P. Q. Habibullayev, A. Boydedayev, A. D. Bahromov
5 - § . E lek tro m a g n it releni yig 'ish va uning ishlashini sinash
Download 263.75 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- (35“§ j ELEKTROMAGNIT RELENI YIG‘ISH VA UNING --------- ^ ISHLASHINI SINASH (L a b o r a to r iy a ishi)
- Ishni bajarish tartibi
- E lektr o lch o v asboblarining tuzilishi va ishlash prinsipi
- E lektr dvig ateln in g ishlash prinsipi
- ___________________________ ____________3 7 - § , Q ‘zg arm as to k e le k tr dvigateli
- \ E lektr dvigatellarning afzalliklari
- 3 8 - § . Q ‘zg arm as to k e le k tr dvigatelini o ‘ rganish (m o d eld a)
- V bob. E lektro m ag n it induksiya V b o b ELEKTROMAGNIT INDUKSIYA ( 3 9 1 ) IN D U K SIO N TO K N IN G VUJUDG A KELISHI
- 3 9 - § . Induksion tokning vujudga kelishi
- V bob. E lektro m ag n it induksiya Induksion e le k tr m aydon
3 5 - § . E lek tro m a g n it releni yig 'ish va uning ishlashini sinash dastasi to'silsa, y o ‘l bekiladi. Liftda esa n u r dastasi to'silsa, eshik ochiladi. M e tro - ning o 'tish joyida uzuvchi rele qo'llaniladigan bo'lsa, liftda ulovchi rele qo'llaniladi. 1. Elektrom agnit relening tuzilishi va ishlash prinsipini tushuntiring. 2. Yong'in haqida xabar beruvchi qurilm a qanday ishlaydi? 3. M etroga o'tish joyida qo'llaniladigan relening vazifasi nim adan iborat? 4. Liftda qo'llaniladigan relening ishlashini tushuntiring. Tem ir o'zak, izolatsiyalangan sim va galvanik elem entdan iborat eng oddiy elektrom agnit y ig 'in g . S o 'n g ra d o ira sh a klid a te m ir p la stin a o lin g va uning to k k a ula ng an d a e lektrom agnitga tortilishini sinab ko'ring. (35“§ j ELEKTROMAGNIT RELENI YIG‘ISH VA UNING --------- ^ ISHLASHINI SINASH (L a b o r a to r iy a ishi) Kerakli jihozlar. E lek trom ag nit yig'ish u c h u n z a ru r detallar, tok m anbayi, kalit, taglikka o 'rn a tilg a n lam p o c h k a, elektr t a r m o q q a ulangan 220 V li rozetka, ulovchi simlar. Ishni bajarish tartibi 1. Tayy or detallardan elektro m ag n it rele yig'ing (140-rasm ). 2. Kalitni ulab, relening ishlashini tekshirib ko'ring. 3. T o k m anbayi va elektr la m p o c h k a d a n iborat ishchi zanjir tuzing. 4. Relening prujinalan uv ch i yakori bilan birikuvchi kontaktni m on ta j qiling. B unda rele ishlaganda ishchi zanjirini uzib-ulab turadig an bo'lsin. 5. Rele zanjirini kalit bilan uzib -u lan g va ish zanjirida b o 'lad ig a n hodisalarni kuzating. 6. Tajriba sxemasini chizing, bajarilgan ishlami va kuzatilgan hodisani daftaringizga yozing. 1. E lektrom agnit qurilm aning ishlash prinsipini ayting. 2. T ajriba da y ig 'ilg a n e le k trom a gn it detallarining har biri vazifasini aytib bering. 3. Rele zanjiri uzib-ulanganda lam paning o 'c h ib yonishi hodisasini tushuntiring. iV bob. M a g n it m aydon M A G N IT M A Y D O N N IN G TOKKA T A ’SIRI M agnit m a y d o n d a turgan tokli o ‘tkazgichga k uch t a ’sir etadi. Bunday kuchni o'rg an ish u c h u n quyidagi tajiribani o'tkazaylik. 