O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Iqtisodiy - ijtimoiy 
munosabatlar 
Misr avvalgi gullab yashnagan zamoniga 
qaraganda tushkunlik davrini kechirayotgan bo’lsa 
ham, xo`jalik hayoti batamom to’xtab qolmagan edi. 
Misrliklar bu davrda hunarmandchilik ishlab 
chiqarishning ba'zi bir sohalarini hatto anchagina 
mukammallashtirgan ham edilar. Ular jezdan har xil 
buyumlarni, nafis haykallarni juda mohirlik bilan 
ishlay olganlar. Bu xaykalchalarni kumush yoki oltin 
tolalari bilan bezaganlar. Takushet nomli misrlik 
ayolning Efiopiya-Sais davriga oid haykalchasi 
shunday tolalar terib ishlash texnikasining ajoyib 
namunasidir. Podsho Pasebxaning yaqinda Tanisdan 
topilgan kumush sarkofagi (tobuti) metallni badiiy 
jihatdan ishlash sohasida ajoyib yutuqlarga 
erishilganini ko’rsatadi. To’qimachilik kasbi ham 
yuksak darajada rivojlangan. Misrda to`qimachilik 
ishlab chiqarishining alohida markazlari vujudga 
kelgan. Shunday markazlardan biri Memfis bo’lgan. 
To’qimachilar va yigiruvchilar sexga o’xshash 
alohida-alohida guruhlarga birlashganlar. 
To`qimachilik ishining xatto Tait degan aloxida 
ma'budasi O’rta Misrda to`qimachilik ishining Xets-

---

127 
xetep («PokiRaxmat») degan xudosi mavjud bo’lib, 
unga sajda qilganlar. Fayans buyumlar ishlab 
chiqarish rivojlangan. Fayansdan har xil uy-ro`zgor 
buyumlari, bo`yi 25 smga yetadigan nafis 
haykalchalar yasalgan. Boylar va chet ellarga 
chiqarish uchun tayyorlanadigan ziynat buyumlari 
jumlasiga har turli xushbo`y va upa-elik buyumlar 
ham kirgan. Shu davrdayoq nilufardan maxsus moy 
olishni bilganlar, bu moy amaldorlarni yangi 
mansabga tayinlash vaqtida ularning yuziga surtish 
uchun ishlatilgan. 
Er.avv.I ming yillikda iqtisodiyotdagi xal qiluvchi 
omil xo`jalikda temirdan foydalanish bo’ldi. 
Er.avv.VII-VI asrlardayoq Misrda temirni ishlash 
texnologiyasi o’zlashtirib olindi. Hunarmandchilikda 
metall ishlash yetakchi tarmoq bo’ladi. Bu davrga 
kelib topilgan hujjatlardan savdo yanada rivojlanib va 
murakkablashib borganligidan guvohlik beradi. Chet 
el savdogarlari Misrga tez-tez kelib ketib turganlar. 
Tashqi savdoda Misrning asosiy sheriklari Finikiya va 
Karfagen bo’lgan. Misr savdogarlari yunon polislari 
bilan savdo aloqalari o’rnata boshlaydilar. Fir'avn 
Nexo davrida Nil daryosini Qizil dengiz bilan 
tutashtiradigan kanal qurish yuzasidan katta ishlar olib 
borilgan. Bu kanal qurilishi bilan Misrdan Nubiyaga 
va hatto undan nari Puntga to’gridan-to’gri boradigan 
suv yo`li ochilar edi. Gerodot ma'lumotiga ko’ra, 

---

128 
Nexoning buyrug`i bilan finikiyalik dengizchilar 
kemada Afrikani aylanib chiqqanlar. 
Misr Kichik Osiyodagi Kariya-Lidiya xalqlari 
bilan keng savdo olib borgan. Tashqi savdoning rivoji 
va Misrning yunonlar bilan bo’lgan iqtisodiy 
aloqalarining mustahkamlanishi natijasida pul 
xo`jaligining ilk shakllari paydo bo’ladi. Misrning 
iqtisodiy jihatdan vaqtincha bunday rivoji 
quldorlardan va yer egalaridan iborat aslzodalarning 
hukmron qatlamini, kohinlar liviyalik harbiy 
aslzodalar, yunon savdogarlarning hamda ma'lum 
darajada yollanma askarlarning boyib ketishiga sabab 
bo’ladi.Misrliklar o’zlariga kerakli mollarni ko’p 
qismini avvalgidek, Suriyadan keltirganlar. 
Gerodotning yozishicha Misr podshosi Yaxmos II 
misrliklar uchun bir qonun chiqargan. Bu qonunga 
muvofiq Misrning har bir fuqarosi tirikchilik qilish 
uchun qanday mablag`larga ega ekanligini har yili 
viloyat boshligiga kelib aytishga majbur bo’lgan. Buni 
bajarmagan odamga yoki qonuniy yo’l bilan topilgan 
mablag`lar hisobiga yashayotganini isbot qila 
olmagan kishiga o’lim jazosi berilgan. Bu qonun 
tufayli Misr aholisi goyat farovonlikda yashaganligi 
ko’rsatiladi. O’sha davrning ijtimoiy tuzumidagi yana 
bir xususiyat shu ediki, mansab va kasb otadan bolaga 
meros bo’lib o’tgan. Shu sababli, koxin, askar va 
hunarmandlarning tor doiradagi ijtimoiy guruhlari 
maydonga kelgan. Bu toifaviy yopiqlik yurish-turish 

---

129 
va urf-odatlarning an'anaviyligida ham yaqqol 
ko`rinadi. So’nggi davr mafkurasida e'tiqod, urf-odat, 
unvonlarga, til, adabiy uslubida, me'morchilik va 
san'atda qadimiylikka qaytish kayfiyati hukm suradi. 
Qadimgi va O’rta Podsholik davri «Oltin asr» deb 
atalib, bu davr siyosiy ideal sifatida tasavvur qilindi. 
Misrda bu davrda yunonlarning ta'siri seziladi. 
Yunon va Misr san'atining o’zaro ta'siri jarayoni 
kuchaydi. Misrga qo’shiqchi va shoirlar-Orfey, 
Musey, Gomer, Dedal, Likurg va Solonlarning 
sayoxat qilgani to’g`risida afsonalar mavjud.
Yunonlarning vaza san'atida Afrika, Misr motivlari: 
lotos, raqsga tushayotgan negrlar, Misr ma'bud va 
ma'budalari keng tasvirlangan. Gerodot Misr tarixini
o’z sayohatidan olgan taassurotlari, odamlardan 
eshitgan hikoya, qissa, ertaklar asosida yoritishga 
urinadi.