa, u suyuqlikning oqish tezligini o’zgartiradi va uni doimiy saqlash uchun qo’shimcha energiya sarflash kerak bo’ladi
(2.3)
Bu yerda  va  ₀ lar eritmaning va erituvchining qovushqoqligi
- solishtirma qovushqoqlik .(2.4)
- keltirilgan qovushqoqlik .(2.5)
(2.6)

Keltirilgan qovushqoqlik koffitsentini konsentratsiya bo’yicha nolga intiltirilgan qiymati xarektiristik qovushqoqlik deyiladi va [] simvol bilan belgilanadi.

1-jadval.