Ozbekistonning eng yangi tarixi oquv fanining predmeti, maqsadi va vazifalari, nazariy- metodologik tamoyillari

OZBEKISTONNING ENG YANGI TARIXI OQUV FANINING PREDMETI, MAQSADI VA VAZIFALARI, NAZARIY- METODOLOGIK TAMOYILLARI.
REJA
1. Ozbekistonda huquqiy demokratik davlat qurilishi
2. Mustaqillik yillarida huquqiy demokratik fuqarolik jamiyati qurishning asosiy xususiyatlari
3. Ozbekistonda inson huquqlari va erkinliklari kafolatining yaratilishi
4. Ozbekistonda fuqarolik jamiyati rivojlanishining asosiy bosqichlari va istiqbollari


Tayanch soz va iboralar: fuqarolik jamiyati tushunchasi, modernizatsiya, demokratik davlat, xususiy mulk, oila, davlat tuzumi, huquq, madaniyat, talim, qonunlar.

Ozbekistonning eng yangi tarixini rivojlantirish haqida farmon va qarorlar Ozbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Ozbekistonning yangi tarixini tayyorlash va nashr etish togrisida gi dadi 445-sonli QaroriOzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Ozbekistonning yangi tarixini tayyorlash va nashr etish togrisida gi dadi 445-sonli Qarori Ozbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 17 fevraldagi «Fanlar akademiyasi faoliyati, ilmiy-tadqiqot ishlarini tashkil etish, boshqarish va moliyalashtirishni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari togrisida»gi PQ-2789-sonli qarori yilda Ozbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi huzurida Ozbekistonning eng yangi tarixi boyicha jamoatchilik kengashi faoliyatini tashkil etish to’g’risida Ozbekiston Respublikasi Prezidentining PQ sonli qarori

