Paleontologiya fanidan tayyorlagan taqdimoti

Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti Geografiya va ekologiya fakulteti Gelogiya yo’nalishi 206-guruh talabasi Abduraimov Nurshodning
Paleontologiya fanidan tayyorlagan taqdimoti.
Tekshirdi: Mirsaidova Nilufar
Mavzu, Stratigrafik kesimlarda tadqiqot olib borish tartiblari.
Reja.

• Stratigrafikrafiya haqida tushuncha.
• Stratigrafik kesimlarda tadqiqot olib borish tartiblari ma’lumot.
• Xulosa
• Foydalanilgan adabiyotlar.

Stratigrafiya (lotincha: stratum toʻshama, qatlam va grafin) — geologiyaning Yer poʻsti kesimidagi togʻ jinslari majmuining shakllanish izchilligini va joylashgan oʻrnidagi dastlabki nisbatini oʻrganuvchi boʻlimi. S choʻkindi togʻ jinslari qatlamlarini kuzatib, oʻtmish geologik davrlarda ularning fatsial oʻzgarishlarini hamda yon atrof (quyi va ustki) qatlamlarda takrorlanmaydigan oʻziga xos belgilarga ega boʻlgan va maʼlum bir birlikka mujassamlashgan togʻ jinslarining stratigrafik yigʻindisini tadqiq qiladi.
Yer organik dunyosining takrorlanmas taraqqiyotini aks ettiruvchi choʻkindi qoplamlardagi qazilma organizmlarning tarkibini aniqlash oʻrganilayotgan yotqiziklar yoshini hamda oʻxshashligini belgilashda ahamiyatga ega (qarang Biostratigrafiya). Shu jihatdan S. paleontologiya va geoxronologiya bilan uzviy bogʻliq. S.ning asosiy vazifasi stratigrafik kesmalarni ajratish, ularning tarqalishini kuzatish, turli kesmalarni va uzilib birbiridan uzoklashgan kesma bulaklarini oʻzaro qiyoslashdir. S. yordamida Yer poʻstining geologik rivojlanish tarixini tiklash mumkin; choʻkindi formatsiyalar shakllanishining vaqti va sharoitlari aniklanadi, regional rivojlanishning tektonik hamda geodinamik jarayonlari tiklanadi; geologik haritalar tuzish uchun zarur bulgan barcha kategoriyadagi qiyosiy va stratigrafik sxemalar ishlab chiqiladi. 
S.ning nazariy asoslari, prinsip va uslublariga 20-asrda juda koʻp ishlar bagishlangan. Biroq bu fanning asoslari va baʼzi bir kridalariga 17— 19-asrlardayoq Daniya, Angliya, Fransiya va Germaniya olimlari tomonidan asos solingan. Daniyalik olim N. Steno (1638— 86) togʻ jinslari qatlamlanishining ketma-ketligi qonunini aniqladi. 19-asr 1-yarmida ingliz olimlari R. Murchison va A. Sedjvik, fransuz J. Kyuvye va boshqalarning tadqiqotlari S. ni yanada rivojlantirdi. 18-asr oxirlarida Gʻarbiy Yevropada Yer poʻstini tashkil qilgan yotqiziqlarni birlamchi (hozirgi paleozoy yotqiziqlari), ikkilamchi (mezozoy) va uchlamchi (kaynozoy) davri jinslariga boʻlish qabul qilingan. Dastlabki ikki termin tezda oʻz ahamiyatini yoʻqotdi. 1759-yil italiyalik geolog Arduino taklif qilgan uchinchi termin hozirgi ham qoʻllaniladi [q. Uchlamchi sistema (davr)]. 1829-yil eng yangi boʻsh yotqiziqlarni fransuz geologi J. Denuaye toʻrtlamchi davr yotqiziqlari nomi bilan ajratdi [q. Toʻrtlamchi sistema (davr)]. 19-asrning 1-yarmida turli mamlakatlarda olib borilgan tadqiqotlar natijasida geologik sistema (davr)lar ajratildi va Yer tarixida ularning izchilligi (ketma-ketligi) belgilanib, umumiy boʻlinmalari qabul kili idi va avval ajratilgan sistemalar, boʻlimlar qayd kilindi.
