Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

2-bap. KA`RXANALARDA FINANSLIQ YESABATLAR SI’STEMASI’ HA`M WONI’ BAHALAWDA FINANSLIQ YESABATLARDAN PAYDALANI’W USI’LLARI’


2.1. Ka`rxanalardi’ finansli’q bahalawda finansli’q yesabatlardan paydalani’w usi’llari’

Bazar ekonomikasi’ sharayati’nda ha`r bir ka`rxanani’n` aldi’na qoyg`an tiykarg`i’ maqseti bul payda ali’w boli’p tabi’ladi’. Payda socialli’q wo`ndiris tin` barli’q baski’shlari’ni’n` ekonomikali’q kategoriyasi’ boli’p tabi’ladi’. Payda ekonomikali’q kategoriya ha`m finansli’q aqi’rg`i’ si’pati’nda wo`zinin` en` joqari’ a`hmiyetine bazar qatnasi’qlari’, bazar ekonomikasi’ da`wirinde ko`teriledi. Paydani’ payda etiw, woni’ realizaciya qi’li’w bul ken`eytirilgen qayta wo`ndiris tin`, baha ni’zami’ni’n` ha`m xojali’q juritiw usi’li’ si’pati’nda paydalani’ladi’ ha`m xojali’q yesabi’ni’n` obektiv talabi’ boli’p tabi’ladi’.

Ken`eytirilgen qayta wo`ndiris wo`ndiris tin` ha`mme waqi’t ken`eyiwin woni’n` texnikali’q da`rejesin turaqli’ ko`terip turi’wi’n talap etedi. Buni’n` ushi’n wo`ndiris te ha`mme waki’t paydag`a erisiliwi, realizaciya qi’li’ni’wi’ ha`m wonnan islep shi’g`ari’w mu`ta`jlikleri ushi’n paydalani’w kerek.
Payda (da`ramat) ekonomikali’q ha`rekettin` kerekli sha`rtli maqseti si’pati’nda qaraladi’. Du`nya a`meliyati’nda payda delingende ko`binese biznes na`tiyjeliliginin` kompleks qurali’ si’pati’nda qaraladi’. Payda bul da`ramatlar ha`m qa`rejetler ayi’rmashi’li’g`i’ndag`i’ joqari’ o`zgeriwshen`lik boli’p tabi’ladi’. Wolar arasi’ndag`i’ to`men o`zgeriwshen`lik zi’yandi’ an`latadi’.
Da`ramatlar ha`m qa`rejetler finansli’q na`tiyjelerdi ha`rekterlewshi paydani’ o`lshewge tiyisli bolg`an elementler yesaplanadi’. Da`ramatlar ha`m qa`rejetlerdi yag`ni’y paydani’ ani’qlaw ha`m o`lshew ka`rxana wo`z finansli’q yesabati’n tayarlawda paydalani’latug`i’n kapital koncepciyasi’ ha`mde kapitaldi’n` saqlani’wi’na baylani’sli’ boladi’.
Da`ramatlar ha`m qa`rejetler elementleri to`mendegishe ani’qlanadi’.
Da`ramatlar-bul yesabat da`wirinde ekonomikali’q paydani’n` aktivlerinin` ag`i’mi’ yamasa ko`beyiwi tu`rinde o`siwi (pa`seyiwi) passivlerdin` qatnasi’wshi’lari’ni’n` kapitaldag`i’ amanatlari’nan parq qi’li’wshi’ o`siwine ali’p keliwshi kemeyiwi boli’p tabi’ldadi’.