P. Berdanova, P. Abdalieva, Sh. Oteniyazova Didaktika

QADAǴALAW HÁM ESAPQA ALIW WAZIYPALARÍ
Qadaǵalawshı wazıypası oqıwshılardıń bilim, kónlikpe hám uqıplılıqların qanday dárejede ekenligin anıqlawdan ibarat. Bul oqıw materialların úyreniwdiń keyingi basqıshına ótiw imkaniyatların anıqlastıradı hám oqıtıwshınıń oqıw metod hámde usılların tuwrı tańlaǵanın qadaǵalaydı. Qadaǵalaw wazıypası oqıw materialların úyreniwdiń maqul jolların tabıw menen baylanıslı.
Oqıtıwdıń wazıypası oqıwshılardıń bilimin tekseriwde anıq kórinedi. Jańa temanı bekkemlew procesinde yáki úy wazıypaların tekseriwde oqıwshılardıń ótilgen temanı tákirarlawǵa olar ushın túsiniksiz bolǵan maǵlıwmatlardı bilip alıwlarına imkan jaratıladı. Sebebi topardaǵı basqa oqıwshılar juwap berip atırǵan oqıwshınıń pikirlerin dıqqat penen tıńlaydı hám aldın iyelegen bilimlerin bekkemlep, qosımsha maǵlıwmatlar menen bayıtadı. Doslarınıń juwaplarına qosımsha qılıwǵa yáki aytılmay qalǵan sorawlarǵa juwap beriwge tayarlanıw arqalı úyrenilgen temanı anıqlastırıwǵa háreket qıladı. Qadaǵalawdıń tárbiyalawshı wazıypası usınnan ibarat, oqıwshılar hár dayım tekseriwge tayar bolıw ushın sabaqlardı óz waqtında tayarlaydı, kewilashar oyınlardan ózlerin tıyıwǵa kúsh tawadı, intizamlılıqqa úyrenedi.
Sonday-aq, tekseriw hám bahalaw oqıwshınıń óz bilimleri hám iskerliklerin ózi erkin anıqlawǵa da járdem beredi. Ózindegi kemshiliklerdi kóre alıwǵa hám onı saplastırıw jolların izlewge járdemlesedi. Biraq oqıwshınıń bilimin bahalawda oqıtıwshı nahaqlıqqa jol qoysa, oqıwshı menen oqıtıwshı ortasında kelispewshilik kelip shıǵadı. Úy wazıypalarınıń bolsa hádden zıyat kóp bolıwı da oqıwshılardıń júzeki sabaq tayarlawına alıp keledi.
Eń tiykarǵısı, ózlestiriwdi esapqa alıw shaxstıń unamlı páziyletlerin rawajlandırıw, jaqsı oqıwǵa zawıq oyatıw, oqıw islerine hujdanan jantasıw, juwap beriwge tayarlanıwda erkin bolıwı hámde biliw xızmetin tereńlestiriwge baǵdarlanıwı kerek.
Eger qadaǵalawdıń oqıtıw hám tárbiyalaw wazıypaları tuwrı ámelge asırılsa, oqıwshınıń oylaw qábiletin rawajlandırıwǵa, ishki sezim hám ádep-ikramlılıq qásiyetlerin tárbiyalawǵa imkan beredi. Bul bolsa óz-ózinen qadaǵalawdıń rawajlandırıwshı wazıypasın keltirip shıǵaradı.
Tálim nátiyjelerin tekseriw hám bahalawǵa qoyılatuǵın talaplar. Oqıwshı-
lardıń bilim nátiyjelerin tekseriw hám bahalawǵa qoyılatuǵın pedagogikalıq talaplar (bunı pedagog alım N.A.Sorokin táriyipinde beriwdi maqul dep taptıq) oqıtıw teoriyası hám ámeliyatında tómendegishe belgilengen:

1. 
   hár bir oqıwshınıń oqıw xızmetin qadaǵalawdı talap etetuǵın, klass yaki topardıń oqıw isi nátiyjeleri oqıwshınıń jeke nátiyjeleriniń ornın almastırıwǵa jol bermeytuǵın qadaǵalaw diń individual anıqlaması;
   
2. 
   qadaǵalawdı oqıtıw procesiniń hámme basqıshlarında: baslanǵısh qabıllawdan sol bilimlerdi ámelde qollawǵa deyin bolǵan basqıshlarında oqıwshılardıń oqıw xızmetiniń basqa tárepleri menen birgelikte alıp barıwdıń sistemalılıǵı;
   
3. 
   qadaǵalawdıń oqıtıw, tárbiyalaw hám rawajlandırıw wazıypaların orınlaytuǵın, onı alıp barıwǵa oqıwshılardı qızıqtıratuǵın túrli formaları;
   
4. 
   oqıw dástúriniń hámme bólimlerin qorshap alǵan, oqıwshılardıń teoriyalıq bilimleri, intellektual hámde ámeliy kónlikpe hám qániygeliklerin tekseriwden ibarat qadaǵalawdıń keń kólemliligi;
   
5. 
   oqıwshılardı hár tárepten bilip almasdan turıp, oqıtıwshınıń qáte sheshimler shıǵarıw, subektiv qatnasta bolıwǵa jol qoymaslıǵı, sonday-aq, ózlestiriw nátiyjelerin bahalawda baha ólshemlerine qatań ámel qılıwdı talap etetuǵın qadaǵalawdıń ádilligi (obektivligi);
   
6. 
   belgili klass (topar) oqıwshılarınıń oqıw islerin qadaǵalawda bárshe oqıtıwshılar tárepinen qoyılatuǵın talaplardıń bir qıylı bolıwı.
   

Joqarıda kórsetilgen talaplarǵa ámel etiw arqalı qadaǵalawdıń isenimliligi artadı hám oqıw procesinde óz wazıypaların sheshiwge imkan jaratadı.
Oqıw xızmeti nátiyjelerin esapqa alıw túrleri, forma hám metodları. Pedagogika páni bilimlerdi óz waqtında qadaǵalaw hám bahalawdıń úsh wazıypası barlıǵın ayırım uqtıradı:

1. 
   Ózlestiriwdi qadaǵalaw hám bahalaw nátiyjelerine qarap mámleketlik bilimlendiriw standartları qanday orınlanıp atırǵanlıǵın qadaǵalanadı hám wazıypalar belgilenedi.
   
2. 
   Bilimlerdi qadaǵalaw hám bahalaw nátiyjesinde oqıwshılarda bilimler jáne de keńeyedi. Bul menen bilimlendiriw orınları aldında turǵan bilim beriwshilik maqseti orınlanadı.
   
3. 
   Oqıtıw principinde unamlı nátiyjeler jaslar tárbiyasına da tásir kórsetedi, olarda kóterińki rux, óz kúshine bolǵan isenim hám qızıǵıwshılıq payda etedi. Sonıń ushın da oqıtıw nátiyjelerin qadaǵalaw hám bahalaw oqıtıw sistemasınıń ajıralmas bólegi. Mine usı wazıypalardan kelip shıǵıp oqıwshılar oqıw xızmetin esapqa alıwdıń bir qatar forma hám metodları tiykarlanǵan.
   

Hár bir pán boyınsha oqıwshınıń oqıw xızmetin qadaǵalaw hám bahalaw sherek yáki yarım jıllıq dawamında teń ráwishte alıp barıladı hám tómendegi qadaǵalaw túrleri arqalı bahalanadı:
kúndelik qadaǵalaw; aralıq qadaǵalaw; juwmaqlawshı qadaǵalaw.