Stratigrafik ustun geologik xaritada tasvirlangan hududda rivojlangan cho‘kindi, vulqonogen va metamorfik jinslar nisbiy yoshiga qarab tabaqalangan va litologik tarkibi bo‘yicha ajratilgan holda tuziladi. Stratigrafik ustun tarkibida kenligi 2,5-3,0 sm li litologik ustun ham bo Tib, unda xarita maydoni yuzasida tarqalgan va shunindek, burg‘i quduqlari yordamida ochilgan cho‘kindi, vulqonogen va metamorfik jinslar shartli belgilar yordamida tanlangan miqyosda qalinligi bilan ko‘rsatiladi (17-rasm). Litologik ustunda tog1 jinslari xaritada qabul qilingan stratigrafik boTimlar bo‘yicha tabaqalangan holda tasvirlanadi.
Stratigrafik bolimlar orasidagi munosabat muvofiq boTsa to‘g ‘ri gorizontal chiziq, nomufoviq bo‘Isa to‘lqinli chiziq bilan ko‘rsatiladi. Bir xil litologik tarkibdagi juda qalin qatlamlar parallel toTqinli chiziqlar bilan uzib ko‘rsatiladi. Agar qatlam qalinligi juda kichik boTib, tanlangan miqyosda uni tasvirlash imkoni bo‘lmasa, u miqyossiz holda ko‘zga ko‘rinadigan qalinlikda tasvirlanadi.
Yer yuzasida ochilib yotuvchi tog‘ jinslari geologik xaritalarda ikki o‘lchami bilan tasvirlangani uchun ulaming hajmi va chuqurlikdagi yotish sharoitlari to‘g‘risida to‘la tasavvur olib bo‘lmaydi. Shuning uchun ham geologik xaritalarda tasvirlangan tog‘ jinslari va strukturalaming uchinchi o‘lchami vertikal geologik kesmalar yordamida ko‘rsatiladi
Stratigrafik tadqiqot usullarining uchta asosiy guruhi
Stratigrafiya har qanday geologik tadqiqotlarning asosidir. Uning ikkita asosiy vazifasini hal qilish-bu bo‘limni ajratish va uning o‘zaro bog‘liqligi
bizni qiziqtirgan sohadagi boshqalar (butun yuzaga qadar
Yer) — geologik tadqiqotlar poydevorini yaratadi, har xil turlarni qidiradi
mineral xom ashyo, tektonik va paleogeografik inshootlar va boshqalar.
Ushbu muammolarni hal qilish stratigrafik birliklar bilan taqsimlash va keyingi operasiyalar orqali amalga oshiriladi. Ikkinchisi kosmosda turli xil moddiy xususiyatlarning tarqalishi asosida o‘rnatilishi mumkin: moddiy, strukturaviy, paleontologik, xronostratigrafik va boshqalar.
Geologik amaliyotda ilm-fan taraqqiyoti bilan stratigrafik usullar soni doimiy ravishda o‘sib bormoqda va bu tendensiya muqarrar ravishda rivojlanadi. Ushbu kursning asosiy yo‘nalishi uchta usul guruhiga qaratilgan
- litologik, paleontologik va xronostratigrafik (Prozorovskiy, 2010), chunki qolganlarning barchasi ma’lum bir xususiyatga asoslangan navlarini ifodalaydi.
Shuni ta’kidlash kerakki, barcha uch guruh usullaridan foydalanish imkon bermaydi
faqat qatlamlarni ajratish va o‘zaro bog‘lash uchun, shuningdek, stratonning batafsil murakkab xarakteristikas
Litologik usullar guruhida quyidagilar ko‘rib chiqiladi: mineralogik petrografik, fizik-kimyoviy va ba’zi geofizik usullar.
Paleontologik usullar guruhi.
Biostratigrafik usullar
Ctratigrafiyaning asosiy usullaridan biri bo‘lib, ular ikkala muammoni ham hal qilishadi
(bo‘limlarni ajratish va korrelyasiya qilish) va geologik amaliyot vositasidir. Ular nisbatan aniq sana jinslarning imkonini qilish, ichki kuzatish uchun - va idoralararo havzasi korrelyasiya va, yeng muhimi,, cho‘kindi havzasida yevolyusiyasi xususiyatlarini aniqlash uchun zarur bo‘lgan chronostratigrafik asoslarini qurish.
