Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

JUWMAQLAW HA`M USI’NI’SLAR
Ma`mleketimizde ekonomikani’ erkinlestiriw ha`m modernizaciyalaw sharayati’nda ka`rxanalardi’n` finansli’q jag`dayi’n bekkemlew za`ru`r a`hmiyetke iye bolmaqta. Usi’ wazi’ypani’ a`melge asi’ri’wda finansli’q na`tiyjelerdin` qa`liplesiwi ha`m paydani’n` jumsali’w processlerin analiz qi’li’w tiykari’nda paydalani’lmay ati’rg`an mu`mkinshiliklerdi tawi’p paydalani’w wo`z aldi’na ori’n tutadi’.
G`a`rezsiz O`zbekistan demokratikali’q principlerge tiykarlang`an, socialli’q-ekonomikali’q turg`i’nli’qti’ ta`miyinleytug`i’n turaqli’ ekonomikali’q sistema - bazar ekonomikasi’n qa`liplestiriwge qarati’lg`an reformalardi’ a`melge asi’ri’wda zamanago`y finans sistemasi’ ha`m woni’ basqari’wdi’n` na`tiyjeli mexanizmlerin qa`liplestiriw ma`seleleri a`meldegi reformalardan ku`tiletug`i’n na`tiyjelerge erisiwdin` za`ru`r faktorlari’nan biri boli’p yesaplanadi’.
Finansli’q na`tiyjelerdin` ekonomikali’q mazmuni’, yesabi’ ha`m analizi boyi’nsha o`tkizilgen teoriyali’q, metodikali’q ha`m a`meliy izleniwler ko`rsetiwinshe, wolar quramali’ ha`m miynet si’yi’mli’li’g`i’ joqari’ obekt yesaplani’p ha`m ilimiy-metodikali’q ha`m sho`lkemlestiriw-normativlik, a`meliy ta`jiriybe talap qi’ladi’.
Bul ma`selelerdi sheshiw processinde belgili mexanizmler qollani’ladi’. Wolardan biri ka`rxanalardi’n` finans-xojali’q xi’zmetin turaqli’ tu`rde analiz qi’li’w mexanizmi boli’p tabi’ladi’. Biz «Xalqabad mami’g`i’» ashi’q akcionerlik ja`miyetinin` xojali’q ju`rgiziw xi’zmetin finansli’q yesabat tiykari’nda analizlew boyi’nsha o`zimizdin` to`mendegishe pikir ha`m usi’ni’slari’mi’zdi’ bildirmekshimiz.
1. «Xalqabad mami’g`i’» ashi’q akcionerlik ja`miyetinin` finansli’q xi’zmetin finansli’q yesabat tiykari’nda analizlegende qa`rejetlerdi yesapqa ali’w boyi’nsha yesabatti’ elede jaqsi’ jolg`a qoyi’w boyi’nsha ilajlar islep shi’g`i’w kerek.
2. «Xalqabad mami’g`i’» ashi’q akcionerlik ja`miyetinde finansli’q yesabatlar yesabi’n jaqsi’ jolg`a qoyi’w ushi’n yesap ju`rgiziwshi xi’zmetkerlerdi, olardi’n` bilimin artti’ri’w ma`selelerin ko`rip shi’g`i’w kerek. Sebebi ha`zirgi waqi’tta buxgalteriya yesabi’ jumi’slari’n ju`rgiziwde du`nya ju`zi standartlari’na o`tken bir waqi’tta ta`jiriybeli qa`niygeler jetispewshiligi na`zerde tuti’ladi’, sol sebepten bul schyotlar menen ha`m yesabatti’n` taza formalari’ menen jumi’s ali’p bari’w bir qansha ki’yi’nshi’li’qlardi’ payda etiwi so`zsiz.
3. 2013-2014-ji’llari’ «Sadi’q «Xalqabad mami’g`i’» ashi’q akcionerlik ja`miyetindegi finansli’q na`tiyjeler analizi swoni’ ko`rsetedi, sati’lg`an wo`nim (tovar, jumi’s ha`m xi’zmetler) lerdin` wo`zine tu`ser bahasi’ keyingi ji’llari’ pa`seygen bolsada, biraq basqa qa`rejetler, yag`ni’y, da`wir qa`rejetleri, finasli’q xi’zmet boyi’nsha qa`rejetler, o`zgeriwshen` qa`rejetler ha`m t.b. qa`rejetler ko`lemi o`sip ketken.
Demek, ka`rxana basshi’lari’, yesapshi’lari’ ka`rxana wo`niminin` wo`zine tu`ser bahasi’na qarag`anda basqa qa`rejetlerdi de pa`seyittiriw jollari’n izlep tabi’w kerek.
4. I’nvestor uqsas eki ka`rxanani’n` qaysi’ birine qarji’ qoyi’w kerekligin biliwge yamasa basqari’wshi’ woni’n` birlespesi ba`sekelesler arasi’nda qanday ori’n tuti’wi’ menen qi’zi’g`adi. Swoni’n` ushi’nda “ka`rxanalar ara” analiz ha`r tu`rli birlespelerdi sali’sti’ri’wdi’ talap etedi. Buni’n` ushi’n biz to`mendegilerdi itibarg`a ali’w kerek dep bilemiz:
a) ka`rxanalar ko`lemi;
b) yesap usi’li’ndag`i’ parq;
v) ka`rxana rejesindegi parq;
g) yesabatlardi’ du`ziw waqti’.
5. Bizin` na`zerimizde ka`rxanalardi’n` finansli’q jag`dayi’n analiz qi’li’w maqsetinde ko`rsetkishlerdin` to`mendegi topari’n toparlawdi’ maqsetke muwapi’q usi’ni’s etiw mu`mkin:
1. Finansli’q turaqli’li’q ko`rsetkishleri.
2. To`lew qa`bileti ko`rsetkishleri.
3. İsbilermenlik aktivligi ko`rsetkishleri.
4. O`zin-o`zi qaplaw ko`rsetkishleri.
6. I’zertlewde paydag`a ta`sir ko`rsyetiwshi faktorlar analizinde faktorlar: sati’lg`an wo`nim mug`dari’ ha`m baha faktori’nan ti’sqari’ o`zgeriwshen` ha`m turaqli’ qa`rejetler faktorlari’n inabatqa ali’w za`ru`rligi tiykarlandi’.
Sonday-aq, rentabellikke ta`sir ko`rsyetiwshi faktorlar kompleks analiz qi’li’ni’p, barli’q kapitaldi’n` haqi’qi’y rentabellik da`rejesi: sati’w ko`lemi, sati’w strukturasi’, sati’w bahasi’, o`zgeriwshen` ha`m turaqli’ qa`rejetler, tiykarg`i’ xi’zmettin` basqa da`ramatlari’ ha`m kapitaldi’n` aylani’wshi’li’q koefficentine baylani’sli’li’g`i’ tiykarlandi’. Usi’ faktorlar ta`sirin ani’g`i’raq yesaplaw ha`m finansli’q na`tiyjelerdi boljaw, rejelestiriw da`rejesinin` si’pati’ni’n` ja`nede joqari’ boli’wi’n ta`miyinleydi.