Pedagogik fikrlar taraqqiyoti va tarixiyligiReja

Pedagogik fikrlar taraqqiyoti va tarixiyligi
Pedagogik fikrlar taraqqiyoti va tarixiyligiReja:
1
Ma’rifiy fikrlar tarixiyligi va jahon ma’rifiy fikrlarning pedagogik tahlili.
2
O’zbekiston hududida eng qadimgi davrdan 14 asrgacha ma’rifiy fikrlar taraqqiyoti
3
14-16 asrda maktab va ma’rifiy fikrlar tarqqiyoti.
4
17-20 asr boshlarida maktab va ma’rifiy fikrlar taraqqiyoti.
5
O’zbekistonda 1917-1990 yillarda maorif va ma’rifiy fikrlar taraqqiyoti.Har bir ijtimoiy tuzumda insonning ma’naviy yuksalishini ta’minlovchi ta’lim-tarbiya ma’naviyat va ma’rifat kabi tushunchalar mavjud bo’lib, ular pedagogika sohasidagi o’zgarishlarni jamiyat taraqqiyoti bilan bog’liq holda o’rganishini talab etadi. Har bir ijtimoiy tuzumda insonning ma’naviy yuksalishini ta’minlovchi ta’lim-tarbiya ma’naviyat va ma’rifat kabi tushunchalar mavjud bo’lib, ular pedagogika sohasidagi o’zgarishlarni jamiyat taraqqiyoti bilan bog’liq holda o’rganishini talab etadi. Pedagogika tarixi qadimgi zamonlardan, hozirgi kungacha bo’lgan turli xil davrlarda tarbiya, maktab va pedagogika nazariyasining tarqqiyotini davrlar taraqqiyoti talabi asosida o’rganib keladi. Har bir ijtimoiy tuzum uning kelajagi insoniyat istiqboli, kishilarning turmush darajasini fan va madaniyat taraqqiyoti bilan bevosita bog’liqdir.Pedagogika tarixi qadimgi zamonlardan, hozirgi kungacha bo’lgan turli xil davrlarda tarbiya, maktab va pedagogika nazariyasining tarqqiyotini davrlar taraqqiyoti talabi asosida o’rganib keladi. Har bir ijtimoiy tuzum uning kelajagi insoniyat istiqboli, kishilarning turmush darajasini fan va madaniyat taraqqiyoti bilan bevosita bog’liqdir.Jahon pedagogika fani va rivojlanish tarixi jahon ma’rifiy fikrlarni tarixiyligi, tarixiy tarqqiyotning keyingi davrlarga kelib ibtidoiy jamoa tuzumi o’rnini yangi ijtimoiy farmatsiya quldorlik tuzumi egalladi. Darhaqiqat tarixiy tarqqiyot davomida turli mamlakatlar va xalqlar jahon madaniyatiga turli yondashishlar orqali rivojlantirdilar. Masalan: Xitoyda qog’oz ixtiro qilindi, Hindistonda hisoblashning o’nlik tizimi kashf etildi, Misopatamiyada esa yer kurrasini graduslarga, sutkani soatlarga, minutlar va daqiqalarga bo’lish o’ylab topildi.Darhaqiqat tarixiy tarqqiyot davomida turli mamlakatlar va xalqlar jahon madaniyatiga turli yondashishlar orqali rivojlantirdilar. Masalan: Xitoyda qog’oz ixtiro qilindi, Hindistonda hisoblashning o’nlik tizimi kashf etildi, Misopatamiyada esa yer kurrasini graduslarga, sutkani soatlarga, minutlar va daqiqalarga bo’lish o’ylab topildi.Qadimgi yunon tarixchisi, faylasuf olim Plutarx Sparta maktablaridagi ta’lim-tarbiya haqida gapirib shunday deydi: “O’qishga va yozishga kelganda bolalarga eng zaruratlari o’rgatilar edi, tarbiyaning qolgan qismi esa bitta maqsad: hech so’zsiz itoat etishni, chidamli bo’lishni va yengish ilmini o’rgatishni ko’zda tutar edi” Sparta ta’lim-tarbiyaning ya’na bir muhim vazifasi yoshlarni qullarga nisbatan shafqatsiz ularni mensimaydigan qilib tarbiyalashdan iborat edi. SHu maqsadda yoshlar “Kreptiyalar”da, ya’ni ko’chalarda qullarni tutish mashqlarida qatnashar, shubhali bo’lib ko’ringan qullarni o’ldirar