141-я rasm da tasvirlangan zanjirni va qurilmani yig'aylik. lJ n d a A В o 'tk a z g ic h egiluvchi sim lar orqali shtativga osib qo'yilgan. Simlarning uchlari zanjirga ulangan. AB o'tkazgich m agnit qutblari orasiga qo'yilgan, y a 'n i m agnit m ay d o n g a joylashtirilgan. Z a n jir u la n g a n d a o 'tk a z g ic h h a ra k a tg a keladi, y a 'n i o 'tkazgich m agnitga tortiladi (141 -b rasm). Agar m agnit tortib olinsa, tokli o 'tk az g ich o 'z holatiga qaytadi. M agnit- ning qutblari alm ashtirilsa, o 'tkazgich m a g n itd a n itariladi. Agar zanjirda tok n in g y o'nalishi o'zgartirilsa, o'tk azgich magnitga tortiladi. D e m a k , m agnit kuch chiziqlarining yo'nalishi, o 't k a z gichdagi to k n in g yo'nalishi va o 'tkazgichga t a ’sir etuvchi k u c h n in g y o'nalishi o 'z a ro bog'liq ekan. M agnit m a y d o n n in g tokli o'tk az g ich g a t a ’sir etuvchi k u c h in in g y o 'n a lis h in i chap q o ‘l qoidasidan foydalan ib aniqlash m u m k in (142-rasm ). 143-rasmda tasvirlangan zanjirni va qu rilm an i yig'ib, tokli ra m k a n i m a g n it m a y d o n g a jo y lashtiraylik . E lektr zanjir ulansa, ram k a buriladi va m agn it kuch chiziqlariga perp e n d ik u la r turib qoladi. 141-rasm 142-rasm 143-rasm Chap q o ‘l qoidasi C h a p q o 'ln in g kaftini unga m agnit k uch chiziqlari k i r a d i g a n q ilib t u t i b , t o ' r t b a r m o q t o k n i n g yo'n alish i b o 'y ic h a tutib turilsa, 90°ga kerilgan bosh b a rm o q o 'tkazgich ga t a ’sir etuvchi k uch n in g yo'n alish in i ko'rsatadi. E lektr o 'lch o v asboblarining tuzilishi va ishlash prinsipi 3 6 - § . M a g n it m aydonning to kka t a ’siri Agar to k n in g y o'nalishi o'zgartirilsa, ram ka 180° ga burilad i. M a g n it m a y d o n d a tok li r a m k a n in g burilishi xossasidan elektr o 'lc h o v asboblarida foydalaniladi. 144-rasmda eng oddiy a m p e r m e trn in g tuzilishi tasvir langan. Bunda 1 magnitda 2 qutb uchliklari mahkam langan. H arakatlanuv ch i qism - ram k a 3 a ly u m in iy karkasdan iborat, unga ingichka mis sim o'ralgan. Ram ka q o 'zg'alm as 4 o'zak atrofida erkin aylana oladi. Ramka 5 o'qqa biriktirilgan. C hulg'am idagi 6 sim ning uchlari zanjirga ulanadi. R a m k a ning o 'z holicha aylanishiga 7 spiral qarshilik qiladi. Zanjirdagi tok ram ka c h u lg 'am larid an o 'tg and a, magnit m ay d o n t a ’sirida ram ka m agnit qutblariga p e rp e n d ik u la r 144-rasm holatga o'tishga harakat qiladi. Ramkaning 90° ga burilishiga spiral 7 qarshilik qiladi. Zanjirdagi tok q a n c h a katta bo 'lsa, o 'q 5 ga m ah k a m la n g a n strelka 8 s h u n c h a katta b u rch a k k a buriladi. Strelka darajalangan shkala 9 da tok kuchining tegishli qiymatini ko'rsatadi. Zanjirdagi tok uzilganda spiral t a ’sirida ramka dastlabki holatiga, strelka esa 0 qiym atga qaytadi. V o ltm e trn in g ishlash prinsipi h a m a m p e rm e trg a o'xshashdir. © M 17 1.143-rasm da tasvirlangan tajribani tushuntirib bering. 2. Chap q o ‘l qoidasini aytib bering. 