Паразитизм

Parazitizm.

• Parazitizm turlari.
• Parazitologiya.

Mundareja.

• Evolyutsiya
• Parazitizm turlari
• Parazitologiya
• Parazitosenoz
• Kirish yo'llari
• Xususiyatlari
• Xo’jayin-parazit tizimi
• Hayotiy davrlar
• Nazorat choralari

Parazitizm.

• Parazitlar (yunoncha raga - yaqinida, sitos - oziq-ovqat) boshqa tirik organizmlar (xo'jayinlar) yuzasida yoki ichida yashaydi, ularning qoni va to'qimalari bilan oziqlanadi va o'z xo'jayinining tanasiga turli darajada aniq, zararli ta'sir ko'rsatadi.
• Parazitizm - bu xar-xil organizmlarning antagonistik munosabati bo'lib, bunda parazit deb ataladigan biri ikkinchisidan (xo'jayindan) oziqlanish va doimiy yoki vaqtincha yashash manbai sifatida foydalanadi, bu esa xost organizmida immunobiologik reaksiyalar (allergiya) va boshqa patologik jarayonlarni keltirib chiqaradi..

Evolyutsiya.

• Katta ehtimol bilan, kichikroq organizm kattaroq yoki uning yonida joylashgan va katta organizm tanasiga, so'ngra uning ichiga o'tib, uning qoni, suyuqliklari hisobiga ovqatlanishga o'tgan va shu bilan unga zarar yetkazib kelgan. Kichik organizm oxir-oqibat parazitga aylandi va egasining tanasi uning yashash makoniga aylandi.

Parazitizm turlari.

• Parazitlar 2 turga majburiy va ixtiyoriy turga bo’linadi)
• Parazitlar shuningdek эктопаразитов –xo’jayining teri usti qatlamida va эндопаразитов, teri ichki qatlami va ichki bo’shiqlari to’qimalarida yashaydi
• Ba’zi Parazitlar davriy siklda ya’ni ko’payish davrida boshqa organizm hisobiga yashaydi(Tasmasimon qurtlar, So’ruvchilar). Ba’zi parazitlar esa doimiy ravishda boshqa organizm hisobida yashaydi ko’payadi.(Bit, Burga, Qo’tirlar).
• Parazitlar bor faqat ovqatlanish uchun parazitlik qiladi. (So’ruvchi hashartlar)
• Parazitlar bor doimiy organizm ichida yashaydigan.

Giperparazitizm.

• Bir qator hollarda parazitlarning o'zi boshqa turlarning yashash joyiga aylanadi - superparazitizm yoki giperparazitizm fenomeni paydo bo'ladi. Masalan, Hymenoptera ikkilamchi parazitlarining 20 dan ortiq turlari parazit karam oq baliqlari uchun ma'lum. O'simlik dunyosida superparazitizm hodisalari nisbatan kam uchraydi. Bularga omelaning bir turining boshqasiga joylashishi holatlari kiradi.

Паразитология.

• Fitoparazitologiya va zooparazitologiyani farqlanadi.
• Fitoparazitologiya oʻsimliklardan kelib chiqadigan parazitlarni (bakteriyalar, filtrlanadigan viruslar, zamburugʻlar, rikketsiyalar), ular keltirib chiqaradigan kasalliklarni (yuqumli) va ularga qarshi kurash choralarini oʻrganadi.
• Zooparazitologiya parazit turmush tarzini olib boradigan hayvonlarni (gelmintlar, hasharotlar, oqadilar va oddiylar), ular keltirib chiqaradigan kasalliklarni (invaziv yoki parazitar) va ularga qarshi kurash choralarini o'rganadi.
• Ba'zi parazitlar (spiroxetalar) quyi o'simliklar va hayvonlar o'rtasida oraliq joyni egallaydi.

Parazitosenoz.

• Hayvonlarda parazitlar ko'p turlar orasida uchraydi. To'liq parazitlar bilan ifodalangan otryadlar va sinflar mavjud,
• masalan - protozoalardan - sporozoalardan, yassi qurtlardan - trematodalardan (flukes), hasharotlardan - burgalar, bitlar.
• Qoida tariqasida, xo'jayinning turli a'zolar va to'qimalarda lokalizatsiya qilingan va o'ziga xos parazitosenoz jamoasini tashkil etuvchi bir necha turdagi parazitlar bilan kasallanadi.

Kirish yo’llari.

• Ovqat hazm qilish tizimiga ovqat bilan kiradi
• Teri to’qima qatlamini faol ravishda teshish va ular orqali o'tish;
• Tashuvchilar orqali uzatiladi.

Xususiyatlari.

• Parazitlarning xarakterli xususiyati ulardagi ba'zi organlarning (ovqat hazm qilish tizimi, sezgi organlari, oyoq-qo'llari) qisqarishi va boshqalarning (reproduktiv tizim, biriktiruvchi organlar) asoratlanishidir.
• Parazitlik xossalarining rivojlanishi bilan parazitning ixtisoslashuvi kuchayadi, egalarining ta’sir doirasi torayadi.

“Xo’jayin-parazit” tizimi.

• Parazit va uy egasi o'rtasidagi munosabatlar ma'lum ekologik qonuniyatlarga bo'ysunadi.
• Parazitlar mezbon populyatsiya miqdorini tartibga solishda ishtirok etadilar va ba'zan mikroevolyutsion jarayonlarning yo'nalishini - o'roqsimon hujayrali anemiya genini belgilaydilar.

Hayot sikli.

• Ko'pincha parazitning hayot sikli juda murakkab va bir emas, balki bir nechta xo’jayinlar bilan bog'liq, ba'zan esa tizimli ravishda bir-biridan uzoqda.

Kurashish usullari

• Oddiy gigiyenik qoidalar;
• Doimiy ravishda yaxshi yuvilgan va yaxshi qovurilgan ,qaynatilgan mahsulotlarni iste’mol qilish;
• Uy hayvonlarini doimiy emlab turish ;
• To'g'ri ovqatlanish
• Ichaklarni tozalash;
• Immunitetni saqlash;
• Xalq usullari;
• Kimyoviy moddalar;