Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги
Download 0.51 Mb.
|
лекция ПКБ 2010
|
3. Инфляцияны 5лше7 методикалары.
Инфляция 81м инфляциялы3 3убылыслар ж1мийетшиликти4 ды33ат орайында болады. Инфляция2а 3арсы г6рес 86киметимизди4 81м Орайлы3 банкти4 экономикалы3 сиясатыны4 е4 тийкар2ы 7азыйпаларыны4 бири. %з гезегинде инфляция2а 3арсы сиясат табыслы, дурыс алып бары7ы ушын м1млекетлик органлар инфляция размерин 81м ба8а 5симин дурыс аны3ла7ы керек. Инфляцияны 5си7ди4 бир неше методикалары дунья ж6злик экономика практикасынан бизге м1лим. Соны4 ишинде инфляцияны 5лше7де е4 тийкар2ы к5рсеткишлер болып инфляция индекси 81м инфляция тезлиги (телеп инфляция) есапланады. К6нделикли 5миримизден к5рип тур2анымыздай-а3, ба8алар биргеликли емес 31липте 5згереди, айырым затлар 3ымбатласа, ал айырымлары арзанла7ы м6мкин сонлы3тан да, ба8аларды4 тербелиси ж6д1 81р 3ыйлы. Сонлы3тан да , 81ммени б1р3улла 3айсы товарлар2а ямаса аны3лан2ан товар 81м хызметлер группасына ба8а 3анша2а 5скенлиги 3ызы3тырату2ын са7ал болып келеди. Инфляцияны 5си7де арна7лы экономикалы3 статистикалы3 к5рсеткишлер ба8а 5симин тезлиги ( ба8а индекиси ) 81м ба8а 5симини4 5сим тезлиги ( темпы прироста цен ) 3олланылады. Ба8а индекси аны3лан2ан периодта2ы орташа ба8а д1режелерини4 3атнасын а4латады. Орташа ба8а д1режеси дегенде экономислер аны3лан2ан жыйна3та2ы товарларды я2ный “ сатып алы7 корзинасы” деп аталату2ын товарларды4 орташа тартыл2ан белгисин т6синеди я2ный орташа ба8а табы7да орташа тартыл2ан усылдан 3олланылады. Ба8а индексин есапла7ларда базалы3 д17ир ушын ба8а 100 % деп 3абылланса, ал 6йренилип атыр2ан д17ирдеги ба8алар базалы3 д17ирдеги ба8алар2а салыстырылады. Я2ный ба8а индекси т5мендеги формулада табылады. бунда Ip-6йренилип атыр2ан д17ирдеги ба8а индекси. Ц тп-6йренилип атыр2ан д17ирдеги ба8алар. ЦБг -базалы3 д17ирдеги ба8алар. Статистикада ба8а индекси бир товар2а формуласы менен аны3ланады. Бунда I ц - ба8а индекси. P1 - бир товарды4 6йренилип атыр2ан д17ирдеги ба8асы. Po - бир товарды4 базалы3 д17ириндеги ба8асы. Ба8а индексин улы7маластырып, я2ный орташа тартыл2ан усылдан пайдаланып статистикада улы7ма ба8а индекси былай табылады. ямаса Статистикада бул ба8а индексин табы7ды4 екинши формуласы к5бирек 3олланылады. Себеби бул аны3лан2ан базалы3 периодта2ы товарларды4 3унын а4латады 81м базалы3 периотда2ы сатыл2ан товарларды4 санын аны3ла7 3ыйыншылы3лар ту7дыры7ы м6мкин, сонлы3танда екинши формуланы к5бирек 3олланамыз. 