O'zbekjston respublikasi oliy va 0 ’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi

6. 
Yaruno’tkazgichdagi termo elektr ynrituvchi 
kwch 
(EYuK)
Bir turdagi zaryad tashuvchili yarimo'tkazgichning differensial termo- 
elektr yurituvchi kuchi quyidagi ifoda bilan beriiadi:
<611
r
bunda ishora zaryad tashuvchilar ishorasi bilan mos keladi, n - —- ,  F-Fermi
satlii (sanoq boshi qilib mos zonaning chegarasi tanlab olinadi), Q' -ko'chish 
energiyasi deb nomlanuvchi kattalik. Keyinchalik biz ko'rib chiqadigan izotrop 
hol uchun ko'chish energiyasi auyidagiga teng:
cr
oxirgi ifodada
, . ( t L . e y  (6.3b)
36
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kaltalik bilan energiya bo'yicha intcgrallashni bildiradi:
(4E)> = j p )dEk'(E'(- J j - t / E )
IIu erda /-F erm i funksiyasi (1.2), r - relaksatsiya vaqti boMib kvaziimpuls 
(energiya) ga quyidagi qonun bo'yicha bog'iiq:
ak
m* esa massa o'ichamligiga ega bo'lgan va quyidagi ifoda bilan aniqlanuvchi 
kattalik:
(6.5)
IJmuman olganda, m* kattalik energiyaga bog'liq, dispersiya kvadrat 
qonunining oddiy hoiida u doimiy bo'lib, zaiyad tashuvchilaming oddiy holda 
aniqlanadigan effektiv massasi bilan mos tushadi (14-masalaga qarang).
(6.4) formulada r kattalik zaryad tashuvchilar impulsining sochilish inexanizmi 
bilan aniqlanadi. Zaryad tashuvchilaming panjaraning akustik tebranishlarida 
sochilish holida r = 0, panjaraning optik tebranishlar holida r = l , Debay 
lcmperaturasidan katta temperaturaiarida, 
T  
da r = 1/2 , zaryadlangan 
aralashmalarda sochilish holida r = 2.
Agar sistemada bir necha turli zaryad tashuvchilar mavjud bo'lsa, to'liq termo 
EYuK quyidagiga teng:
a
= £ —
a t,
(6.6)
bunda c, va a, - o'tkazuvchanlik va termo EYuK bo'lib, ular i- turdagi zaryad 
lashuvchiiar biian bog'liq. 
o--to'liq o'tkazuvcfcanlik va uni umumlashtirish 
barchaturdagi zaryad tashuvchilar bo'yicha olinadi.
Kichik temperaturalarda toza materiallarda zaryad tashuvchilami fotonlar 
tomonidan ergashtirib ketish effekti hisobiga termo EYuK (6.1) ifoda beradigan 
qiymatdan kattaroq qiymat olishi munakin. Ushbu holda termo EYuK ning 
fonon tashkil etuvchisi quyidagiga teng:
aF = a ^ f - ,  (6.7)
F 
HT v 
*
bunda 8' - tovush tezligi, lP - fononlarning erkin yugurish yo'li, 
m
-zan/ad 
tashu' iihiiar harakatchanligi, o-akustik tebranishlardagi sochilishning zaryad 
tashuvchilar to'la sochilishiga qc'shadigan nisbiy hissasi extimolligini 
belgilovchi ko'paytuvchi. Agar hamma sochiiishiar panjaraning akustik 
tcbranishlarda ro'y bersa, unda a =1.