O’zbekistonning eng yangi tarixi vazifasi va ahamiyati O'zbekistonning zamonaviy tarixini o'rganishning ahamiyati mamlakatning zamonaviy hayotiga bevosita ta'sir ko'rsatadigan ijtimoiy ahamiyatga ega voqealarni tushunishga qaratilganligi bilan belgilanadi. Ushbu voqealarning tarixiy ahamiyati nimada va ularning mohiyati nimada, ulardagi ayrim siyosiy arboblarning roli nimada, ushbu voqealarning rivojlanishi uchun qanday ssenariylar mavjud va bu voqealar zamonaviy jarayonlar bilan qanday bog'liq? - zamonaviy tarix javob berishi kerak bo'lgan savollar. Bundan tashqari, yaqin tarix hozirgi zamon bilan bog'liq bo'lganligi sababli kelajak bilan bog'liq tendensiyalarni ko'rish uchun muhim ahamiyatga ega.
Ta'lim funksiyasi ilmiy va tarixiy bilimlarni o'zlashtirish, tarixiy narsalarni ko'rish qobiliyatidan iborat zamonaviy O'zbekiston hududida jamiyatning rivojlanishi turli xil ilmiy nazariy va uslubiy yondashuvlar va tushunchalar prizmasi orqali amalga oshiriladi. Kognitiv va tarbiyaviy vazifa talabalarning mustaqil ish ko'nikmalarini shakllantirish, ma'lumot izlash, turli manbalar bilan ishlash, ularni baholash, attestatsiya, sharhlash va tahlil qilish tizimlari Ta'lim funktsiyasi fuqarolik pozitsiyasini, qadriyatlarga yo'naltirilgan tarixiy xotirani va vatanparvarlik tuyg'usini shakllantirish bilan bog'liq. Shunga qaramay, bir qator ta'limotlar tarixiy tadqiqotlar asosida prognozlarga shubha bilan munosabatda bo'lishadi (masalan, bu ibora britaniyalik faylasuf K. Popper tomonidan "Tarixni qidirish" asarida tan olingan) 20, aksariyat sotsiologlar va siyosatshunoslar bilishadi. Ushbu turdagi prognozlarning samaradorligi shubhasizdir. O'zbekistonning eng yangi tarixi ilmiy bilimlar va o'quv sohasi sifatida bir qator muhim vazifalarni bajaradi
O'zbekistonning eng yangi tarixini o'qitishning metod va yonalishlari Tarixiylik prinsipi. Ushbu prinsipga ko'ra, tarixiy voqealar va jarayonlar ushbu voqealar va jarayonlar qanday paydo bo'lganligi, qanday rivojlanganligi va ular nimaga olib kelganligi nuqtai nazaridan qat'iy aniq tarixiy kontekstda ko'rib chiqilishi kerak. Tarixiyizmning uslubiy prinsip sifatida talabi davrda paydo bo'ladi va rivojlanadi. O'rta asrlar teleologizmiga qarshi bo'lgan ma'rifat (Viko, Volter, Russo, Diderot), keyin nemis klassik falsafasida (Hegel, Marks), hayot falsafasida (Diltey) va falsafiy va tarixiy fikrning boshqa sohalarida. Zamonaviy talqinda tarixshunoslik prinsipi tarixshunoslik va jurnalistikada juda kamdan-kam uchraydigan hodisaga qarshi qaratilgan, bunda mualliflar dunyoqarash g'oyalarini, xulq-atvor stereotiplarini va o'z davrlarining axloqiy me'yorlarini tarixdagi voqealarni baholashda, unutish yoki ataylab e'tiborsiz qoldirishda qo'llashadi.
O'zbekistonning eng yangi tarixini tadqiq qilish usullari amaliy va kognitiv faoliyatida odam muayyan natijalarga erishish yo'llari, usullari va vositalari haqida o'ylashga yordam berolmaydi. Dastlab maqsadga muvofiqligi bilan ajralib turadigan inson faoliyatining o'zi metodologiyani o'zining universal xususiyati sifatida nazarda tutadi. Oddiy uslubiy sxemalar amaliy faoliyat uslublari sifatida insoniyat boshida paydo bo'lgan. Muayyan bosqichda bilish odatlarining zulmati paydo bo'ladi, keyinchalik - ilmiy bilish usullari. Tarixshunoslik ham bilishning universal, ham umumiy ilmiy usullaridan, shuningdek tarixiy tadqiqotning haqiqiy usullaridan foydalanadi. Ikkinchisi ham umumiy tarixiy, ham ixtisoslashgan bo'lishi mumkin. Umumiy ilmiy tadqiqot usullari - induktsiya, deduktsiya, taqqoslash, mavhumlashtirish, tasniflash, tahlil qilish, sintez, matematik modellashtirish usuli, kompleks va tizimli yondashuvlar va boshqalar..
O'zbekistonning eng yangi tarixini o'qitishning metod va yonalishlari Tarixiylik prinsipi. Ushbu prinsipga ko'ra, tarixiy voqealar va jarayonlar ushbu voqealar va jarayonlar qanday paydo bo'lganligi, qanday rivojlanganligi va ular nimaga olib kelganligi nuqtai nazaridan qat'iy aniq tarixiy kontekstda ko'rib chiqilishi kerak. Tarixiyizmning uslubiy prinsip sifatida talabi davrda paydo bo'ladi va rivojlanadi. O'rta asrlar teleologizmiga qarshi bo'lgan ma'rifat (Viko, Volter, Russo, Diderot), keyin nemis klassik falsafasida (Hegel, Marks), hayot falsafasida (Diltey) va falsafiy va tarixiy fikrning boshqa sohalarida. Zamonaviy talqinda tarixshunoslik prinsipi tarixshunoslik va jurnalistikada juda kamdan-kam uchraydigan hodisaga qarshi qaratilgan, bunda mualliflar dunyoqarash g'oyalarini, xulq-atvor stereotiplarini va o'z davrlarining axloqiy me'yorlarini tarixdagi voqealarni baholashda, unutish yoki ataylab e'tiborsiz qoldirishda qo'llashadi.