6йенилип атыр2ан д17ирдеги ба8алар 3уны (товарооборот) 6йренилип атыр2ан д17ирдеги товарлар ба8асында сатыл2ан базалы3 д17ирдеги товарлар саны я2ный товарлар саны 5згермеген деп алып тек 2ана ба8а 5згерген жа2дайда2ы товарооборот. Есапла7лар 7а3тында 3урамалылы3лардан 3утылы7 ушын 81м бизге б1р3улла базалы3 периодта2ы товарлар саны белгили болма2анлы3тан биз екинши формуладан, я2ный Фишер формуласынан к5бирек пайдаланамыз. Бул екинши формула менен ба8а индексин жабы7да2ы жазып 5ткен формуламыз те4дей ма2ананы а4латады я2ный 81м бул формула2а я2ный ба8а индексине 100 % ти к5бейттирсек ба8аны4 неше процентке 5скенлиги келип шы2ады. Мысалы ба8а индекси 2 ге те4 болса демек, 200 % ке товарлар ба8асыны4 5скенин а4латады. Т6синиклирек болы7ы ушын та2ы бир мысал келтирейик. А№Ш та 1982-1984 жылларда базалы3 д17ир деп алып, 100 % ке те4 деп аламыз.1990-жылы ба8а индекси _________________________ 81м бул формула2а я2ный ба8а индексине 100 % ти к5бейтирсек ба8аны4 неше процентке 5скенлиги келип шы2ады.Мысалы ба8а индеки 2 ге те4 болса, демек 200 % ке товарлар ба8асыны4 5скенин а4латады. Т6синиклирек болы7 ушын та2ы бир мысал келтирейик. А№Ш та 1982-1984 жылларда базалы3 д17ир деп алып, 100 % ке те4 деп аламыз. 1990-жылы ба8а индекси базалы3 д17ирге салыстыр2анда 1,18 бол2ан я2ный 118 % Демек 1990-жылы аны3лан2ан товарлар наборына ба8а 18 % ке 1982-1984 жыллар2а 3ара2анда жо3ары бол2ан я2ный 1982-1984 жыллары 100 А№Ш долларына келету2ын аны3лан2ан товарлар наборы 1990-жылы 118 А№Ш долларына сатып алынату2ын бол2ан. Ба8а индекси 81р 3ыйлы товарлар наборына есапланады.Оларды4 ишинде к5бирек белгилиси бул тутыны7 ба8алары индекси ( ИПЦ ) болып табылады. А№Ш та (ИПЦ) тутыны7 ба8алары индекси 300 тутыны7 товарлары 81м хызметлерине есапланып, бул товарлар 81м хызметлер пухараларды4 к6нделикли 3олланылату2ын товар 81м хызметлер наборы болып есапланады 81м базар корзинасы деп аталады. Жалпы миллий 5ним ба8асы индекси (дефлятор ВНП) болса бул м1млекетимиздеги 5ндирилген барлы3 товар 81м хызметлерге есапланып ИПЦ 2а 3ара2анда ке4ирек болып табылады. Дефлятор ВНП тек 2ана тутыны7 товарларын емес, ал жер ж6злик базарда2ы м1млекет т1репинен сатып алын2ан 81м сатыл2ан товарларда 81м ислеп шы2ары7 товарларында есапланады. Т5мендеги №2 таблица ВНП ба8а индекси есапла7ды4 е4 1пи7айы ш1ртли мысалы к5рсетилген. Таблицадан ВНП ба8а индекси 1990 жыл ушын 64
50 Таблицаны4 биринши колонкасында 4 товар т6рин ш1ртли ал2анбыз: Пицца-тутыны7 товары, жумыс-инвестициялы3 товар скрепка-86кимет т1репинен сатып алынату2ын товар. дискет-экспорт3а арнал2ан товар. ВНП ба8а индекси есапла7 2000 жыл ушын (ма2лы7матлар ш1ртли) Таблица №2
2000-жылы к5рсетилген 4 товар т6рини4 5ндирис к5лемин 2 колонкада к5рсетилгендей 2,1,1 81м 1 бирлигинде деп аламыз. 1990-жылы к5рсетилген 4 товар т6рини4 ба8алары 3 колонкада к5рсетиген. 2000 жылы 5ндирилген 5ним к5леми 64 доллар2а те4 бол2ан 81м 4 колонкада к5рсетилген 1990 жылы базалы3 д17ир деп алып 5 колонкада 1990-жылы 5ндирилген товарды4 ба8асы к5рсетиледи. бунда 1990-жылы 4 товар т6ри бойынша 5ндирилген 5ним саны 5згериссиз деп 3араймыз. 