P. Berdanova, P. Abdalieva, Sh. Oteniyazova Didaktika

Ulıwma orta hám orta arnawlı bilimlendiriw mazmunın tańlap alıw princip hám ólshemleri. Mektep bilimlendiriwi mazmunın qáliplestiriw tómendegi ulıwmalıq principlerge muwapıq ámelge asırıladı:

1. 
   Bilimlendiriw mazmunınıń barlıq elementleri barlıq basqıshlarında jámiyet, pán, mádeniyat hám shaxs rawajlanıwı talaplarına sáykes bolıwı principi. Bul princip bilimlendiriw mazmunına dástúriy bolǵan bilim, kónlikpe hám uqıplılıqlar menen birge jámiyettiń rawajlanǵanlıǵı, ilimiy bilim, mádeniy turmıs dárejesi hám shaxstıń rawajlanıw imkaniyatların kórsetiwshi pánlerdi kiritiwdi talap etedi.
   
2. 
   Bilimlendiriwdiń jeke mazmunlı hám procesual tárepi principi. Bul princip bilimlendiriw mazmunın tańlawda bir tárepleme ilimiy baǵdardı biykarlaydı. Ol anıq bir oqıw processin ámelge asırıw menen baylanıslı pedagogikalıq haqıyqattı esapqa alıwdı kózde tutadı. Bul ulıwma orta hám orta arnawlı bilimlendiriw mazmunın proektlestiriwde onı beriw hám ózlestiriw principleri hámde texnologiyası, ózlestiriw dárejesi hám ol menen baylanıslı háreketlerdi esapqa alıw kerekligin ańlatadı.
   
3. 
   Bilimlendiriw mazmunınıń ulıwmalıq dúzilisi principi. Bul princip bilimlendiriw sistemasınıńtúrli basqıshlarında teoriyalıq bilimlerdiń beriliwi, oqıw páni, oqıw materialı, pedagogikalıq xızmet, oqıwshı shaxsı sıyaqlı shólkemlesiwiniń óz ara sáykesligin kózde tutadı.
   

Aqırǵı jıllarda bilimlendiriw mazmunın tańlaw gumanitarlastırıw hám fundamentallastırıw sıyaqlı principler jetekshi orın iyelemekte. Bul ulıwma orta hám orta arnawlı bilimlendiriw shaxstıń insanparwarıq mádeniyatın qáliplestiriwge baǵdarlanǵanlıǵın ańlatadı. Insanparwarlıq mádeniyatı birinshi náwbette bilim, sezimler mádeniyatı, qatnas hám dóretiwsheńlik háreketler uyǵınlıǵıdur.

4. 
   Bilimlendiriw mazmunın insanparwarlastırıw principi. Bul princip birinshi náwbette oqıwshılardıń ulıwmainsanıylıq hám milliy mádeniyattı aktiv dóretiwsheńlik hám ámeliy ózlestiriwleri ushın sharayatlar jaratıw menen baylanıslı. Bunıń ushın gumanitar ideyalar ulıwma bilimlendiriw mazmunına sińdiriliwi kerek. Bul bolsa óz náwbetinde gumanitar hám tábiyiy-ilimiy pánlerdiń óz ara baylanıslılıǵı hám óz ara qatnasıqları principiniń ózgertiliwin talap etedi, onıń tiykarın shaxsqa itibar qaratıw qurawı zárúr.
   
5. 
   Bilimlendiriw mazmunın fundamentallastırıw principi bilimlendiriwdi gumanitarlastırıwdaǵı tosıqların joǵaltıwǵa imkan beredi. Ol gumanitar hám tábiyiy-ilimiy bilimlerdi birlestiriw, izbe-izlikti ornatıw hám pánler ara baylanıslardı oqıwshılardıń qabıl etiw hám ámeliy xızmet metodologiyası mánisin ańlap jetiwlerine tayanıwdı talap etedi.
   
6. 
   Bilimlendiriw mazmunınıń izbe-izligi principi, bul princip bilimlendiriw mazmunın asırıp barıwshı baǵdarda jobalastırıwdan ibarat bolıwın ańlatadı, bunda birinshi náwbette hár bir jańa bilim aldıńǵısına tayanadı hám onnan kelip shıǵadı.
   
7. 
   Bilimlendiriwdiń mazmunı úzliksizligi principi, bul princip úyrenilip atırǵan bilimler hám qáliplesip atırǵan uqıplılıqlardı jeke sistemadaǵı ornı, ulıwma orta hám orta arnawlı bilimlendiriw, barlıq oqıw kursları hám ulıwma mazmunnıń bir-birine hámde ulıwmainsanıy, milliy mádeniyat sistemasına kiriwshi sistema sıpatında kóriwdi kózde tutadı.
   
8. 
   Bilimlendiriw mazmunınıń oqıwshılardıń jas ózgesheliklerine sáykesligi principi oqıwshılardıń jas dárejesi hám tayarlıǵın kózde tutadı. Olarǵa ózlestiriw ushın ol yaki bul bilimler hám uqıplılıqlar sisteması ózlestiriw ushın usınıs etiledi.
   

Ulıwma orta hám orta arnawlı bilimlendiriwdiń mazmunın qáliplestiriw kórip shıǵılǵan principlerdi zamanagóy orta mektepler hám akademiyalıq liceyleri ushın tańlap alıw tómendegi ólshemler boyınsha ámelge asırıladı:

• 
  erkin pikirlewshi shaxstıń rawajlanıwı hám onıń mádeniyatın qáliplestiriw máseleleri mazmunın ulıwma sáwlelendiriw;
  
• 
  ilimiy hám ámeliy áhmiyeti;
  
• 
  bilimlendiriw mazmunınıń quramalılıǵı, oqıwshılar imkaniyatlarınıń oqıw dástúrlerine sáykesligi;
  
• 
  bilimlendiriw kóleminiń onı úyreniwge ajıratılatuǵın waqıtqa sáykesligi;
  
• 
  mektep hámde liceyler bazasınıń zamanagóy talaplarǵa juwap beriwi;
  
• 
  ulıwma orta bilimlendiriw mazmunın qurıwda xalıqaralıq tájiriybelerdi esapqa alıw.
  
•