O'zbekistonning eng yangi tarixini o'qitishning metod va yonalishlari Jahon tarixi va O'zbekistonning eng yangi tarixi davomida tarix fanining boshqa ilmiy fanlar (geografiya, falsafa, iqtisodiy va huquqiy fanlar, tilshunoslik va boshqalar) bilan o'zaro bog'liqligi faktlari bir necha bor tilga olingan. Bu O'zbekistonning zamonaviy tarixiga to'liq taalluqlidir. Bundan tashqari, biz tarixiy bilimlarning o'zida fanlararo aloqalar haqida gapirishimiz mumkin. Shunday qilib, O'zbekistonning eng yangi tarixi barcha tarixiy fanlar - dunyo tarixi, tarixshunoslik va manbashunoslik, etnologiya va boshqalar bilan bog'liq. Bugungi kunda odamlar ko'pincha fanlararo yondashuvlar va ularning tarix fanida qo'llanilishi to'g'risida gaplashishadi. Fanlararo fan - XX-XXI asrlar fanining eng muhim xususiyati.... Bu zamonaviy fanning integrativ tendentsiyalari, ilmiy bilimlar birligining shakllanishi va ilmiy bilim ob'ektlarining o'zlari turli xil elementlar va jarayonlarning murakkab, bo'linmaydigan birligi ekanligi bilan bog'liq. Masalan, agar biz jamiyatning tarixiy bosqichini olsak, masalan, O'zbekiston tarixidagi mustaqillik davrini olsak, undagi iqtisodiy jarayonlar siyosiy yoki ijtimoiy jarayonlardan ajratilgan holda mustaqil ravishda mavjud emas, agar tarixchi o'z tadqiqotida statistik ma'lumotlardan foydalansa, ishonamiz.
Ushbu o‘quv-uslubiy majmuada O‘zbekiston tarixining mustaqillik yillari tahlil qilinib, unda O‘zbekistonning davlat mustaqilligiga erishishi, yangi jamiyatga o‘tish davrida siyosiy islohotlarning amalga oshirilishi, O‘zbekistonda huquqiy demokratik davlat qurilishi, fuqarolik jamiyatining shakllantirilishi, iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishga doir tadbirlar, mamlakatda ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni ta’minlash omillari, ma’naviy-ruhiy poklanish va milliy qadriyatlarning tiklanishi hamda O‘zbekistoning jahon hamjamiyatidan munosib o‘rin olishi kabi masalalar o‘z ifodasini topgan.
Shuningdek, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da ko‘rsatib o‘tilgan talaba-yoshlarning tarixiy dunyoqarashini boyitish, ularda mustaqil fikrni qaror toptirish, tarixni mukammal darajada bilish, insoniyat yutuqlaridan va tajribasidan to‘la bahramand bo‘lish, umuminsoniy qadriyatlarni anglab yetishga ko‘maklashish va dunyo miqyosida bo‘lgan muammolarning tarixiy izdizlarini izlab topish kabi dolzarb masalalarni o‘rganadi.
Undan tashqari, “O‘zbekistonning eng yangi tarixi” fani haqidagi bilimlarni qaror toptirish, mavjud ilmiy adabiyotlar va zamonaviy nazariyalar hamda olib borilayotgan tadqiqot ishlarini tahlil etish, fan bo‘yicha to‘plangan ilg‘or tajribalarni o‘rganish kabi masalalarni o‘z ichiga oladi.
“O‘zbekistonning eng yangi tarixi” fani bo‘yicha o‘quv-uslubiy majmua tuzilish jihatidan so‘z boshi, o‘quv materiallari, mavzular bo‘yicha asosiy ma’ruzalar matni, seminar mashg‘ulotlar rejasi, adabiyotlar ro‘yxati, mustaqil ta’lim mashg‘ulotlari, glossariy, ilovalar, namunaviy fan dasturi, ishchi fan dasturi, testlar, tarqatma materiallar va baholash mezonlaridan iborat.
Loyihaning dastlabki varianti 1991-yil oktabr-noyabrigacha tayyorlab bo‘lindi. U muqaddima, olti bo‘limga bo‘lingan 158 moddadan iborat edi. Ushbu loyiha yuzaga kelayotgan paytda mamlakatimiz tarixida tub burilish yuz berdi. 1991-yil 31-avgustda O‘zbekiston Respublikasi o‘zining davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risidagi konstitutsiyaviy Qonunni va O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi to‘g‘risida Oliy Kengash Bayonotini qabul qildi. Bu bilan respublika parlamenti mustaqil O‘zbe­kiston Respublikasi, suveren davlat qaror topganligini butun dunyoga e’lon qildi. Qonunda xalq hokimiyatchiligi, demokratik davlatchilik, inson huquqlari muqaddasligi, qonun ustuvorligi, hokimi­yat bo‘linishi, mamlakatning hududiy yaxlitligi kabi muhim prinsiplar mustahkamlandi. Ushbu ilg‘or demokratik g‘oya va prinsiplar Konstitutsiya loyihasi mazmuniga ham singdirildi. Shunga qaramasdan dastlabki loyiha hali mukammallik darajasidan ancha yiroq edi. Yanada jiddiyroq va talabchanlik bilan ishlash lozim edi.
1992-yil bahorida loyihaning 149-moddadan iborat ikkinchi varianti ishlab chiqildi. Mamlakat Prezidenti ishtirokida Konstitutsiyaviy komissiyaning navbatdagi majlisi bo‘lib o‘tdi. Majlisda Konstitutsiya loyihasi ustida olib borilgan ishlar to‘g‘risidagi axborot tinglandi. Ta’kidlanishicha, ishchi guruh O‘zbekiston xalq deputatlari, mehnat jamoalari rahbarlari, olimlar va mutaxassislar bilan hamkorlikda loyihaning beshinchi ko‘rinishini tayyorladi. Unda o‘zbek xalqining tarixiy, milliy va ma’naviy xususiyatlarini imkon qadar to‘laroq aks ettirishga harakat qilindi. Majlisda Konstitutsiya loyihasini uzil-kesil ishlab chiqish uchun 25 kishidan iborat ishchi guruh (komissiya) tuzishga qaror qilindi va uning zimmasiga quyidagi vazifalar yuklandi:
– huquqiy demokratik davlat barpo etish tajribasini har tomonlama umumlashtirish va uni Konstitutsiya loyihasida hisobga olish;
– O‘zbekistonning demografik va ijtimoiy-siyosiy turmush tarzi, uning taraqqiyoti tajribasini hamda deputatlarning, turli ijtimoiy guruhlarning milliy-madaniy markazlarning mulohazalari va takliflarini umumlashtirish;
– Konstitutsiyaviy komissiya a’zolaridan tushgan takliflarni ko‘rib chiqish va loyihaga tegishli o‘zgarishlar kiritish.

