Paydalanilg’an adebiyatlar Kodlar kitabı

Rotorlar. Rotordan paydalanılǵan shifrlaw mashinaları XX ásirdiń birinshi yarımında júdá kóp paydalanılǵan bolıp, Enigma olar arasında eń ataqlısı bolıp tabıladı. Soǵan uqsas mashinaǵa amerikalılar tárepinen paydalanılǵan Sigaba shifrın da mısal retinde keltiriw múmkin. Ápiwayılıq ushın rotordı A dan D ǵa shekem belgilengen 4 belgiden ibarat dep qarayıq. Eger signaldı shepten onǵa háreketlenedi dep qarasaq, 3.7 - súwretde keltirilgen rotor ABCD dan CDBA ǵa almastırıwdı ámelge asıradı. Yaǵnıy hám ǵa almasadı. Keri almastırıw bolsa usı jaǵday ushın DCAB ǵa teń boladı. Basqasha aytqanda, rotordan signaldı oń tárepten shepke ótkeriw arqalı ámelge asırıladı. Bul ajayıp ózgeshelik bolıp, shifrlawda paydalanılǵan apparat járdeminde deshifrlaw ámelge asırıladı. Yaǵnıy, Enigma mashinası óziniń kerisine iye bolıp, tek birdey dáslepki sazlawlardı talap etedi.

Meyli, rotor 3.7-súwrette keltirilgeni sıyaqlı bir qádemge jıljıǵan bolsın. Sonı eskertip ótiw kerek, súwrettegi tórtmúyesh formasınıń ózi rotor bolıp, ol aylanadı. Ishindegi kabel menen baylanısqan bólegi bolsa aylanbaydı. Bul mısalda, meyli rotor joqarıǵa jıljıǵan bolsın. Yaǵnıy , B belgisiniń ózgergen jaǵdayı , A hám A belgisiniń ózgergen jaǵdayı bolsa D boladı. 3.7- súwrette keltirilgen rotordıń joqarıda bir qádemge jılısıwınan paydalanǵan jaǵdayı 3.8-súwrette keltirilgen. Jılısıwdan keyingi nátiyjeli jaǵday CADB ǵa teń hám bul 3.7- súwrettegi sıyaqlı CDBA ǵa teń emes.

Ulıwma alǵanda, almastırıwda rotordıń jılısıwın anıqlaw quramalı emes. Bul jerde áhmiyetlisi, belgisi qansha qádem menen jıljıǵanı bolıp tabıladı. Mısalı, CDBA almastırıwda, qádemler tómendegige teń: A belgisi C ǵa almasqanı sebepli, qádem 2 ge, B bolsa D ǵa almasqanı sebepli qádem 2 ge, C belgisi B ǵa almasqanı sebepli qádem 3 ge hám D belgisi A ǵa almasqanı sebepli qádem 1 ge teń. Ulıwma alǵanda, CDBA jaǵdayǵa almasıw qádemleri (2,2,3,1) ge teń. Al, 8- súwrette keltirilgen cikllik jılısıwdan keyin payda bolǵan almasıw qádemleri bolsa (2,3,1,2) ge teń.
Joqarıda aytılǵanı sıyaqlı rotorlardan paydalanıwdıń tiykarǵı qolaylıǵı ápiwayılıq penen túrli almastırıwlardı ámelge asırıwdan ibarat. Kóp sanlı rotorlardan paydalanıw kóp sanlı almastırıwlardı payda etiw múmkin. Mısalı, 3. 9 – súwrette C belgisi A ǵa almasqan. L rotordıń jılısıwı, arqalı belgilenip, nátiyjede C belgisi B ǵa almasadı (3.10-súwret). Yaǵnıy, bir rotordıń ózgeriwi tolıq almastırıwǵa tásir etedi.


Úsh rotordan ibarat sxemada, ABCD belgilerdi cikllik kóriniste jámi 64 almastırıw jaǵdayı bar bolıp, bunda, tákirarlanıwlar baqlanadı. Unikal almastırıwlar sanı bolsa 24 ke teń boladı.