3. Eng oddiy a m perm etrning tuzilishini tushuntirib bering. 4. Eng oddiy am perm etrning ishlash prinsipini aytib bering. 1. 145-rasmda tasvirlangan zanjir ulansa, yengil alyuminiy naycha qaysi tomonga qarab g'ildiraydi? Javobingizni asoslang. 2. Tok manbayining qutblariga ulangan ikkita yalang'och o'tkazgich ustida AB yengil alyuminiy naycha turibdi. Agar kuch chiziqlari pastdan biz tomonga yo'nalgan magnit maydon qo'yilsa, naycha qaysi tomonga g'ildiraydi (146-rasm)? 3. 147-rasmda tasvirlangan magnit qutblari orasiga to'rtta tokli o'tkazgich joylashtirilgan. Bu o'tkazgichlarning har biri qaysi tomonga qarab harakatlanishini aniqiang. N I ® ® S m ® — to k p astd an bizga; ® — tok b iz d a n pastga t o m o n y o 'n a lg a n . 145-rasm 146-rasm 147-rasm 137 -§ | 0 ‘ZG ARM AS TOK ELEKTR DVIGATEL! Elektr dvigatelning tuzilishi 0 ‘zgarm as tok elektr dvigateli ikki asosiy qism - stato r va ro to rd a n iborat qurilm a b o ‘lib, o'zgarm as tok elektr energiyasini m exanik energiyaga aylantirib beradi. « Stator » lo tin ch a so 'z b o 'lib, «qo'zg'almas» degan m a 'n o n i bildiradi. Stato r q utb uchliklari bo'lg an m ag n itd a n (1 4 8 -a rasm) yoki o'zagi m axsus shaklga ega b o'lg an e lektrom agnitdan (148-6 rasm) iborat. Stator dvigatel korpusi bilan qo'shilib ketgan. «Rotor» so 'z i lo ti n c h a d a n « aylantirmoq » deg an m a 'n o n i a n g la tad i. R o to r dvigatelning aylanuvchi qism larini tashkil etadi. R o torning asosiy qismi bir yoki bir nechta g'altakli ram kadan va kollektordan iborat. R am ka chulg'amidagi simlaming uchlari kollektor plastinalariga ulangan. Kollektor ram ka bilan birgalikda aylanadi. Ikkala kollektor plastinalari qarshisiga q o 'z g 'a lm a s qilib ikkita k o 'm ir c h o 'tk a m ah k a m la n g a n . U la r m axsus prujinalar y o rd am id a kollektor plastinalariga zich qilib siqib qo'yiladi. Zanjirdagi elektr tok shu c h o 'tk a la r orqali kollektor plastinalariga o'tad i. E lektr dvig ateln in g ishlash prinsipi Soddalik u c h u n bitta ramkali ro to rd a n iborat b o 'lg an eng oddiy dvigatelning ishlash p rin sip in i k o 'rib chiqaylik ( 149-rasm). Dvigatelning kollektor plastinalari ikkita yarim h a lq a d a n iborat b o 'lib , ularga A va В c h o 'tk a la r taqalib turadi. Ularga to k m an b a y in in g ikki qutb id an keluvchi sim ulangan. m H H h mm s v 148-rasm 149-rasm T o k m an b a y id an kelayotgan tok c h o 'tk a , kollektor va ra m k a d an /1-1- 2 - 3 - 4 -B yo 'n a lish d a o 'tad i (149-й rasm). M agnit m a y d o n t a ’sirida ram ka m agnit kuch chiziqlariga p e rp e n d ik u la r joylashishga h arakat qiladi. B unda A va В c h o 'tk a la r kollektor plastinalariga teg m a sd an qoladi va ra m k a d a n tok o 'tm a y d i (1 49-6 rasm). Lekin ram ka o 'z inersiyasi bilan aylanishni d avom etib, u m agnit kuch chiziqlariga parallel joylashib qoladi (149-c/ rasm). B u nd a c h o 'tk a la r kollektor plastinalariga tegib qoladi va ram k a d a n A - 4 - 3 - 2 - 1 - B y o 'n a lish d a tok o 'ta