П еда гогикалы қ и н сти ту ты қарақалпақ тил билими кафедрасы

герец — Әкен сенин Есет герец (Б. 2. 127) 
жәнжел - Ш ыкылыклап Айтым жәнжел (А. 2. 75) 
жыртык - Ш айыр А. Муўсаевтин М әтен ш айырға койған 
лакабы
Мәтен жыртык шайыр болған емес пе? (А. 2. 59) 
кәл — Қастын тигил Ш әрбан кәл (Ж. 1. 33) 
кыйкы - Көз салып кыйкы Турсынбек (А. 2. 80) 
кақбас — Әкец еди Қосым қақбас (ө. 2. 36) 
кара — Ол Аймурат, өтеп кара,
Сенин менен жора мурап (А. 2. 46) 
какарақшы — Қосым қарақшы нөкерин (Б. 2. 126) 
коқыр - Сени хәм өпсрмиз Мәмбетбай кокыр (А. 2. 68) 
котыр — Кешиўдеги Худайберген қотырды (А. 2. 71) 
котыраш - Ел аман ба Хәмийдулла қогыраш (О. 2. 43) 
кыйпац — Сапар, Мырза, Арзыў, Еримбет қыйпан (Б. 2. 45) 
лақкы — Анаў жүрген Палым лаққы (Б. 2. 47) 
ләўзе — Әйтекедей лаўзелери бар екен (О. 2. 117) 
мақаў — Ҳеш көрмедим Аманбайдай мақаўды (О. 2. 104) 
мадқа — Лалаўлап кайтарған Алланияз мацқа (0 . 2. 104) 
мыйқы — Турды мыйқы деген бийи бар екен (А.2. 63) 
орыс — Аннакул, Аймурза, Сүйин орысы (Ә. 1. 117) 
цавар - Атан Алламурат паыар (Ө. 2. 34) 
сакаў — Сыбай консы кылдьщ Муўса сакаўды (О. 2. 104) 
соқыр — Ш ын атын Төрешдур, лақабын соқыр (А. 2. 68)
46
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

с ы й ы қ
— 
м е н
аралап к ө р м и ш ә м Б айбахты у л ы К ә д и р
с ы й ы қ
сыяшы " Карака-шактын қыпшак руўьшын бийи - Ережеп.
Халык оны «Ережеп тентек», «сынгпы бий» деген лакапта жүрптеди 
Ережеп сыншыцыз киси таныйды (Б. 2. 139) 
таз — Арба акдаган Косымбет таз (Б. 2. 83) 
шәртяк - Ўәде айтгын Сайекедей шәртикке (О. 2. 82) 
шолак — Анаў жүрген Пирим шолак (Б. 2. 48)
А так а тл ар (титул)
- А -
Ағабег - Ағабеглер сыртътм пүтин (Б, 2. 32).
А ғабвй — Б еглербеги ге бағы ны ш лы , б и р а к и е ж үзинде 
беглербегиден жокары болған.
Ағабийде әдалат жок (Б. 2. 29).
Алтыв хан - монгаллардын мәмлекет басшыларына қоятуғын 
хүрметли атағы. Мәселен, Хотогойтлар династиясыньщ тийкарын 
салыўшы Ш олай Убаши. Хунтайджи (1567—1627) «алтын хая* 
деген атакка ийе болған. Екинш и рет бул атак Омбо Эрдениге 
(1659-ж. кайтыс болған), үшинпш рет Лубсантайджиге (1696-ж. 
қайтыс болған) тийисли болды.
Оньщ патшасы Алтьш хан,
Уллы патша болған екен (Б. 2. 151).
Аталык — Бегчербегиге бағыныишы, бийден жоқары болып, 
онын караўында бир неше бий болады.
Нияздын уғлыдур Ораз,
Ол аталық болған екен (Б. 2. 164).
Ахуи - Бул сөзимди тынла Нурмурат ахув! (Б. 2. 45).
- Ә -
Әмир - Е н күдиретли әскербасыларды усылай деп атаған.
Әмир - Темир көреген (Ж. 1, 27).
- Б -
Бай — К өп мал-дүньяға ийе болған адамға айтылады.
Ж ок болды залымлар — ийшан менен бай. (А. 2. 33).
Пирман байдай жеге бахытым кеспейди (О. 2. 29).
Байда кдйыр сақаўат жок (Б. 2. 29).
47
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Бег - Беглср киби дәўран сүре баслады (А. 2. 36).
Инағыў, беггин баллары (Б. 1. 48).
Беглер беги — кдракалпаклардаш ен жокарғы атақ. болып, оган 
аталыклар хәм бийлер бағынады.
Беглер бегн болып жүрди,
Бир неше ўақ дәўран сүрди (Б. 1. 132).
Бий - аталыкка бағынышлы болган урыўлық атақ 
Төренияз бий және Хаким, Нурлыбай,
Бели ак пышахлы беглери бардур (Ә, 1, 62),
Жайылған. Майқы биа түпки сағамыз (А. 2. 39).
Бий болыл халқынды сорап Турымын (Ө. 2. 84).
Айдос бий дәрьядаЙ тасты (Б. 2. 126).
Болыс - Аған Әбдираман, болыс Оракбай,
Үмид билән қалды иним Аман бол. (А. 2. 44).
Ҳәм мақтап Күлен болысты (Б. 2. 31).
- Г -
Губернатор — Губернатор буйрық берди болыска (А. 2. 35).
- Ж -
Жүзбасы - Әскерий атак. Кдраўында жүз нөкери болады. Булар 
елиўлик, онлықпарға белинеди. Жүзбасы аталықгын қараўында 
болған.
Сәдирбек йузбашы Сәжан бий (Б. 3. 63).
- И -
Ийшал - Ж ок болды залымлар - ийшав менсн бай (А. 2. 33). 
Ийпиишарда мириўбет жоқ (Б. 2. 29).
И иак — Ө збеклердин хәм қаракалпақларды и ен и р и руў 
бирлеспелериниқ көсемлери.
Болды Мәдемин ииак (Б. 1. 131).
- Қ -
Қазы — Ж ака дәўирге дейинги халык арасындағы наразылык- 
лардьш хом даў жәнжеялердиқ туйинин шешетуғын адам. 
Түйилген даўды шепшесе,
Окы казы деп ким айтар.
48
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Кусбеғв — Ерназар бий немереси,
Ол қушбеги болған екен (Б. 2. 165).
- М -
Махрем - Үфик махрем, бежит жүрин (Б. 2. 91).
Мегер ~ Қойяы кушбеги, метерди (Б. 2. 160).
?\ Мурап - Бул хәмел аўыл бийи тәрепинен койылып, көбинесе 
бэхэр хэм гуз меўсимлик ис ўакгьшда суў тармақдарын басқарыў 
ушьш хызмет қылган.
Мураплар алды тилланы (Б. 2. 49).
Мырза — Мырза Полатгын бабасы,
Аты шыхкдн Амангелди (Б. 1. 220).
- Н ■
Найып — Аталык хөм яанып келои (Б. 1. 94).
- П -
Патша —■
өтги оатша Искендер (Ж. 1. 26).
Патша өдил болған емес (Б. 2. 27).
■ С ■
Сәрдар — Әмин сердардыц жеринде (Ж. 1. 26).
Султаа - Султан Махмуд ел сорап (Ж. I. 26).
Суўпы — Өзи минайым болмаса,
Оны суўпы деп ким айтар? (Б. 2. 129).
- Т -
Төре - Журт жеген эалымлар таре, ханлары (А. 2. 36).
- Ў -
Ўәэнр - Патша, ўәзир, губернатор ат калды (А. 2. 36).
- X -
Хае — Өткен залым Тәўке хад (Ж. 2. 26).
Хийўа хаинап тақсийм бола баслады (А. 2. 36).
4. СаЯыыбетов О .Т,
49
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