5 81м 3 колонкаларда4 к5ринип тур2анындай-а3 1990-жылы пицца 81м скрепканы4 ба8асы 2000-жылы салыстыр2анда т5мен, жумыс ба8асы жо3ары ал, диска ба8асы 5згериссиз 3ал2ан. 6 калонкада 1990-жыл2ы ба8ада2ы 2000-жыл2ы 5ндирис к5лемине шы2ынлар 50 А№Ш долларын 3ура2ан. Бул факт бизге 2000-жылы 5ним к5леми егер ба8а 1982-жыл2ы д1режесинде 3ал2анда онда 50 долларды 3ура2ан болар еди дегенди к5рсетеди. 2000-жыл2ы ба8а индексин табы7 ушын 2000-жылда2ы базар корзинкасы 3унын (64 доллар) 1990-жыл2ы ба8ада2ы аны3лан2ан товарлар наборы 3унына (50 дол) б5лемиз 81м 100 % ке к5бейтемиз. 2000 жыл2ы базар корзинкасы ба8асы х100% ВНП ба8а индекси= ------------------------------------------------------ 2000 жыл2ы базар корзинкасы ба8асы 1990 жыл2ы ба8ада2ы Солай етип, 2000 жыл2ы ВНП ба8а индекси= . Ба8а индексин аны3лап бол2аннан кейин инфляция 3убылысында ба8а 5сими тезлиги ( теми инфляция ) к5рсеткиши ж6д1 18мийетли. Инфляция тезлигин аны3лан2ан жыл ушын былай табы72а болады.%ткен жылды4 мысалы 1998-жылды4 я2ный 6йренилип атыр2ан жылды4 ба8а индексинен айырып 81м бул айырманы 1998-жылды4 5ткен жылды4 ба8а индексине б5лип, 100 % ке к5бейтемиз я2ный т5мендеги формула т6ринде к5рсетемиз. Ip1 - Ip0 Т инф = ------------ х 100 % Ip0 Инфляция тезлигин есапла7 т6синиклерин болы7 ушын бир мысал келтиремиз.1987-жылы А№Ш та тутыны7 товарларына ба8а индексине 113,6 2а ал 1989-жылы 118,3 ке те4 болсын 81м 5з гезегинде бул ма2лы7матларды формула2а 3осып т5мендегиге ийе боламыз. 118,3-113,6 Т инф = -------------------------------- х 100 % = 4,1% 113,6 Инфляцияны 5лше7ди4 та2ы бир усылы “70 саны 3а2ыйдасы” деп аталы7шы усылы болып , бул усыл инфляцияны санлы 5лше7ге м6мкиншилик береди. Аны2ыра3 айт3анда бул усыл ба8а д1режесини4 2 м1ртебе к5бейи7и ушын кетету2ын жыл санын тезирек есапла7 м6мкиншилигин береди.Бунда 70 саны 81р жыл2ы инфляция д1режесине б5лемиз. Инфляцияны4 тезлигини4 2 м1ртебе к5бейи7и ушын = _____70______________ кетету2ын жыллар саны ба8а д1режесини4 к5бейи7ини4 81р жыл2ы 5сими (%) Мысалы: инфляцияны4 81р жыл2ы д1режеси 3 % ке те4 деп ал2анымызда ба8а д1режеси 23 жылдан кейин (70:3) 2 м1ртебеге к5бейеди екен. Егер 8 % инфляция жа2дайында ба8а д1режеси 9 жылдан кейин (70: 8 ) 2 м1ртебеге 5седи деген с5з. Соны айтып 5ти7 керек, “70 саны 3а2ыйдасы“ б1р3улла 3олланыла бермейди, тек 2ана 8а3ый3ый ВНП я2ный бизи4 жеке аманат са3ла7ымыз 2 м1ртебеге к5бейи7и ушын 3анша 7а3ыт талап етили7ин били7 керек бол2анда 2ана 3олланылады. Ба8а индексини4 бир неше т6ри бар.Соны4 ишинде дизбекли ба8а индексине 81м базалы3 ба8а индексине то3тап 5темиз. Дизбекли ба8а индекси 6йренип атыр2ан д17ири ба8а индексине 5зинен алдын2ы д17ирди4 ба8а индекси салыстырылады. Мысалы ушын т5мендеги таблицаны келтиремиз. Базалы3 индексте есаплан2ан ба8а 5сими бул 6йренилип атыр2ан д17ирдеги ба8алар2а д17ирдеги ба8аларды базалы3 д17ирдеги ба8алар2а салыстыр2аннан келип шы2ады. Таблицалардан к5рип тур2анымыздай-а3 апрельде базалы3 индекс 195,6 % ти 3ура2ан (1,15х 1,26 х 1,35 ) Дизбекли индекстеги ба8а 5сими.
Базалы3 индекстеги ба8а 5сими.