• 
  O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining loyihasi puxta ishlovlardan so‘ng Konstitutsiyaviy komissiya qarori bilan 1992-yil 26-sentabrda umumxalq muhokamasi uchun matbuotda e’lon qilindi.
  
• 
  Mustaqil davlatimizning har bir fuqarosi, butun xalq ommasi Konstitutsiya loyihasini katta qiziqish va ozod Vatan uchun cheksiz iftixor tuyg‘ulari bilan kutib oldi. Bu o‘z-o‘zidan tushunarli holat. Zero, davlatimizning kelajagi, xalqimizning taqdiri ko‘p jihatdan Konstitutsiyamiz qanday bo‘lishiga bog‘liq. Aniqrog‘i har qanday davlatning Konstitutsiyasi unda yashovchi xalqning irodasini, ruhiyatini, ijtimoiy ongi va madaniyatini aks ettiradi.
  

Konstitutsiya loyihasining umumxalq muhokamasi nihoyatda keng ko‘lamli bo‘lib, yuksak ijodiy ko‘tarinkilik va ishchanlik kayfiyatida o‘tdi. U jamiyatimizda chinakam demokratiya qaror topishining yorqin namoyishi bo‘ldi. Loyihaning qizg‘in hamda manfaatli muhokamasi xalqimizning o‘zi Mustaqil O‘zbekiston Asosiy Qonunining bevosita ijodkori bo‘lganligini ko‘rsatadi.
Umumxalq muhokamasi uch oy davom etdi. Shu davrda O‘zbekiston Respublikasi davlat-huquqiy tajribasida muhim bir yangilik bo‘ldi. Uning mazmuni shundaki, Konstitutsiya komissiyasi dastlab belgilagan ikki yarim oylik muddat mobaynida (1992-yil 26-sentabrdan boshlab) loyiha mehnatkashlar takliflari asosida qayta tuzatilib, 1992-yil 21-noyabrda muhokamani davom ettirish uchun yana ikkinchi marotaba matbuotda e’lon qilindi. Shunday qilib, huquqiy pretsendent ro‘y berdi – umumxalq muhokamasi ikki bosqichda amalga oshirildi. Bu hol muhokama ishtirokchilarini siyosiy jihatdan faollashtiruvchi qudratli turtki bo‘ldi. Uning maqsadi fuqarolarga ularning muhokamadagi jonbozligi mahsuli va samaralarini aniq ko‘rsatishdan iborat edi.
Umumxalq muhokamasi davomida jami 6 mingdan ortiq taklif va mulohazalar bildirildi. Faqatgina Konstitusion komissiyaga mingdan ziyod xatlar tushdi. Ularda loyihaning ixcham, lo‘nda, chuqur ma’noli va barchaga tushunarliligiga yordam beruvchi mulohazalar bildirildi. Taklif va mulohazalar Konstitutsiya loyihasining hamma moddalariga daxldor bo‘lib, matnning deyarli yarmiga tuzatishlar qilindi. Loyihadagi 127 moddadan 60 tasiga tuzatish va aniqliklar kiritildi. Dastlabki variantdan 4 ta modda chiqarilib, matnga bir necha yangi modda kiritildi.
Taklif va mulohazalarning aksariyati fuqarolar huquqi va burchlari, shaxs daxlsizligi, dinning jamiyatdagi o‘rni va roli, iqtisodiy huquqlar, jumladan, mulk huquqi, bozor munosabatlari va tadbirkorlikni rivojlantirish, huquqiy tartibot va qonuniy­likning konstitutsiyaviy asoslarini mustah­kamlashga qaratilgan moddalar, boblar va bo‘limlarga taalluqli bo‘ldi.
Masalan, Konstitutsiya loyihasining «Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari» degan bo‘limi bo‘yicha 1978 ta taklif va mulohazalar tushgan. Shulardan Shaxsiy huquqlar va erkinliklar, Siyosiy huquqlar, Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar, Inson huquqlari va erkinliklarining kafolatlari, fuqarolarning burchlari degan VII–XI boblaridagi 29 ta modda yuzasidan 1656 ta taklif va mulohaza bildirilgan. Bular ichida qizg‘in muhokama va munozaraga sabab bo‘lgan o‘n bitta moddani ya’ni insonning yashash huquqi, fuqaroning aybsizlik prezump­siyasi, shaxs daxlsizligi, fikr, so‘z va e’tiqod erkinligi, har kimning istalgan axborotni olishi va uni tarqatish huquqi, din erkinligi va diniy tashkilot­larning siyosiy maqomi, fuqarolarning mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlar shaklida faollik ko‘rsatish huquqi, mulkdor bo‘lish va mulkni meros qoldirish huquqi, mehnat qilish va ishsizlikdan muhofaza etilish huquqi, bilim olish huquqi, fuqarolarning atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish majburiyati, Vatanni himoya qilish va harbiy xizmatni o‘tash majburiyati kabi masalalarni alohida ko‘rsatib o‘tish mumkin.

• 
  Mazkur dolzarb masalalar bo‘yicha tushgan takliflar soni 1050 ta bo‘lib, ular Konstitutsiyaviy komissiya nomiga kelgan takliflarning salkam 20% ini tashkil etdi. Bu raqam VII–XI boblardagi moddalarga oid takliflar miqdoriga nisbatan esa 63% tashkil qiladi.
  
• 
  Shunday qilib, Konstitutsiya loyihasining umumxalq muhokamasi O‘zbekiston xalqining irodasini bevosita aniqlash, shuningdek, muhokama davomida to‘plangan boy materialni har tomonlama va chuqur o‘rganib, umumlashtirib, uni yaxlit davlat irodasi tarzida Asosiy Qonunda ifodalash imkonini berdi. Konstitutsiya xalqimizning siyosiy donoligi va tafakkuri mahsuli bo‘ldi.
  
• 
  Umumxalq muhokamasi davom etayotgan davrda ham Konstitutsiya komissiyasi Raisi loyihani takomillashtirishga katta e’tibor qaratdi. Fuqarolar va mehnat jamoalaridan tushayotgan taklif-mulohazalar jamlanib, Rais e’tiboriga havola etib turildi. Mamlakat Prezidenti Kons­titutsiya loyihasi ustida ishlar ekan, uning ortida millionlab fuqaro­larning taqdiri turganligini qayta-qayta ta’kidladi.
  
• 
  Prezident ishlagan loyihalar nusxasidan ayrimlarini misol tariqasida keltiramiz:
  
• 
  Loyihaning 1-moddasida «O‘zbekiston – demokratik respublika» deb yozilgan edi. Prezident bunga aniqlik kiritib, «suveren» so‘zini qo‘shib qo‘ygan. Natijada bu modda «O‘zbekiston – suveren demokratik respublika» tarzida bo‘ldi. Ma’lumki, suverenitet – har qanday davlatning muhim belgisidir. Konstitutsiyada bu jihatga urg‘u berilishi O‘zbekiston uchun alohida ahamiyatga ega. Chunki, O‘zbekiston endi ilgarigidek ittifoq davlatining tarkibida emas. Ikkinchi tarafdan, uning Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligiga qo‘shilganligi mustaqil­likni va davlat suverenitetini yo‘qotdi, degan ma’noni anglatmaydi. Bu MDH shakllanayotgan va uning atrofida turli qarama-qarshi mulohazalar bildirilayotgan bir paytda katta siyosiy ahamiyatga ega edi.
  
• 
  Dastlabki loyihaning 7-moddasi, 2-qismi quyidagicha edi: «O‘zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati Konstitutsiya... vakolat bergan idoralar tomonidangina amalga oshiriladi». Prezident nihoyatda muhim tuzatish kiritdi. Ya’ni, respublikada davlat hokimiyati xalq manfaatlarini ko‘zlab... amalga oshiriladi. Bu bilan Konstitutsiyaning «Xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbayidir» (7-m., 1-qism) degan qoidasi bilan yuqorida keltirilgan qoidasi o‘rtasidagi mantiqiy bog‘liqlik kuchaydi.
  
• 
  Loyihaning 17-moddasi, 2-qismida quyidagi me’yor mustahkam­langan edi: «respublika o‘zining suveren huquqlarini boshqa davlatlar bilan birgalikda amalga oshirishi sharti asosida umumiy farovonlik va xavfsizlikni ta’minlash maqsadida hamdo‘stlik va boshqa davlatlararo birikmalarga kirishi, ittifoqlar tuzishi hamda ittifoqlardan, hamdo‘stlik va boshqa davlatlararo birikmalardan chiqishi mumkin». Prezident matndan «o‘zining suveren huquqlarni boshqa davlatlar bilan birgalikda amalga oshirishi» so‘zlarini chiqarib tashladi va loyihaning quyidagi tahririni bayon qildi: «Respublika davlatning, xalqning oliy manfaatlari, farovonligi va xavfsiz­ligini ta’minlash maqsadida ittifoqlar tuzishi, hamdo‘stliklarga va boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirishi va ulardan ajralib chiqishi mumkin».
  
