Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги

2. Инфляция т6рлери.
Бизлерди4 жо3арыда жазып 5ткенимиздей-а3 “Инфляция дегенде улы7ма ба8а д1режесини4 5си7ин” т6синер екенбиз, демек, инфляцияны4 ба8а д1режесини4 5си7ине 3арап бир неше т6ри бар. Мысалы, т5мен (низкая) инфляцияда ба8а аз му2дарда к5териледи, я2ный барлы2ы болып бир жылда 1% ке, я2ный 5си7и м6мкин, я2ный 1,01 коэффицентке 2ана 5сип, бунда ба8а 5сими онша билинбейди.
Мысалы 2002-жылы 100 сумлы3 товар , 2003-жыл 101 сум бол2ан болады, сонлы3тан да инфляцияны4 бул т6ри т5мен инфляция деп аталады. Инфляцияны4 д1режеси бойынша, усы т6рине то3та2ан 7а3тымызда бир н1рсени айты7ымыз керек. Бул-экономика ра7ажланы7ы ушын 3% ке шекемги инфляция пайдалы болып табылады. Себеби, инфляцияны4 бундай аз му2дары экономиканы 81рекетлендири7ши к6ш болып табылады. Бундай му2дары экономиканы 81рекетлендири7ши к6ш болып, инфляцияны4 бундай т6ри 31леген адамды яки к1рхананы пулды жыйнамастан, я2ный 81кетсиз услап тура берместен иске салы72а (вклад) м1жб6рлер екен. Себеби инфляция 317пинен 3оры33ан адам еки к1рхана басшысы пулларын пайда келтири7ши тарма3лар2а 3ойы72а, улы7ма 81рекетлендири7ге м1жб6р болады.
Инфляцияны4 улы7ма товарлар2а 81м хызметкерлерге бол2ан ба8асыны4 5си7и бай3алату2ын т6ри ашы3 инфляция деп аталады. Инфляцияны4 жабы3 формасы да болып, бунда товар, хызметлерге ба8а 5сими к5ринбейди. Себеби, товарлар 81м хызметлер сапасы т5менлеп кетсе, ал ба8алары 5згерместен 3ал2ан менен 8а3ый3атында сол товар 81м хызметлерге бурын2ы2а 3ара2анда к5п т5леген боламыз. Сондай-а3, ба8а 5згермеген жа2дайда товар 81м хызметлерди4 хроникалы3 3ытшылы2ы к5ринсе, онда бундай товарларды жо3ары ба8ада сатып алы72а м1жб6р боламыз. Солай етип, жабы3 инфляцияны4 ашы3 инфляциядан пар3ы ба8а 5сими ба3ланбайды, бира3 белгиленген ба8ада товар 81м хызметлерди сатып алы7 м6мкин емес. Инфляцияны4 бундай т6ри ашы3 инфляция2а 5сип 5ти7ди4 ш1р-ш1раят жараты7шы 5ти7 д17ири болып табылады.
%збекстанда ба8аны либерализацияла7 сиясаты 81м субсидияларды4 3ыс3артылы7ы 1992 жылдан басланып 1994 жылда тамамланады. Баслан2ыш этапында республикамызда2ы ба8аны либерализацияла7 жу7ма2ына бир 3анша факторлар кери т1сир етип келеди. Бул факторлар: тутыны7 товарларына бол2ан топланып 3ал2ан белгили к5лемдеги 6лкен 3анаатландырылма2ан талап, 5ндиристи4 81м са7даны4 монополиялы3 структурасы, аграр секторда2ы пахтаны4 6стемлилиги, СНГ республикалары арасында индустриал тарма3ларды4 бир 3ыйлы жайласпа7ы, республика хал3ыны4 социаллы3-демографиялы3 структурасы, бир халы3 хожалы3 комплекисини4 бузылы7 процессини4 кескинлеси7и 81м та2ы бас3а факторлар.
Ашы3 инфляцияны4 масштабы 81р 3ыйлы болы7ы м6мкин.
Инфляция д1режеси бойынша классификацияны т5мендеги таблица т6ринде ( №1) аны3 т6синикли к5рсете аламыз.
№1 Таблицадан к5ринип тур2анындай-а3, ашы3 инфляция ж6д1 6лкен масштабта болады екен. Бул таблицаны4 мазмунын т6сини7 ушын ж6д1 1п7айы бир мысал келтиремиз. Егер биринши жылы нан 1 сум болса екенши жылы 1 сум 1 тийин2а 3ымбатласа, онда т5мен инфляция болып 1 жылда ба8а 1% ке 5скен, я2ный 1,01 м1ртебе 2ана 5скен.