м
Ш әртли кыскдртыўлар ҳәм пайдаланылған әдебнятлар
м
1. Ә. 1. — Әжинияз. - Нөкис: «Кзракшшқстан» баспасы», 1975.
2. Б. 1. — Бероақ. Танламалы иллармащ>ынын толык жыйвад*. 
- Нөкис, 1950.
3. Б. 2. — Бердак. Танламалы шығармаларынын жыйнағы. • 
Нөкис. 1977.
4. Б. 3. — Бердак. Шежлре. Әмиўдәрья журналы, 1972, № 8
5. Ж. 1. — Ж ийеи жыраў. Поскан ел. - Нөкис, 1981.
6. К. 1. - Күнхожа Ибрайым улы. Крсықлар. - Нөкис, 1960.
7. К. 2. - Күнхожа. Ел менен. - Н өкис, 1975. 
1
8. А. 1. — Муўсаев А. Шыгармалары. - Нөкис, 1960.
9. А. 2. — Муўсаев А. Биринши май. - Нөкис, 1980.
10. О. 1. — Омар Сүгиримбет улы. Танлаўлы шыгармалары. - 
Нөкис, 1960.
11. О. 2. - Омар шайыр. Айырша. - Нөкис, 1979.
12. Ө. 1. - Өтеш Алшынбай улы. Тандамалы шығармалары. - 
Нөкис, 1% 1
13. Ө. 2. — Өтеш шайыр. - Н өкис «Кэракалпақстан», 1978.
50
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

М А 3 М У Н Ы
К врисиў...................................................................................................... •>
Ж еке адам атлары
а) Ер адам атлары................................................................................ 6
б) Ҳаял-кызларға байланыслы адам атлары ............................. 39
Ф амилия хөм әке атлары (отчество) .......................................... 45
Әдебий лакаплар................................................................................... 46
Лақап атлары..........................................................................................46
Атақ атлар (титул)................................................................................47
Ш әртли қысқартыўлар хәм пайдаланылган әдебиятлар............... 50
51
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

О .Т .С А Й Ы М Б Е Т О В , О Д О С П Л Н О В , Н .О .С А Й Ы М Б С Т О В А
Қ А Р А Қ А Л П А Қ Ә Д Е Б И Я Т Ы К Л А С С И К
Ш А Й Ы Р Л А Р Ы Ш Ы Ғ А Р М А Л А Р Ы Т И Л И Н Д Е Г И '' 
А Н Т Р О П О Н И М Л Е Р С Ө З Л И Г И