Өзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы

---

O’ZBEKISTAN   RESPUBLIKASI   JOQARI   HA`M   ORTA

ARNAWLI  TA`LIM WA`ZIRLIGI

TAShKENT   MA`MLEKETLIK   AGRAR   UNIVERSITETI

NO`KIS   FILIALI

«Ekonomika ha’m awil xojalig’in basqariw» kafedrasi

                          Dotsenti ALMAS INYATOV

   assistenti      TAZAGUL   PAXRATDINOVA

INFORMATIKA

HA`M

INFORMATSIYALIQ

TEXNOLOGIYaLARI  PA`NINEN

No`kis    2015-2016 oqiw jili

---

2

«Men XXI asr ma`naviyat asri, ma`rifat

         asri, ilm-fan va madaniyat va axborot

               asri bwlishiga qat`iyan aminman»

Islom Karimov

1-tema. Kirisiw. Oqitiwdag`i maqset ha`m waziypalar.

Pa`nnin` rawajlaniw basqishlari.

Reje:

1. Informatika tu`sinigi.

2. Informatsiyaliq ma`deniyat tu`sinigi

3. Mag`liwmatlardi islep shig`iw basqishlari

Sizler burin mektepte, akademiyaliq litsey, o`ner-ka`sip kolledjlerinde yamasa orta

arnawli oqiw orinlarinda “Informatikanin` ha`m esaplaw texnikasinin` tiykarlari” pa`nin

u`yrendin`iz. Bul pa`nnin` basli maqseti sizlerdin` diqqatin`izdi, turmisimizdin` barliq

ta`replerin o`z ishine alatug`in, ha`zirgi zaman ja`miyetin informatizatsiyalaw ha`m

komp`yuterlestiriw ma`selelerine awdariwdan ibarat edi. Bizin` informatikag`a

qizig`iwshilig`imizdin` joqari boliwinin` tiykarg`i sebebi mine usinda. Ba`rinende burin,

bul pa`nnin` o`zgesheliklerin biliwimiz ha`m ol u`yrenetug`in ma`seleler toparin ayqin

aniqlawimiz kerek.

Ha`r bir jas bilimli adam boliwi ushin adamzat ta`repinen usi waqitqa shekem

toplang`an (jiynalg`an) fundamental` bilimleri tarawinan belgili ko`lemdegi bilimlerdi,

sonday-aq, ko`ndelikli turmisimizda kerek bolatug`in, a`meliy ko`nlikpelerdin` bir

toparin o`zlestiriwi za`ru`rli.

Fundamental` ilimler ta`biyattin` ha`m ja`miyettin` adamlardin` erkinen g`a`rezli

bolmag`an, ob`ektivlik nizamlarin u`yretedi. Ta`biyattin` nizamlarin matematika, fizika, ximiya,

biologiya pa`nleri, al ja`miyettin` rawajlaniw ha`m ekonomikanin` nizamlarin-ja`miyet taniw

ha`m tariyx pa`nleri, estetikanin` ha`m ko`rkem do`retiwshiliktin` nizamlarin a`debiyat pa`nleri

u`yretedi.

Fundamental` ilimler menen bir qatarda, qollanba ilimleri de bar. Olar bir neshe

ilimlerdin` bir-biri menen qosilg`an shegaralarinda payda boladi, ma`selen, biofizika,

ekologiya, elektronika h. t. b.

Qorshag`an ortaliq haqqinda adamg`a burin ma`lim bolmag`an, jan`a bilimlerdi

o`zlestiriw ilim dep ataladi. Al bul bilimlerdi materialliq ha`m ruwxiy bayliqlardi

do`retiw ha`m paydalaniwdin` barisinda iske asiriw-texnologiya dep ataladi. Bul

tu`siniklerdin` arasinda aniq shegara joq, olardi bir-birine qarsi qoyiwg`a bolmaydi.

Egerde ilim texnologiyanin` rawajlaniwin qozg`awshi ku`sh bolsa, onda texnologiyada

ilimnin` rawajlaniwina o`zinin` ta`sirin tiygizedi. Ko`pshilik jag`daylarda, belgili

nizamliliqlar tiykarinda qandayda bir texnologiyaliq jan`aliqti jaratiwg`a ha`reket etiw

jan`a fundamental` bilimlerdi iyelewge alip keledi (kosmosliq texnologiyanin`

rawajlaniwi bug`an misal bola aladi).

Qa`legen texnologiya fundamental` yamasa qollanba ilimine su`yenedi. Ma`selen,

ag`ash ustasinin` sheberligi, ba`rinende burin, kerekli a`sbap-u`skenelerden paydalanip,

ag`ashti qayta islew uqiplilig`i menen aniqlanadi. Biraqta sheber usta ag`ashtin` ha`r qiyli

tu`rlerinin` fizikaliq qa`siyetlerin, boyau ha`m laklerdin` ximiyaliq qa`siyetlerin,

estetikanin` nizamlarin biliwi kerek. Rejisser, ko`rkem fil`mdi jaratiwdin` barisinda

do`retiwshiliktin` ob`ektiv nizamlarinan, fil`minde so`z bolatug`in ma`seleler boyinsha

konkret bilimlerden, kino o`ndirisinin` texnologiyasinan, paydalanadi.

---

3

Informatika pa`ni informatsiyalardin` qa`siyetlerin, texnikaliq qurallardin`

ja`rdeminde olardi jazip ko`rsetiw, jiynaw, qayta islew ha`m jetkerip beriwdin` usillarin

u`yretedi. Batis Evropa ellerinde bul ilimdi “computer science”-komp`yuterlik ilim dep

ataydi.

Informatikanin` teoriyaliq tiykarin fundamental` ilimlerinin` topari du`zedi:

informatsiyalar teoriyasi, algoritmler teoriyasi, matematikaliq logika, kombinatorliq

tallaw, ra`smiy grammatika h. t. basqalar.

Informatikanin` o`zegi - sa`ykes texnikaliq ha`m bag`darlamaliq qurallardin`

jiynag`inan turatug`in informatsiyaliq texnologiya boladi. Onin` ja`rdeminde, adamzat

turmisinin` ha`m xizmetinin` barliq tarawlarinda ushirasatug`in informatsiyalardi qayta

islew ushin og`ada ha`r qiyli a`meller orinlanadi.

Ja`miyettegi ha`m ilim-texnikadag`i o`zgerisler barliq tarawlarda u`lken

jan`aliqlardi ashiwg`a sebepker bolmaqta. Komp`yuterlerdin` oylap tabiliwi XX a`sirdegi

insan turmisindag`i basli jan`aliqlardin` biri bolip tabiladi.

Ha`zirgi informatsiyalang`an ja`miyette komp`yuterler texnologiyasi tez pa`t penen

rawajlanbaqta. Mag`liwmatlardi basqariw ha`zirgi ku`nde qa`niygelerdin` o`z ka`sibi

menen bir qatarda komp`yuter ha`m informatsiyaliq texnologiyalardi o`zlestiriwin talap

etpekte.

Ja`miyettegi o`zgerisler informatika tarawinada o`zinin` ta`sirin tiygizbekte.

Informatsiyaliq texnologiyadag`i o`zgerisler jillar ishinde emes, al aylar ishinde

jan`alanip o`zgerip barmaqta.

Informatika ha`m informatsiyaliq texnologiyalarg`a tu`sinik berip o`tsek:

Informatika - bul mag`liwmatlardi qayta isleytug`in texnikaliq ha`m programmaliq

qurallarg`a baylanisli insan xizmeti.