d i. M agnit m ayd on t a ’sirida ram k a yana pe rp e n d ik u la r holatga kelib qolishga harakat qiladi. Shu tariqa jara y o n d avom etib, ram ka uzluksiz aylanadi. Magnit m ayd on t a ’sirida ay la n m a harakatga keltirilgan tokli ram kanin g harakati ro to r o 'q i orqali boshq a m ex an izm larga m axsus ravishda uzatiladi. A m a l d a b i t t a r a m k a l i r o t o r d a n i b o r a t b o ' l g a n dvigatellar q o i la n i l m a y d i . C h u n k i ulard a r a m k a n in g aylanishi bir tekis b o 'lm a y d i va ram k a n in g rotor o 'qini a y la n tir is h g a k u c h i y e tm a y d i. R a m k a m a g n i t k u c h chiziqlariga p e rp e n d ik u la r vaziyatdan parallel vaziyatga kelguncha sekin va kuchsiz ay lan m a h arakatda bo'ladi. A m a ld a q o 'lla n ila d ig a n e le k tr dvigatellarda r o to r ramkasi ikkita bo'ladi. Bunda ram kalar bir-biriga p e rp e n diku lar qilib bitta o 'q q a m a h k a m la n g a n bo 'ladi. Bunda kollektorning plastinalari ikkita emas, balki to 'rtta bo'ladi ( 150-rasm ). Ikkita ramkali rotorda magnit kuch chiziqlariga parallel jo y la s h g a n b irin c h i r a m k a d a n to k o ' t g a n d a m a g n it m a y d o n t a ’sirida u p e rp e n d ik u la r vaziyatda bo'lishga harakat qiladi. Birinchi ram k a p e rp e n d ik u la r vaziyatda bo'lganda parallel vaziyatdagi ikkinchi ramkadan tok o'tadi va u p e rp end iku lar vaziyatga kelishga harakat qiladi. Shu tariqa ram kalar roto rn i bir tekisda avlantiradi. D v ig a te ln in g quvvatini oshirish u c h u n te x n ik a d a qo'llaniladigan dvigatel rotori 5 - 6 ta ramkali bo'lib, ramka ch u lg 'a m la ri te m ir silindr ariqchalariga joylashtiriladi. B unda te m ir silindr o'z a k vazifasini o'taydi. Silindr qizib ketm aslik u c h u n u ayrim yupq a t e m ir plastin alard an yig'iladi. 151-rasm da 6 ta ramkali va te m ir o'zakli rotor va statorning k o 'n d a la n g kesinii tasvirlangan. 15 2 -ra sm d a te x n ik a d a keng q o 'lla n ila d ig a n katta quvvatli elektr dvigatel ko'rsatilgan. 152-rasm ___________________________ ____________3 7 - § , Q ‘zg arm as to k e le k tr dvigateli 150-rasm 4 — Fi zi ku, N-si nf IV bob. M ag n it m aydon 15 3 -rasm E le k tr d v ig a te lla rn in g q o ‘ llanilishi Elektr dvigatellarning issiqlik dvigatellariga nisbatan afzal to m o n la ri ko 'pdir. B irinchidan, elektr dvigatellari issiqlik dvigatellariga q a ra g a n d a ix c h a m va f o y d ala n is h u c h u n qulaydir, u larn i istalgan qulay joyga o 'r n a t i s h m u m k in . Ik k in c h id a n , ishlab tu rg a n v a q tid a gaz, t u t u n va b u g 1 chiqarm aydi. U c h in c h id a n , elektr dvigatellari u c h u n yoqil- g ‘i va suvning keragi y o ‘q. T o 'r tin c h id a n , elektr dvigatel larning foydali ish koeffitsienti 80% dan ortiqdir, issiqlik dvigatellarniki esa 20% d a n ortm aydi. \ E lektr dvigatellarning afzalliklari: i x c h a m va I fo y d a la n is h g a q u la y , h a v o n i iflo s la n tir m a y d i, < m o d d iy m a h s u lo