Өзбекстан Республикасы

kúshi, ses tembri, akustikalıq rezonans sıyaqlılar kiredi.  

Insan  óziniń  esitiwine  qarap  hár  qanday  sestiń  bálentlik  dárejesin  anıqlaydı. 

Adamnıń qulaǵındaǵı perdege ses tolqınınıń tásir kúshi ses basımı dep ataladı. Gaz 

yamasa suyıqlıqtan ses tolqını ótkende júzege keletuǵın qosımsha basım ses basımı 

esaplanadı. Adam qulaǵınıń sesti seziw menen baylanıslı eń pás shegara 10-6 PA 

ses  basımına  sáykes  keledi,  yaǵnıy  normal  atmosfera  basımınıń  10-10  bólimin 

quraydı.  Eger  ses  basımı  joqarı  shegaraǵa  jetse  (qulaqta  awırıw  payda  boladı), 

shama menen 100 PA ǵa teń keledi.  

4.  Ses  terbelisleri  garmoniyalıq  ses  boyınsha  júz  beredi,  bunı  adam  qulaǵı 

muzıkalıq  ton  sıpatında  qabıl  etedi.  Sonı  da  esapqa  alıw  lazım,  joqarı  jiyiliktegi 

terbelsiler  joqarı  tondaǵı  terbelisler  sıpatında,  pás  jiyiliktegi  terbelisler  bolsa  pás 

tondaǵı  sesler  sıpatında  qulaqqa  jetip  baradı.  Joqarı  hám  pás  terbelistegi  ses 

terbelisleri arasındaǵı aralıq oktava dep ataladı. Máselen, birinshi oktavanıń «lya» 

tonı 440 gerc jiyilikke iye bolsa, ekinshi oktavanıń «lya» tonı 880 gercli jiyilikke 

sáykes keledi.  

5. Garmoniyalıq nızamǵa boysınbaytuǵın ses terbelisleri de bar. Olardı insan 

tembrge  iye  bolǵan  quramalı  ses  sıpatında  qabıl  etedi.  Sonıń  ushın  da  tonnıń 

bálentligi birdey bolsa da, girjek hám pianino ásbaplarınan shıǵatuǵın sesler tembri 

boyınsha parıq qıladı.  

Adam qulaǵı esitiwi múmkin bolǵan ses terbelisleriniń jiyiligi 20 dan 20 000 

gercke  shekemgi  aralıqta  ekenligi  anıqlanǵan.  20  gercten  tómen  jiyiliktegi 

terbelisler  infraqızıl  seslerdi,  20 000  nan  zıyat  jiyilikli  terbelisler  bolsa  ultrafiolet 

seslerdi payda etedi.  

6.  Eger  deneniń  jeke  erkin  terbelisleri  jiyiligi  ses  tolqınınıń  jiyiligi  menen 

kelse akustikalıq rezonans qubılısı júzege keledi. Máselen, úplep shertiletuǵın saz 

ásbaplarınıń,  sonıń  ishinde,  organnıń  trubaları  akustikalıq  rezonator  wazıypasın 

---

 

atqaradı.  Fizikanıń  akustika  tarawına  tiyisli  maǵlıwmatlar  fonetikada,  ásirese,  til 

sesleri sistemasın oqıtıwda úlken áhmiyetke iye.