Ushbu usullar guruhida stratigrafik va paleogeografik muammolarni hal qilishda mikropoleontologik usuldan foydalanish misoli ko‘rib chiqiladi.
Xronostratigrafik usullar kesiklarni (qisman va xulosa) umumiy stratigrafik shkala (shkala) bilan taqqoslash muammosini hal qiladi
Литологик усуллар гуруҳи энг муҳимларидан бири ҳисобланади, чунки улар ер қобиғини ташкил этувчи жинсларнинг моддий таркибининг хусусиятларини аниқлашга асосланган. Уларнинг қўлланиши билан барча стратиграфик тадқиқотлар бошланади. Литологик усуллар гуруҳида минералогопетрографик, физик-кимёвий ва айрим геофизик усуллар кўриб чиқилади.
Палеонтологик усуллар гуруҳи. Биостратиграфик усуллар улар стратиграфиянинг асосий усулларидан бири бўлиб, уларнинг иккала вазифасини ҳам ҳал қилади (кесиш ва ўзаро боғлиқлик) ва геологик амалиёт воситаси. Улар жинсларни нисбатан аниқ санаш, ички ва ички ўзаро боғлиқлик ва энг муҳими, чўкинди ҳавзасининг эволюциясининг хусусиятларини аниқлаш учун зарур бўлган хроностратографик рамка яратиш имконини беради/
Shu jumladan. Bu organik qoldiqlarni o'z ichiga oladi (ular sistematik tarkibi, tarqalishi va miqdori bo'yicha tasniflanishi mumkin va boshqalar), karbonat, silikon, temir tarkibi, geodlar (kvarts, ametist va boshqalar), oolitlar va boshqalar, ular uchun: foizlar, o'lchamlar, shakl, ichki tuzilish, saralash va boshqa xususiyatlar. Diagenetik (yoki ikkinchi darajali) o'zgarishlar majburiy ravishda belgilanadi. Shunday qilib, gipsning turli darajalari vaqtlarga xosdir- Pechishchin poligonida yuqori Kaspiy konlarining kartlangan bo'linmalari
. I-stratigrafik yuqori litologik xususiyatning birinchi ko'rinishi (yana bir bor qatlam paydo bo'ldi); II -stratigrafik pastki litologik xususiyatning so'nggi namoyishi( quyi litostratonning oxirgi qatlami tomida); III-qatlamning o'rtasi (uyingizda yoki taglikda yaxshiroq. qatlamning har qanday chegarasi); IV – qatlamning qatlamidagi qatlamning har qanday chegarasi, bu eng aniq ifodalangan; V - butun qayta tiklash oralig'ini mustaqil litostratonga ajratish
Kesma chizig'i qatlam yo'nalishiga ko'ndalang o'tganda qatlamlar kesmada haqiqiy yotish burchagi bilan tushiriladi. Agar xaritada qatlamlarning yotish elementlari ko'rsatilmagan bo'lsa, ular kesma tuzish jarayonida aniqlanadi. Kesma chizig'i erozion qoldiq orqali o'tganda qatlamlarning ostki va ustki yuzasi chegaralari kesma bo'ylab to'g'ri chiziq yordamida tutashtiriladi. Bu to'g'ri chiziqning qiyalik burchagi qatlamning yotish burchagiga teng bo'ladi. Boshqa barcha muvofiq yotuvchi qatlamlar ham shunday burchakda tushiriladi. Xaritada qatlamlarning yo'nalish chizig'i orqali ulaming yotish tomonini usongina aniqlash mumkin.
Xulosa.
Kesma chizig'i qatlamlar yo'nalishiga diagonal o'tgan bo'lsa, ya’ni kesma chizig'i bilan qatlamning yo'nalish chizig'i orasida ma’lum bir burchak bo'lsa, qatlamlami kesmaga tushirishda bu burchak albatta hisobga olinishi kerak. Chunki bu holda, qatlamlar kesmada haqiqiy yotish burchagi bilan emas, balki ko'rinarli burchagi bo'yicha tushiriladi.
Foydalanilgan adabiyotlar.

• STRUKTURAVIY GEOLOGIYA VA GEOLOGIK XARITALASH

«Sano-standart» nashriyoti Toshkent-2015
2. Google, Yandex.