tn i talab q ilm aydi, foydali ish ( koffitsienti yuqori. Elektr dvigatellar istalgan quvvatga m o lja lla b ishlab chiqarilgan b o ‘ladi. Masalan, elektr ustaralarda dvigatel quvvati bir n e c h a vattli bo'lsa, elektrovoz, kem alarn in g elektr dvigatellari bir n e c h a megavattli bo'ladi. T urli m aish iy elek tr asboblari - drel, c harx, fen ( 1 5 3 -ra s m ), m ag n ito fo n , v e n ti la t o r , m u z la tg ic h , tiku v va kir yuvish m a s h in a la rig a e le k tr d v ig a te lla r o 'rn atilg a n b o'ladi. K orxonalarda elektr dvigatellari turli dastgoh va m ashinalarni h arakatg a keltiradi. Q ishloq xo'jaligida elektr dvigatellaridan nasoslarni, g ‘alla yan c h ad ig a n m ashinalarn i, elevatorlarni yurgizish u c h u n foydalaniladi. T ra n sp o rtd a elektr dvigatellari tram vaylarni, trolleybuslami, m etro poyezdlarini, elektrovozlarni harakatga keltiradi. E le k tr d v ig a te lla rn in g tu rli s o h a la r d a keng qoMlanilishi in so n m e h n a t in i osonlashtiradi, kishilarga qulaylik yaratadi. 1. 0 ‘zgarm as to k elektr dvigatelida qaysi turdagi energiya qanday turdagi energiyaga aylanadi? 2. Elektr dvigatelning tuzilishini tushuntirib bering. 3. Elektr dvigatelning ishlash prinsipi nim aga asoslangan? 4. Elektr dvigatelning ishlash prinsipini aytib bering. 5. Elektr dvigatel qanday afzalliklarga ega? 6. Elektr dvigatelning q o lla n ilis h i haqida nimalarni bilasiz? Elektr dvigatel bilan ishlaydigan elektr asbobdagi (masalan, ele ktr ustara, ventilyator, m agnitofon, tikuv yoki kir yuvish m ashinasi) elektr dvigatelni ko'zdan kechiring va fikr m ulohazalaringizni daftaringizga yozing. 3 8 - § . Q ‘zg arm as to k e le k tr dvigatelini o ‘ rganish (m o d eld a) 36-§j 0 ‘Z G A R M A S T O K E LE K TR D V IG A T E U N I 0 ‘ R G A N !S H ( M O D E L D A ) ' ------ (L a b o r a to r iy a ishi) Kerakli jihozlar. A k k u m u lato r, kalit, ulovchi simlar, o ‘zgarm as tok elektr dvigateli m o delini yig'isli u c h u n z a ru r detallar. Ishni bajarish tartibi !. 0 ‘zgarm as tok elektr dvigateli detallarining b a r birini ko'rib chiqing. H ar bir detaining n o m in i va vazifasini daftaringizga yozing. 2. O lzgarm as tok elektr dvigatelining m odelini yig'ing. 3. T o k m anb ayi, elektr dvigateli va kalitdan iborat elektr zanjirni yig'ing. 4. Yig'ilgan elektr zanjirning sxemasini chizing. 5. Kalitni ulang. B unda dvigatel rotori aylanishi kerak. Agar ro to r aylanm asa, sababini topib tuzating. 6. R o to r harakatini kuzating. B unda dvigatelning qaysi qismlari q o 'z g 'a lm a s va qaysi qismlari aylanayotganiga, c h o 'tk a , kollektor va ram k a la r vaziyati bir-biriga nisbatan q a n d a y o ‘zgarayotganiga e 'tib o r bering. Kuzatganlaringizni daftaringizga yozing. 7. O brganish natijalarini tahlil qiling va xulosa chiqaring. ® 1. 0 ‘zgarm as tok e le ktr dvigatelining m odeli qanday qism lardan iborat? 2. Elektr dvigatelning statorini va rotorini qanday detallar tashkil etadi? 