O‘zmu xabarlari вестник нууз acta nuuz
Download 1.91 Mb. Pdf ko'rish
|
NEMIS VA O‘ZBEK TILLARIDA UY HAYVONLARI NOMI BILAN SHAKLLANGAN DENGIZ HAYVONLARI
|
Tadqiqot metodologiyasi. Tilshunoslar tomonidan
aforizm tushunchasi turli xil talqin qilingan bo‘lsa-da, hanuzgacha uning aniq lug‘aviy izohi yo‘q. Bir qator izohli va qomusiy lug‘atlarda aforizm hodisaga berilgan ta’riflarda nafaqat uning o‘ziga xos xususiyatlari, balki asosiy xususiyatlari bilan ham farq qiladigan juda ko‘p turli xil ta’riflarni uchratish mumkin. Jumladan D.Kuronov, Z.Mamajonov, M.SHeraliyevalarning “Adabiyotshunoslik lug‘ati” da aforizmga quyidagicha ta’rif berilgan: “AFORIZM (yun. aphorismos – ta’rif, ixcham ifoda) – muallifi ma’lum bo‘lgan, ixcham shaklda va ta’sirli ifoda etilgan umumlashma fikr. Aforizmga berilgan ta’riflarda turlichalik mavjud: ayrim manbalarda aforizm aniq muallifga ega bo‘lishi shart va shu narsa uni maqollardan farqlovchi asosiy jihat deyilsa, boshqalarida bu shart qo‘yilmaydi. Aforizmlar paydo bo‘lishi jihatidan turlicha. Ayrim hollarda aforizmlar maxsus yaratiladi, bu holda, uni tom ma’noda janr deb hisoblash mumkin (mas., A.Qahhorning mashhur “Adabiyot atomdan kuchli, lekin uning kuchini o‘tin yorishga sarf kilish kerak emas” degan gapi). Zero, bu holda ijodkorning hayotiy tajribasiga tayangan holda biron – bir masala yuzasidan umumlashma fikrini ifodalashga imkon beruvchi shakl hodisasi hakida gap boradi. Mas., A.Muxtorning “Tundaliklar”, O‘.Hoshimovning “Daftar hoshiyasidagi bitiklar” idan shu janrning ko‘pgina yaxshi namunalari joy olgan. Biroq, ko‘p hollarda, u yoki bu asardan olingan ixcham ibratli fikr xam aforizmlar sifatida ommalashadi (mas., “Sinchalak”dan: “To‘kilgandan tomchilagan yomon...” yoki “Chalasavod kishi o‘zidan past, nima desa “hikmat” deb turadigan odamlar bilan ulfatchilik qilishga moyilroq bo‘ladi”). ”[4]. Aforizm so‘zining ma’nosi ochiq lug‘at – “Vikilug‘at” da quyidagicha ta’riflangan: “Ixcham shaklli, chuqur mazmunli, muallifi aniq gap; hikmatli so‘zlar. Masalan: Oz demak hikmatga bois, oz yemak sihatga bois. A.Navoiy.”[5]. Xorijiy manbalardan olingan ta’riflar aforizmning qo‘shimcha xususiyatlarini ta’kidlab, uni yanada chuqurroq tushunishga imkon beradi. Aforizm “Oxford Dictionary” lug‘atida quyidagicha ta’riflangan: Aphorism – A pithy observation which contains a general truth – umumiy haqiqatni o‘z ichiga olgan chuqur kuzatish; 2. A concise statement of a scientific principle, typically by a classical author–odatda klassik muallif tomonidan bildirilgan ilmiy tamoyilning qisqacha bayoni [6]. Elektron lug‘at dictionary.com da aforizmga : “ a terse saying embodying a general truth, or astute observation – umumiy haqiqatni o‘zida mujassam etgan qisqa so‘z yoki zukko kuzatish” sifatida izoh berilgan [7]. Cambridge Dictionary elektron lug‘atida aforizm : “a short clever saying that is intended to express a general truth – umumiy haqiqatni ifoda etishga mo‘ljallangan qisqa hikmatli gap” tarzida ta’riflagan [8]. S.I. Ojegovning “Tolkoviy slovar russkogo yazika” lug‘atida aforizm: “kratkoye virazitelnoye izrecheniye, soderjasheye obobshayusheye umozaklyucheniye – umumlashtiruvchi xulosani o‘z ichiga olgan qisqa ifodali hikmatli gap” deya izohlangan [9]. A.M.Proxorov tahriri ostidagi “Bolshoy Ensiklopedicheskiy Slovar” lug‘atida aforizmga “izrecheniye, virajayusheye v lakonichnoy forme obobshennuyu, zakonchennuyu misl – umumlashtirilgan, to‘liq fikrni ixcham shaklda ifodalovchi gap” deb ta’rif berilgan [10]. Aforizmning barcha ta’riflarida, uning asosiy xususiyatlari sifatida ifodalangan fikrning ixchamligi, tugallangan, ya’ni – to‘liqligini ta’kidlash mumkin. Akademik V. G. Kostomarov va YE. M. Vereshagin tomonidan taklif qilingan aforistik birliklarning tasnifiga ko‘ra, aforizmlarni nutq birliklari va til tizimining elementlari sifatida talqin etishni belgilab berdi. Barcha aforistik birliklar nutqning xususiyatlariga qarab ikkita asosiy toifaga – “nutq aforizmlari” va “til aforizmlari” asosida farqlanadi [11]. Birinchi toifadagi aforizmlar ikkinchi toifadagi aforizmlardan nutqda leksik va grammatik tuzilishlarining erkin yoki turg‘un qo‘llanilishiga qarab bir-biriga qarshi qo‘llaniladi. Download 1.91 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|