П еда гогикалы қ и н сти ту ты қарақалпақ тил билими кафедрасы

М . Худайбергенов — Бердақ атындағы Кдракалпак мәмлекетлик 
университети карақалпак тил билими кафедрасынын профессоры, 
филология илимлериниц докторы.
П и к и р б и л д и р и ў ш и л е р :
1. Ш.Абдиназимов — Бердақ атындағы Кдрақалпақ мәмлекетлик 
университети қаракалпақ ш л билими кафедрасыныц профессоры, 
ф илолош я юш млеринин докгоры.
2. Д.Сейдуллаева — Әжинияз атындағы Н өкис мәмлекетлик 
педагогикалық институты Кдрақалпақ тил кафедрасынық доценти, 
ф илологая илимлериниц кандидаты.
3. Г.Патуллаева — Әжинияз атындағы Н өкис мәмлекетлик 
педагогикалык институты Кдрақалпақ гал кафедрасынық доценти, 
филология илимлериниц кандидаты.
1 8 В ^ 978-9943-4183-7-0
© «Билим» баспасы, 2013
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

К И РИ С И Ў
Қ арақалпақ әдебияты классиклери шығармаларыньщ тюхин 
изертлеў мәселеси өткен әсирдиц 70-80-жылларынан баслап қолға 
алынып, бул бағдарда бир қанш а илимий мақалалар, диссертация 
жумыслары ҳәм монографиялар баспадан шығарылды. Д.Ссйтов 
«Язык каракалпакских поэтов ХУШ-Х1Х вв» (Ж ийен жыраў, 
Кунжоджа, Бердаха и Ажинияза (АКД Алма-ата, 1971, 28-6) деген 
темада кандидатлық диссертациясын жақлады ҳәм онын «ХУШ-ХТХ 
әсирлердеги қарақалпак шайырларыныц шығармаларьшыц тили» 
(Нөкис, 1989) деп аталған мийнети баспадан шықгы. Қарақалпақ 
әдебияты классиклери шығармаларыньщ тилин үйрениў буннан 
кейин де даўам еттирилип, ондағы фонетикалы қ, лексикалы к 
морфологиялық өзгешеликлер бойьпппа кец көлемде материаллар 
топланьш, «Қаракалпақ әдебияты классик шығармаларынын тили» 
(Н өкис, «Билим», 1995) деп аталған илим ий м онографиялы қ 
изертлеў жумысы баспада жәрияланды. Соньщ менен бирге классик 
ш а й ы р л а р ы м ы з д ы н
т и л и
б о й ы н ш а
с о н ғ ы
ў а қ ы т л а р ы
Ш.Абдиназимов «Бердақ шығармаларынын тили» (Нөкис, 2001) 
деген темада докторлық, Г.Е.Қарлыбаева «Әжинияз шығармалары 
тилишщ фонетикалық-морфологиялық сыпатламасы» (Нөкис, 2002) 
деген темада кандидатлық диссертация жақлады ҳәм өзлеринин 
темаларьша байланыслы бир қанш а монографиялық мийнетлерин, 
макалаларын баспадан шығарды.
Қаракдлпақ әдебияты классик шайырлары шығармалары тилин 
изертлеў м әселеси әдеўир ж олға қой ы лған ы м ен ен олардьщ
шығармаларындағы менпшкли атпар елеге шекем өзиниц илимий- 
изертлеў айланысына түспеди. Усыған байланыслы биз классик 
шайырларымыздьщ шығармаларындағы антропонимлерге тийисли 
материалларды жыйнап, олардыц сөзлигин дүзиўди.жобаластырдық.
О номастика (грекш е сөз болы п, *ат қойыў өнери» деген 
мәнини анлатады) меншикли атлар хаккында илим болатуғын бсшса, 
антропономика ғрекше *адам аты, исми» деғен мәнини андатьш, 
адам атларын изертлейтуғын илим. Онын изертлеў объектине жеке 
адам аты, фамилиясы, әкеси ш щ аты, атақ (титул) аты, жасырын 
(псевдоним ) аты , әдеби й л ақ а п , л ақ ап аты қулласы адамға 
байланыслы болған барлық атлар киреди.
3
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

С ө з л и к к е қ а р а қ а л п а қ ә д е б и я т ы к л а с с и к ш а й ы р л а р ы
шығармаларындағы барлы қ ерлер ҳәм ҳаял-қызлар исимлерин 
фамилияларды, әке атларын (отчество), әдебий лақаплар ҳәм 
лақапларды, атақ атларды азы-көпшилигине кдрамай жайғастырады. 
Гейпара исимлерди шайырлар жасаған дәўирге байланыслы ҳәм 
ж асаў о р н ы н а б ай л ан ы сл ы ҳ әр қы йлы ад ам л ар ға ти й исли
болғанлықган оларды катар тәртип пенен тәкирарлап бериўци макул 
көрдик. Бул нәрсе ҳәр бир исим ниц қәлиплесиў дәўиринен, 
раўажланыў ҳәм қолланылыў өзгешеликлеринен дерек берктто й 
Мысалы: 
, 
'г ."
у
Аманбай I - Бириси Аманбай, Сейит, Қалмурат (А.2.39) 
Аманбай II — Аманбай жаўға шапқанда (Ж.1.19)
Аманбай III — Ҳеш көрмедим Аманбайдай мақаўды (0.2.104) 
Аманбай IV — Жасыбайдан Аманбайға Он еки ата болған екен 
(Б.3.67)