3. Dvigatel rotorini qanday kuch harakatga keltiradi? V bob. E lektro m ag n it induksiya V b o b ELEKTROMAGNIT INDUKSIYA ( 3 9 1 ) IN D U K SIO N TO K N IN G VUJUDG A KELISHI F a ra d e y ta jrib a la ri Elektr toki m agnit m a y d o n n i vujudga keltirar e kan, bung a teskari bo 'lg an h o d is a n i - m a g n it m a y d o n y o r d a m i d a o 4 k a z g i c h d a e le k tr to k n i hosil qilib b o 'lm a s m ik a n ? Ing liz olim i MaykI Faradey (1791-1867) 1822-yilda magnit m ay d o n yord am ida o 'tk az g ich d a elektr tokni hosil qilish masalasini hal etishni o 'z oldiga m aqsad qilib qo'ydi. Shu m aqsadd a q a to r tajribalarni o 4 k a z a boshladi. Faqat 1831 -yilga borib o ‘tkazilgan tajribalar o 'z natijasini berdi. T o 'q q iz yil davom idagi izlanishlardan s o ‘ng Faradey m agnit m ay d on y o rd am id a o 'tk a z g ic h d a elektr tokini hosil qildi. Bu hodisa elektrom agnit induksiya hodisasi deb ataldi. F aradeyning bu kashfiyoti XIX asr birinchi yarm ining eng b uyuk kashfiyot- laridan biridir. U davrda tok kuchini sezish yoki o 'lc h a s h u c h u n g a lv a n o m etr h a m , a m p e r m e tr ha m y aratilm agan edi. Shu bois, b u n d a y tajribalardan natija olish m ush kul edi. Hozirgi d avrda Faradey o 'tk az g a n tajribalarni m a k ta b Fizika xo n a sid a h a m o 'tk a z is h m u m k in . Buning u c h u n g a lv a n o m etrd an foydalanam iz. O 'tk a z g ic h olib, lining uchlarini g a lv a n o m etr qisqichlariga ulaymiz. Agar bu o 'tk az g ich magnit qutblari orasida pastga va yuqoriga harakatlantirilsa, g a l v a n o m e t r o 't k a z g i c h d a t o k hosil b o 'l g a n i n i k o 'rsa ta d i (1 5 4 -ra sm ). M agnit ichida o 'tk a z g ic h h a ra k a ts iz b o 'ls a yoki m ag n it k u ch chiziqlariga parallel ravishda harakatlantirilsa, u n d a tok hosil 154-rasm bo'lm av d i. 3 9 - § . Induksion tokning vujudga kelishi > ) ) Berk zanjirdagi o ‘tkazgich m agnit m a y d o n kuch { chiziqlarini kesib o 'tg a n d a , u n d a tok hosil b o 'l a d i.( G 'a l ta k simlari uchlarini g alvanom etrga ulaylik. G 'a lta k ichiga m agnit kiritilayotganda g a lv a n o m etr g 'a lta k d a n tok o ‘tayotganini ko'rsatadi ( 155-a rasm). M agnit g'altak ichida h a ra k a ts iz t u r g a n d a esa, g 'a lt a k d a to k hosil b o 'l m a y d i (1 5 5 -6 rasm ). M agnit g 'a lta k d a n c h iq a rila y o tg a n d a esa, g ‘altakda yana tok hosil bo 'ladi. B u n d a g'altakdagi tokning yo'nalishi avvalgiga nisbatan q a ra m a -q a rs h i bo 'ladi. Buni g a lv a n o m etr k o 'rsa tkic hin ing 0 dan c h a p to m o n g a o g 'g a n - ligidan bilish m u m k in (155-^/ rasm). Q o 'z g 'a l m a s m a g n i tg a g ' a l t a k n i k iy d irib , h a r a k a t - lantirgan d a h a m g 'a lta k d a to k hosil b o 'lad i (156-rasm ). M a g n it o 'r n i g a to k li g 'a l t a k o lib , u n i g 'a l t a k i c h id a harakatlantirilsa, b u n d a h a m g 'a lta k d a tok hosil b o'lganini k o 'r a m iz (157-rasm ). G 'altak bilan o'tkazilgan tajribalarda tok hosil bo'lishining sababi