• 
  Inson huquqlari, erkinliklari va burchlarini mustahkamlovchi qoidalar alohida diqqat-e’tiborga molik bo‘ldi. Bu masala dastavval loyihada quyidagicha edi: «O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi tabiiy, ajralmas, buzilmas huquq va erkinliklarga ega. Ular daxlsiz va hech kim sudsiz ulardan mahrum etishga va ularni cheklashga haqli emas» (19-modda). Bir qarashda hammasi xalqaro huquq mezonlariga muvofiqdek ko‘rinadi. Ammo Konstitutsiyaviy komissiya Raisi bu moddani chiqarib tashlab, uni 20-moddaning ikkinchi jumlasi oxiriga qo‘shishni taklif etdi. Natijada modda quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ldi: «...Fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlab qo‘yilgan huquq va erkinliklari daxlsizdir, ulardan sud qarorisiz mahrum etishga yoki ularni cheklab qo‘yishga hech kim haqli emas».
  
• 
  Kiritilgan tuzatish – ijodiy tafakkur va donishmandlik mahsulidir. Uning to‘g‘riligi loyihadagi 19-modda mazmunini qo‘shimcha tahlil etganda ayon bo‘ladi. Ilgarigi ma’noga ko‘ra: shaxsning barcha tabiiy huquq va erkinliklari daxlsiz deb tanilib, ular sud muhofazasiga da’vogarlik qilar edi. Mazkur normaning yuridik jihatdan noaniq va bo‘shligi ko‘rinib turibdi. Aks holda inson va fuqaroning barcha tabiiy huquqlari to‘la ro‘yxatini qanday aniqlash mumkin? Bu noaniqlik sharoitida hamma huquq va erkinliklar sud himoyasi bilan ta’minlanishi aqlga sig‘adimi? Albatta, yo‘q.
  
• 
  Konstitutsiya loyihasidagi «fuqarolarning huquq va erkin­liklarini amalga oshirishlari ularning o‘z majburiyatlarini bajarishlaridan ajralmasdir» – degan so‘zlarni Prezident quyidagi aniq ifodalar bilan almashtirdi: «Barcha fuqarolar Konstitutsiyada belgilab qo‘yilgan burchlarini bajaradilar» (Konstitutsiyaning 47-moddasi). Endi bu me’yor huquqiy jihatdan sodda, tushunarli, lo‘nda va aniq ko‘rinishga ega bo‘ldi.
  
• 
  Konstitutsiyaviy komissiya Raisining tashabbusi bilan loyihaga shaxsning daxlsizligi, aybsizlik prezumpsiyasi, onalik va bolalik­ning davlat tomonidan muhofaza qilinishi to‘g‘risidagi moddalar kiritildi. Konstitut­siyaviy komissiyaning 1992-yil 7-dekabrda bo‘lib o‘tgan majlisida Prezident Konstitutsiya loyihasini xotin-qizlar bilan erkaklar teng huquqli ekanligi haqidagi, shuningdek, madaniy yodgorliklar davlat tomonidan muhofaza qilinishi haqidagi moddalar bilan to‘ldirishni taklif etdi. Mazkur majlis ishtirokchilaridan biri prezidentlik boshqaruvi shaklini mustahkamlashni, «Davlat hokimiyatining tashkil etilishi» degan bo‘limni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti to‘g‘risidagi bob bilan boshlashni taklif qildi. Konstitutsiyaviy komissiya Raisi bunga e’tiroz bildirib: «Avallo Parlament haqidagi, so‘ngra Prezident haqidagi bob bayon etiladi. Konstitutsiyamizda birinchi navbatda xalq demokratiyasi ustuvorlik qilishi lozim», dedi.
  
• 
  1992-yil 8-dekabrda XII chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XI sessiyasi bo‘ldi. Unda «O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini qabul qilish haqida»gi masala ko‘rildi. Bu xususda Konstitutsiya komissiyasi Raisi, Prezident I.A.Karimov ma’ruza qildi. Ushbu ma’ruzada sessiya muhokamasiga havola qilingan O‘zbekis­ton­ning asosiy Qonuni respublikada avvalgi yillarda qabul qilgan qonunlardan farqli o‘laroq, demokratik yo‘l bilan tayyorlangan bo‘lib, unda yillar davomida sinovdan o‘tgan umuminsoniy qadriyatlar o‘z aksini top­ganligi, u ko‘plab taraqqiy etgan mamlakatlarning tajri­balarini o‘ziga singdirganligi alohida uqtirildi. Shuning uchun ham mazkur Konstitutsiya har qanday yetakchi mamlakatning Konstitutsiyasi bilan bahslasha olishi mumkin», – deb ta’kidlandi.
  