edilar. Yigitlar 18-20 yoshga yetganda “Efeblar” o’spirinlar guruhida harbiy xizmatni o’taganlar.Qadimgi yunon tarixchisi, faylasuf olim Plutarx Sparta maktablaridagi ta’lim-tarbiya haqida gapirib shunday deydi: “O’qishga va yozishga kelganda bolalarga eng zaruratlari o’rgatilar edi, tarbiyaning qolgan qismi esa bitta maqsad: hech so’zsiz itoat etishni, chidamli bo’lishni va yengish ilmini o’rgatishni ko’zda tutar edi” Sparta ta’lim-tarbiyaning ya’na bir muhim vazifasi yoshlarni qullarga nisbatan shafqatsiz ularni mensimaydigan qilib tarbiyalashdan iborat edi. SHu maqsadda yoshlar “Kreptiyalar”da, ya’ni ko’chalarda qullarni tutish mashqlarida qatnashar, shubhali bo’lib ko’ringan qullarni o’ldirar edilar. Yigitlar 18-20 yoshga yetganda “Efeblar” o’spirinlar guruhida harbiy xizmatni o’taganlar.Spartada qizlar tarbiyasiga ham alohida e’tibor qaratilgan. Ularni harbiy va jismoniy tarbiya malakalari bilan qurollantirilib borilgan. CHunki erkaklar jangga ketganlarida ular shaharni qo’riqlab qullarni itoatda saqlashni ta’minlar, hatto janglarda ham qatnashar edilar. Afinada tartib intizom, maktab tizimi va undagi ta’lim-tarbiya Spartaliklardan butunlay farq qilar edi.Spartada qizlar tarbiyasiga ham alohida e’tibor qaratilgan. Ularni harbiy va jismoniy tarbiya malakalari bilan qurollantirilib borilgan. CHunki erkaklar jangga ketganlarida ular shaharni qo’riqlab qullarni itoatda saqlashni ta’minlar, hatto janglarda ham qatnashar edilar. Afinada tartib intizom, maktab tizimi va undagi ta’lim-tarbiya Spartaliklardan butunlay farq qilar edi.Afinada bolalar 7 yoshdan 13-14 yoshgacha “Grammatist”- (savod urgatish ma’nosi) yoki “Kifarist” (grekcha musiqa o’qituvchisi ma’nosida) mak-tablarda tahsil olganlar. Maktablarda “Didaskol” deb atalgan o’qituvchilar mash-g’ulot olib borar edilar.Afinada bolalar 7 yoshdan 13-14 yoshgacha “Grammatist”- (savod urgatish ma’nosi) yoki “Kifarist” (grekcha musiqa o’qituvchisi ma’nosida) mak-tablarda tahsil olganlar. Maktablarda “Didaskol” deb atalgan o’qituvchilar mash-g’ulot olib borar edilar.Hozirgi o’zbek xalqining ajdodlari bundan bir necha ming yillar oldin yashagan bo’lib, ular o’ziga xos madaniyatni vujudga keltirishda katta va mashaqqatli yo’lni bosib o’tgan. Dastlabki to qurollardan tirikchilik uchun foydalanish ancha takomillashgan mehnat qurolini yasash, urug’chilik davriga kelib xo’jalik xayoti va madaniy taraqqiyotda erishilgan yutuqlarni o’z ichiga olgan davrgacha bo’lgan tariximiz ota-bobolarimizning boy qadimiy madaniyatiga ega bo’lganligidan dalolat beradi. Hozirgi o’zbek xalqining ajdodlari bundan bir necha ming yillar oldin yashagan bo’lib, ular o’ziga xos madaniyatni vujudga keltirishda katta va mashaqqatli yo’lni bosib o’tgan. Dastlabki to qurollardan tirikchilik uchun foydalanish ancha takomillashgan mehnat qurolini yasash, urug’chilik davriga kelib xo’jalik xayoti va madaniy taraqqiyotda erishilgan yutuqlarni o’z ichiga olgan davrgacha bo’lgan tariximiz ota-bobolarimizning boy qadimiy madaniyatiga ega bo’lganligidan dalolat beradi. Eramizdan avvalgi birinchi ming yillikda Baqtriya, Xorazm, Sug’diyona, Marg’iyona, Parfiya hamda Parkana kabi davlatlarda turli qabila va elatlar yashaganlar.