nim a? Sababi shuki, g 'altak bilan m agnit (elektrom agnit) bir- biriga nisbatan harakatlanayotgan vaqtda u ning chulg'am lari m agnit k u ch chiziqlarini kesib o'tad i. G 'a lta k c h u lg 'a m la ri m agnit m ay d o n k uch chiziq- ) larini kesib o 'tg a n d a u n d a tok hosil bo'ladi. ( F a r a d e y o 't k a z g i c h n i m a g n it k u c h c h iz iq la ri kesib o 'tg a n d a g in a u n d a tok hosil b o 'lishini isbotladi. O 'tk a z gic h m agnit k u ch chiziqlarini q a n c h a k o 'p kesib o'tsa , u n d a s h u n c h a k o 'p elektr toki hosil bo'ladi. M a g n i t m a y d o n n i n g k u c h c h i z i q l a r i n i b e rk o'tk az g ich kesib o 'ta y o tg a n d a o 'tk az g ich d a elektr t o k i n i n g hosil b o 'l is h h o d isa s i e le k t r o m a g n i t induksiya deb ataladi. Bu hodisa natijasida hosil b o 'lg an to k induksion tok deyiladi. « Induksiya » s o 'z i l o t i n c h a d a « uyg'otish» m a ’n o s in i bildiradi. 157-rasm 156-rasm 155-rasm V bob. E lektro m ag n it induksiya Induksion e le k tr m aydon O 'tk a z g ic h d a n to k o ‘tg an d a u n in g atrofida elektr m a y d o n m avjud b o'lad i. Binobarin, elektr m a y d o n m avjud b o i g a n i u c h u n tok b o ‘lishi kerak. Y uqorida o 'tk az ilg a n tajrib alard a o ‘tk azgich yoki g 'a lta k n in g c h u lg ‘am lari m ag nit kuch c h iz iq la r in i kesib o 't g a n d a e le k tr m a y d o n hosil b o i a d i . Bu e le k tr m a y d o n o 'tk a z g ic h d a (g 'altak c h u lg ‘am larida) induksion tokni vujudga keltiradi. In d u k s io n to k n i vujudga k e ltiruvchi e le k tr m a y d o n induksion elektr maydon deb ataladi. O m q o n u n i g a k o ' r a , i n d u k s i o n t o k n i n g k u c h l a n i s h i i n d u k s i o n t o k k a prop orsional, y a ’ni U ~ I. D e m a k , induksion tokning kuchiga qarab, induksion elektr m a y d o n h a q ida fikr yuritish m u m k in . 155- va 156-rasm larda tasvirlangan q u rilm alar asosida o'tkazilg an tajribalarda m agnit (g'altak) q a n c h a tez harakatlantirilsa, induksion to k kuchi s h u n c h a katta b o i is h i an iqlangan. U n d a n tashqari, g 'altak c h u lg ‘am idagi o 'r a m l a r soni q a n c h a k o 'p bo'lsa, hosil b o 'lg an induk sion tok k uchi s h u n c h a katta bo'ladi. Ind uk sion elektr m ayd o n kuchlanishi g'altak ni kesib o 'ta y o tg a n m agnit m a y d o n n in g o'zgarish tezligiga va g 'altak o 'ra m la ri soniga bog'liq. 1. Faradey tajribalarining maqsadi nim adan iborat bo'lgan? 2. 154— 157-rasm lar b o ‘yicha o 'tka zilg an ta jriba larni va ulardan kelib chiqadigan xulosalarni tushuntirib bering. 3. E lektrom agnit induksiya deb nim aga aytiladi? Induksion tok nima? 4. Induksion e le ktr m aydon deb qanday m aydonga aytiladi? 5. Induksion m aydon kuchlanishi qanday kattaliklarga bog'liq? 1 55 -rasm d a ko 'rs a tilg a n ta jrib a n i o 'tk a z in g . Tajriba n atijala rig a asoslanib xulosa ch iq aring . Download 263.75 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling