“pedagogik mahorat” ilmiy-nazariy va metodik jurnal 021, Maxsus son issn 2181-6883

“PEDAGOGIK MAHORAT” ILMIY-NAZARIY VA METODIK JURNAL 2021, Maxsus son 
94 
qonuniyatlari va uni ijro etish texnikasiga urg’u berish muhimdir. Boshqacha qilib aytganda, sakrash turlariga 
oʻrgatishda uni ijro etish texnikasiga, hatto, taktikasiga ham jiddiy e’tibor qaratish darkor.
Voleybol toʻgaraklari, voleybol klublari va terma jamoalarga muvofiq nomzodlarni tanlov asosida qabul 
qilishda hamda oʻquv-trenirovka mashg’ulotlarini oʻtkazish davomida mutaxassis-trenerlar sakrash qobiliyati, 
sakrovchanlik va sakrash chidamliligi kabi jismoniy sifatlarga alohida e’tibor qaratishadi. Lekin barcha 
trenerlar ham ushbu qobiliyat va sifatlarni rivojlantirishda doimo samarali mashqlardan foydalana bermaydi 
va ularni shakllanish (oʻsish) dinamikasini muvofiq testlar yordamida baholab berishni jiddiy masala sifatida 
qabul qilinmaydi. Vaholanki, sakrash koʻnikmalariga oʻrgatish, sakrovchanlik va sakrash chidamliligini 
rivojlantirishda maqsadli mashqlarni tanlash, ushbu sifatlarni rivojlanish dinamikasini muntazam nazorat qilib 
borish (baholab borish) mazkur jarayonni samarali tashkil qilish imkoniyatini yaratadi. 
Ana shu dolzarb muammolarni e’tiborga olgan holda biz turli yosh va sport tayyorgarligiga ega 
voleybolchilar ustida bir qator tadqiqotlar uyushtirdik. 
Tadqiqotda voleybolga ixtisoslashtirilgan BuxDUda 2 yil davomida shug’ullanib kelayotgan 19-21 
yoshli bolalar ishtirok etdi. 
Maxsus asbob-moslama yordamida joydan vertikal sakrashning quyidagi kinematik elementlari 
oʻrganildi: 
- ikki qoʻlning faol harakati asosida sakrash balandligi (klassik variant); 
- faqat oʻng qoʻlning faol harakati asosida sakrash balandligi (chap qoʻl tanaga bog’lanadi); 
- faqat chap qoʻlning faol harakati asosida sakrash balandligi (oʻng qoʻl tanaga bog’lanadi); 
- ikki qoʻlning faol harakatisiz sakrash balandligi (ikkala qoʻl tanaga bog’lanadi); 
- faqat oʻng oyoq bilan debsinish asosida sakrash balandligi; 
- faqat chap oyoq bilan debsinish asosida sakrash balandligi. 
Modifikatsiyalashtirilgan testlar yordamida esa oʻng va chap oyoqda maksimal marta tezkor oʻtirib-
turish (oʻng va chap oyoqning portlovchi kuchi) soni aniqlanadi. 
Tadqiqot natijalari shuni koʻrsatdiki, klassik variantli joydan vertikal sakrash balandligi sakrovchanlikni 
ta’minlovchi bir qator kinematik elementlarini simmetrik ijro etilishi, oʻng va chap oyoq kuchining (portlovchi 
kuch) bir xil darajada rivojlanganligi, debsinish - sakrash vaqtida oʻng va chap qoʻlning sinxron ravishda faol 
harakatlanishiga (ularning inersion harakatiga) uzviy bog’liq ekan. Jumladan, platformada turib, joydan 
vertikal sakrash balandligi oyoq-gavda-boshni oldinga egish, orqada qoldirilgan qoʻllarni oldinga-yuqoriga bir 
xil tezlikda siltab harakatlantirish, oyoqlarni optimal burchakda bukish va nihoyat oyoqlarning portlovchi 
kuchiga asoslanishi aniqlandi. Ana shu kinematik omillarning tadqiqot ishtirokchilarida turlicha “kuchga” ega 
boʻlganligi, ularda sakrash balandligining katta diapazonda (22 sm.) qayd etilishiga olib keldi (1-jadval). 
Kinematik omillar (sakrash elementlarining funksional harakati) eng zaif shakllangan tekshiriluvchida sakrash 
balandligi 31 sm, nisbatan “kuchli” shakllangan tekshiriluvchi esa 53 sm bilan ifodalandi. Oʻrtacha statistik 
koʻrsatkich (͞χ) 43,6 sm ni tashkil etdi. Minimal va maksimal koʻrsatkichlar farqi (diapazoni) katta boʻlgani 
sababli oʻrtacha koʻrsatkichning oʻrtacha kvadratik og’ishmasi (ϭ) ham katta miqdor bilan farqlandi (4,32).