• 
  Sessiyada deputatlar loyihaga 80 ga yaqin o‘zgarish, qo‘shimcha va aniqliklar kiritdilar. Jumladan, Konstitutsiyaviy, Oliy va Oliy xo‘jalik sudlarining vakolat muddati o‘n yildan besh yilgacha tushirildi. Oliy Kengash 84-moddani quyidagi yangi qism bilan to‘ldirdi: «Oliy Majlis Raisi va uning o‘rinbosarlari O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga har yili hisobot berib turadilar». 78-moddaning 8-bandiga esa yangi jumla qo‘shildi: «Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasining budjetini qabul qilish va uning ijrosini nazorat etish, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni joriy qilish» va hokazo.
  
• 
  Albatta, deputatlar takliflarining rad etilganlari, lo­yihaga qo‘shil­maganlari ham bo‘ldi. Masalan, deputat V.A.Kozlov Oliy Majlis ikki palatadan iborat bo‘lishini taklif etdi. Biroq, bu taklif qabul qilinmadi, tajribada sinalgan bir palatalik tizim saqlab qolindi.
  
• 
  Sababi, O‘zbekistonda hali ikki palatali parlamenti sharoit, tajriba va ko‘nikma yetarli emas edi. Shuningdek, mamlakatda xalqlar o‘rtasida barqarorlik, millatlararo munosabatlar, milliy totuvlik yo‘lga qo‘yilgani bilan ajralib turadi. Gap ko‘p pog‘onali parlament tuzishda emas, balki davlatning dono, puxta o‘ylangan milliy siyosa­tida, asrash va rivojlantirish zarur bo‘lgan xalq an’analarida edi. Shuning uchun O‘zbekistonda tuzilajak parlament bir palatali, deb lozim topildi.
  
• 
  Viloyatlarda, shaharlar va tumanlarda hokimlar va sudyalarni tayinlash emas, balki saylash to‘g‘risida ham takliflar tushdi. Sudyalarni va mahalliy hokimiyat organlarini saylash haqidagi qonun uzoq vaqt ishlab keldi, ammo bu amalda hech narsa bermadi. Konstitutsiya komissiyasi boshqa mamlakatlar tajribasiga suyangan holda o‘zga yo‘lni tanladi. Mansabdor shaxslarning shaxsiy mas’uliyatini oshirish maqsadida ularni tayinlashga va ulardan zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarishni talab qilishga qodir bo‘lgan tayinlash tamoyilini maqbul ko‘rdi.
  

Sog‘lom, oqilona fikrlar aytilgan ko‘plab boshqa takliflar ham tushdi. Biroq, konstitutsiya xarakteridagi hujjatni qabul qilishda ularning barchasini inobatga olish mumkin emas edi. Shu bois ba’zi takliflar Oliy Kengashning komitetlari va komissiyalariga o‘rganib chiqish va tegishli qonun hujjatlarini ishlab chiqishda foydalanish uchun yuborildi. Xullas, ikki yil tayyorgarlik va ikki yarim oy umumxalq muhokamasidan so‘ng Konstitutsiya loyihasi sessiya tasdig‘iga havola qilindi.
Ba’zi deputatlar loyihaning 58-moddasida kasaba uyushmalariga a’zolik majburiy ravishda bo‘lishi haqidagi qoida mustahkamlansin, degan takliflarni ilgari surdilar. Ushbu fikr ham qo‘llab-quvvatlanmadi. Chunki bu jamoat birlashmalarining ixtiyoriylik asosida tuzilishi prinsipiga zid edi.
Deputat M.Yusupov 118-moddaning 3-qismida «viloyat, shahar va tuman prokurorlari tegishli ma’muriy-hududiy birlikning hokimi bilan kelishilgan holda tayinlanadilar», degan qoida yozilishini taklif etdi. Bu taklifga Oliy Kengash deputatlarining ko‘pchiligi qo‘shilmadi. Sababi amaldagi qonunchilik va tajribaga muvofiq, prokuratura organlari yakkahokimlik tamoyili asosida tuziladi va faoliyat yuritadi. Shu bois barcha bo‘g‘indagi prokurorlar Respublika Bosh Prokurori tomonidan lavozimga tayinlanadilar. Bundan tashqari, prokuratura organlari xuddi sudlar singari mahalliy hokimiyat organlari ta’siri ostida bo‘lishi mumkin emas. Boz ustiga prokuratura tegishli hududdagi hokimlar faoliyatining qonuniyligi ustidan nazoratni amalga oshiradi.

