O'zbekjston respublikasi oliy va 0 ’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi

m’9 = hk
K
37
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Magnit maydonda' termo EYuK oldingidek (6.1) ifoda bilan belgilanadi, bunda
bunda
<
2
' =
+ 
(6.2b)
a, +
ax
4. =
eH
c) = ——r.
m s
4.79. Kvaciratik dispersiya qonunida zaryad tashuvchilar uchun magnit maydon 
bo'iinaganda iermo EYuK uchun ifoda oiinsin. Xona temperaturasida tipik 
metall uehuntipik termo EY uK ni baholang 
=ma, nm, 
=2-!0a
sm~') 
vauni 
aynan turli yarimo'tkazgich uchun 
(myn, 
=0,22ma, 
n^, 
=2 1019.vm-3) hisoblangan 
termo EYuK bilan taqqoslang. Ikkala holda ham sochilish zaryadlangan 
kirishmalarda bo'ladi deb hisoblang.
4.80. Grafikda rc-turli germaniy termo EYuK ni temperaturaga bog'lanishini 
kirishmali va xususiy sohalarda tasvirlang.
4.81. Sochilish akustik tebranishlarda sodir bo'ladi deb hisoblab, T=2Q0 K da 
6-1015 sm'3 miqdorda mayda akseptorlari bo'lgan p - turli germaniyda termo 
EYuK ni kattaligini hisoblang.
4.82. Agar 100 K da termo EYuK 2,1 mV/grad ga teng bo'lsa, kompensirlangan 
jj-turli yarimo'tkazgichda donorlar energetik sathi holatini 
aniqlang. 
N d =2 \0Usm~l ,r,d 
«
Na, 
kompensasiya darajasi 
No IN d 
=0,5 ekani ma'ium, 
sochilish esa panjara akustik tebranishlarida yuz beradi.
4.83. « -tu rii yarimo'tkazgich termo EYuK ifodasini chegaraviy kuchli aynigan 
hol uchun keltirib chiqaring, dispersiya qonuni (1.3 j) ko'rinishga ega. Agar 
sochilish zaryadlangan kirishmalarda bo'layotgan bo'lsa, 100 K da elektronlar 
konsentratsyasi 10"im_1 bo'lgan indiy antimonidida termo EYuK ni toping. 
O'tkazuvchanlik sohasining quyi qismida elektroniaming effektiv massasi 0,013 
mo, taqiqlangan soha kengligi temperaturaga quyidagicha bog'langa;': 
Ef = §,26-2,1 ■VT')eV
4.84. Ixtiyoriy aynishda dispersiya qonuni (1.3 j) ko'rinishda bo'lgan n-tur 
yarimo'tkazgich termo EYuK ifodasini keltirib chiqaring. Bunda sohaiarni 
noparabolikligi katta emas deb hisobiang va sohalaming noparabolikligidan 
kelib chiquvchi tuzatmalarning birinchi tartibi bilan chegaralanilsin,
1 Biz unchaiik kuchli bo'lmagan magnit maydonni qaraymiz, bunda c!ektronlar energiyasining magnin aydofida
eH
kvantlanishi sczilarsiz. (6.2 b), (6.3 v), (6.4 g) qo'lianish shaili —;— «
kT
' 
m" s
38
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4.85. 20K temperaturada n-turli germaniy termo EYuK fonon tashkil etuvchisini 
baholang, Tadqiq etilayotgan namunada elektronlarning harakatchanligi asosan 
aknstik tebranishlardagi sochilish bilan aniqlanadi va 4-105 cm1 /V s ga teng, 
iononlaming sochilishi namuna devorlarida yuz beradi. Namunardng ko'ndalang 
o'lchamlari 1 mm, tovush teziigi esa 4 1Q5 sm/s.
4.86. 20K da indiy antimonidida eiektronlaming kuzatiluvchi harakatchaniigi 
2 • 105 sm1 /V s , sodhilisb faqat akustik tebranishlarida yuz berganda aniqlangan, 
harakatchanlik xona temperaturasida W sm 2/V s 
ga teng. Fononlaming 
sochilishi namuna devorlarida yuz beradi deb hisoblab, n-tur indiy antimonidida 
tcrmo EYuK ning fonon tashki! etuvchisini n-turli germaniy termo EYuK i 
fonon tashkii etuvchisiga nisbatini bahoiang. InSb da tovush tezligi 105 smi s , 
namunaiaming ko'r lalang o'lchamlari bir xil deb hisoblang. Germaniy uchun 
ma'lumotlami oidingi masala shartidan oling.
4.87. Kuchli magnit maydonda p — tur yarimo'tkazgich termo EYuK ni xona 
tcmperaturasida o'lchash natijalari ( a » 1) shuni ko'rsatdiki, o'rganilayotgan 
sohada termo EYuK magnit maydonga bog'liq emas va u 475 mkv Igrad ga teng. 
Ushbu o'lchashlar natijasiga ko'ra, kovaklar effektiv massasini toping. Ulaming 
konsentratsyasi 5,6 10” sm~3 ga teng. Kovaklar dispersiya qonuni kvadratik deb 
hisoblansin.
4.88. Aynish bo'lmagan hoida kuchli magr.it maydon (o )» l) da (1.3a) qonuni 
bo'yicha o'zgamvchi dispersiyada n-tur yarimo'tkazgich uchun termo EYuK 
ifodasi topilsin.
£a(°o) = aj 
-
farqning sochilish mexanizmiga bog'liqligi qarab chiqilsin.
4.89. 
77K temperaturada elektroniar konsentratsyasi 1011 sm~’ bo'lgan indiy 
antimonidi namunasida, termo EYuK kuchli magnit maydon sohasida magnit 
maydonga bog'liq emas va u 68 mkV/grad ga teng. Dispersiya qonuni (1.3 j) 
ko'rinishda deb olib, o'tkazuvchan soha tubidagi eiektronlar effektiv massasi 
kattaligini toping. 11K da taqiqlangan soha kengligi 0,22 eV ga teng.
4.90. n-turli aynigan yarimo'tkazgich termo EYuK, kuchii magnit rnaydon 
sohasida doimiy va u - 27 mkV/grad ga teng. O'lchashlar shu temperaturada 
termo EYuK qiymati - 51 mkV/grad gatengligini ko'rsatdi. Tadqiq qilinayotgan 
materialda o'tkazuvchan soha parobalik ko'rinishda bo'lsa, elektronlarning 
sochilish xarakterini aniqlovchi r ni toping.
4.91 Jndiy arsenidi uchun elektronlaming o'tkazuvchanlik sohasidagi qonuni 
iiehim 0,6 eV energiyagacha bajariluvchi quyidagi empirik ifoda olindi:
£(*) = 0.28 ln[l + 
59
■
10'1* * I (sm-, )jeK
Qanday elektronlar konsentratsyasida kuchii magnit maydonda termo EYuK 
o'zgarishi nolga teng bo'ladi? Agar dispersiya qonuni (1.3 j) ko'rinishga ega 
bo'lsa, u nolga aylanishi mumkinmi? Sochilish zaryadlangan kirishmaiarda deb 
hisoblang.
39
www.ziyouz.com kutubxonasi

---