Инфляция 3убылысын 5лшегенимизде биз бул затларды4 размерлерини4 5сип кеткенлигин емес, ал оларды 5лшейту2ын 5лшем бирлик параметрлерини4 кемейгенин умытпа7ымыз керек.Товар 81м хызметлерди ба8алай отырып сол 5лшем бирлик 3уны 5згерип кеткенлигин умытпа7ымыз керек. Мысалы 1998 жылы апрельде Н5кис 3аласында 2 комнаталы квартира ба8асы 200 мы4 сум бол2ан болсын, 1999-жылы апрельде 300 мы4 сум бол2ан. Бунда 2 ханалы квартираны4 8а3ый3ый 3уны 1999-жылы 1998 жыл2а 3ара2анда асып кеткенлигин емес ал, 1999-жылы 300 мы4 сум табы72а кеткен 31режетлер 1998-жыл2ы 200 мы4 сум табы72а кетен 31режетлерге те4 екен. %збекстанда инфляция 3убылысын анализлегенимизде айланыста2ы пул 3аржылары 81м ба8а динамикасыны4 5з-ара т1сири ба8а либерализациясыны4 басына те4 болып бара басла2ан. Инфляция2а пул массасыны4 5сип бары7 бар2ан сайын т1сир етип бар2ан. Уса3лап саты7 81м к5тере саты7 ба8аларыны4 5си7и орайластырыл2ан кредитке талапты4 асы7ына алып келген 81м бул пул массасыны4 к5бейи7ине алып келеди. Солай етип ба8а 5си7ини4 н1тийжеси пул массасыны4 5си7ине тикеллей т1сир еткен. М1млекетлик органларды4 финанслы3 сиясаты бул д17ирде халы3 хожалы2ыны4 базалы3 81м 6стем тарма3ларын 3оллап 3у7атла72а 81м ра7ажландыры72а ба2дарлан2ан еди. Мысалы, м1млекетлик инвестицияны4 к5пшилик к5леми топливо-энергетикалы3 комплексти, алтын 5ндири7ди, 3айта исле7ш санаатты, тура3 жай 3урлысын, жерлерди4 мелиорациясын 81м экспортты ке4ейттири7ге беккемле7ге 81м ра7ажландыры72а ба2дарлан2ан еди. Бундай сиясат реформаларды4 биринши этапына халы3 хожалы2ыны4 бул 18мийетли тарма3ларын структуралы3 3айта 3уры7 з1р6рлигинен келип шы3ты. %збекстанда инфляцияны4 е4 тийкар2ы дереги пул массаны4 к5бейи7и болып табылады. Себеби к1рханалар 81м жеке адамлар товар 81м хызметлер ушын к5п санда2ы пул усыны7 м6мкиншилигине ийе болады 81м бас3а 5симин тезлеттиреди. Инфляция механизмини4 дурыс т6сини7 ушын 81м 86кимет инфляция менен г6рести дурыс алып бара ала ма, 5зини4 орынсыз сиясаты менен оны тере4лестирип жибере ме, буларды дурыс т6сини7 ушын пулды4 экономикалы3 концепциясын тийкарын т6сини7 керек. Бул 8а33ында Нобель сыйлы2ы лауреаты экономист Милтон Фридмен былай к5рсетеди. “Инфляция-81мме жерде, б1р3улла-пул 3убылысы” Оны4 жо3ары тезликте болы7ы бул 86киметти4 айланыста2ы пул массасыны4 6стинен тексери7ди жиберип 3ой2анлы2ын к5рсетеди. Инфляция товар 5ндири7ге 3ара2анда пулды4 айланыс3а шы2арылы7ы к5п бол2анда келип шы2ады екен. Айырым экономистлер инфляцияны айланыста2ы товарды4 к5бейип кети7инен деп емес ал, товарды4 жетиспе7шилигинен деп т6синеди. Бул пикирге биз 3осыла алмаймыз. бул еки 3убылыс та инфляция дереги болып табылады. Мысалы: Россияда 1992-жылы бир жыллы3 5ндирис к5леми 20% ке 3ыс3ар2ан, ал ба8аларда айланыста2ы сол пул саныны4 са3лан2ан жа2дайда 20% ке 5сирили7и керек еди. *а3ый3атында да буны4 орнына 1992-жылы Россияда ба8алар 100%ке жо3ары секирип 5сип кеткен. Буннан к5ринип тур2анындай-а3 бундай ба8а 5симин 20% ке 5ндирис к5лемини4 3ыс3ар2аны менен т6синдирип болмайды. Пул массасыны4 к5леми 5ндирисин анализлегенимизде 1992-жылы оны4 100%ке 5скенлигин к5ремиз. Сонлы3тан да т5мендеги жу7ма33а келе аламыз; Инфляция товар 3ытшылы2ы н1тийжесинде емес, ал пулды4 к5плеп айланыс3а шы2арылы7ы н1тийжесинде бол2ан. *1зирги 7а3ытта к5пшилик м1млекетлер экономикасында айланыс3а шы2арылату2ын пул санын 86кимет шешеди. *1р бир м1млекет 5зини4 миллий валютасына ийе (айырым м1млекетлерден бас3а) 81м оны4 6стинен тексери7ди 86кимет 81м ол м1млекетти4 Орайлы3 банки 5ткизеди. *6кимет 81м Орайлы3 банк к5плеген финанс операцияларын ретлестири7и н1тийжесинде м1млекетти инфляция д1режесинде ретлестири7ге умтылады. *6кимет 81м Орайлы3 банк айланыс3а 3анша санда2ы пул банкнотларын шы2ары7ды шешкени менен, бул банкнотларды4 тура3лылы2ын, я2ный оларды4 5зини4 3алтасында 3алдырылы7ды яки товарлар 81м хызметлер сатып алы7, банк счетына салы7, ба8алы 3а2азлар сатып алы7 ар3алы банк системасына 3айтары7ды халы3 шешеди. Халы3ты4 бул шешими 86кимет 81м Орайлы3 банкти4 81рекети менен экономикада2ы пул массасы к5лемине т1сир етеди. Download 0.51 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|