• 
  Deputatlarning bir qator taklif va mulohazalari Konstitutsiya loyihasining tahririni, uslubiy ravonligini barkamollashtirishga ko‘mak berdi.
  
• 
  Shunday qilib, suveren demokratik O‘zbekiston Respublikasining birinchi Konstitutsiyasi qabul qilindi. Asosiy Qomusimiz davlat mustaqilligimizning mevasi, samarador mahsuli sifatida dunyoga keldi va hurligimiz, ozod-erkinligimiz qalqoni sifatida yashamoqda. Konstitutsiya kelajagi buyuk O‘zbekistonning qad rostlashi uchun, adolatli huquqiy davlat barpo etish uchun mustahkam huquqiy poydevor bo‘lib xizmat qilmoqda.
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Konstitutsiyaviy komissiya­ning Raisi I.A.Karimov Oliy Kengashning o‘n birinchi sessiyasida Konstitutsiya loyihasi yuzasidan so‘zlagan nutqida shunday deb ta’kidla­di: Hur O‘zbekistonimizning tarixida birinchi Konstitutsiyani qabul qilish – jumhuriyatimizning yangidan tug‘ilishidir, huquqiy mustaqilligimizga mustahkam poydevor qurishdir... Konstitutsiyamiz asosiy qonunimiz sifatida davlatni davlat qiladigan, millatni millat qiladigan qonunlarga asos bo‘lishi muqarrar... Konstitutsiya o‘zining tub mohiyati, falsafiy g‘oyasiga ko‘ra yangi hujjatdir. Unda kommu­nistik mafkura, sinfiylik, partiyaviylikdan asar ham yo‘q. Jamiki dunyoviy ne’matlar orasida eng ulug‘i – inson degan fikrni ilgari surdik va shu asosda «fuqaro – jamiyat – davlat» o‘rtasidagi o‘zaro munosabatning oqilona huquqiy yechimini topishga intildik.
  
• 
  O‘zbekiston Konstitutsiyasi oliy darajadagi qonun sifatida davlati­mizning qiyofasini, uning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy tuzumini, boshqaruvning demokratik tamoyillarini, jamiyat rivoj­lanishining strategik yo‘nalishlarini, fuqarolarning huquq va erkin­liklari kafolatlanganligini, hamda, ma’naviy qadriyatlarimiz asoslarini mustahkamlab berdi.
  
• 
  Sessiya ishtirokchilari yakdillik bilan 6 bo‘lim, 128 moddadan iborat Konstitutsiyani qabul qildilar.
  
• 
  Shunday qilib, O‘zbekiston Respublikasi tarixida birinchi marta xalqaro huquqning hamma tomonidan e’tirof etilgan tamoyillari va me’yorlariga, umuminsoniy qadriyatlarning ustuvorligiga asoslangan real, tub ma’nodagi demokratik Konstitutsiya yaratildi va kuchga kiri­tildi. Bu Konstitutsiya 1990-yil 20-iyunda qabul qilingan «Musta­qillik Dekla­ratsiya»si va «O‘zbekiston Respublikasining davlat Mustaqilligi asoslari to‘g‘risida»gi qonunda mustahkamlangan prinsiplar va g‘oyalarnio‘zi­da to‘la mujassamlashtirdi, ularni rivojlantirdi. Konstitutsiya loyihasi ishlab chiqilishi jarayonida ishchi guruhi BMTning xalqaro huquqiy hujjatlariga, ayniqsa, 1984-yil 10-dekabrda qabul qilingan Inson huquqlari umumiy deklaratsiyasiga, Siyosiy va fuqarolik huquqlari to‘g‘risidagi Bitimga (1966), Xelsinkida imzolangan Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkilotining (OBSE) yakunlovchi hujjatiga asoslanganligi ham muhim ahamiyat kasb etadi.
  

Faqat milliy istiqlol, davlat mustaqilligiga erishish tufayli O‘zbe­kiston Respublikasining tamomila yangi, inson manfaatlarini, haq-huquqini himoya qiluvchi chinakam demokratik Konstitutsiyasini yaratishdek ulkan tarixiy imkoniyat vujudga keldi. O‘zbekiston Respub­likasi XII chaqiriq Oliy Kengashining 1992-yil 8-dekabrdagi o‘n birinchi sessiyasi tomonidan O‘zbekistonning birinchi Konstitutsiyasi qabul qilinishi mamlakat tarixida olamshumul voqea edi.