“pedagogik mahorat” ilmiy-nazariy va metodik jurnal 021, Maxsus son issn 2181-6883

“PEDAGOGIK MAHORAT” ILMIY-NAZARIY VA METODIK JURNAL 2021, Maxsus son 
112 
qoʻllanishi darkor [1]. Futbolda sport zahiralarini tayyorlash, oʻquvchilarning yuqori sport natijalariga 
erishishga yoʻnaltirish uchun malakali mutaxassis hamda futbolchini morfologik va funksional holatini yaxshi 
baholay oladigan murabbiy kerak. Yuqori mahoratli futbolchilarni tayyorlash jismoniy tayyorgarlikning bir 
qator vazifalarini hal qilishni talab qiladi. 
Oʻquv mashg’ulotlarida futbolchilarni tayyorlashda turli xil mashqlar qoʻllaniladi:
- oddiy mashqlardan – yugurish, sakrash, kuch mashqlari, qattiq toʻpni urish, toʻpni juftlikka uzatish,
- murakkab mashqlardan: murakkab oʻyin vazifalarini hal qilishga xizmat qiladigan mashqlari, aerobika 
va akrobatikani muvofiqlashtirish mashqlari. Ushbu mashqlarning ta’siri har futbolchilar organizmining 
funksional tizimlariga, ruhiyatiga va javob reaksiyasiga qarab, shuning bilan birga, mashqlarning ta’sir 
kattaligi, ham yoʻnalishi boʻyicha farq qiladi. Futbolda yuklamalar(nagruzka)ni rejalashtirish va nazorat qilish 
quyidagi xususiyatlar yordamida amalga oshiriladi. Ularning birinchisi mashqlarning ixtisoslashuvi boʻlib, 
unda ularning barchasi ikki guruhga boʻlinadi: 
- oʻziga xos (oʻyin) va oʻziga xos boʻlmagan (oʻyin boʻlmagan).
Oʻz navbatida, oʻziga xos (futbol) mashqlar jamoaviy, guruhli va yakka tartibda bajariladi. Ikkinchi 
xususiyati – oʻziga xos mashqlar futbolchilarning jismoniy sifatlarini rivojlantirishga yoʻnaltirilgan boʻladi. 
Shunday aralash mashqlar borki, bu mashqlar bir vaqtning oʻzida futbolchilarning turli jismoniy sifatlarini 
takomillashiga qaratilgan boʻladi. Bu odatda, jamoaviy va guruh mashqlarini bajarishda sodir boʻladi. Tanlab 
olingan va yoʻnaltirilgan mashqlar asosan bitta jismoniy sifatni yaxshilash uchun xizmat qiladi. Bunga asosan 
nospesifik mashqlar kiradi. Ushbu jismoniy tayyorgarlikning barcha vositalari oʻquv mashg’ulotlari doirasida 
futbolchining jismoniy sifatlariga qarab rejalashtiriladi. Ushbu mashqlarning har biri muayyan bir natijaga 
qaratilgan boʻladi va bu faoliyatni toʻg’ri boshqarish jismoniy sifatlarning rivojlanishiga ijobiy ta’sirini 
koʻrsatmasdan qolmaydi. Musobaqalashuv mashqlari (oʻyinlar) barcha jamoalar uchun futbol qoidalariga 
muvofiq amalga oshiriladi va shuning uchun ularning faoliyatini oldindan aniq bashorat qilish mumkin. Koʻp 
sonli oʻyinlar bilan siz raqobatbardosh oʻyinlarning jismoniy sifatlarni rivojlantirishga ta’sirini oldindan 
taxmin qilishingiz mumkin [2]. Oʻquv mashqlari esa boshqa masala. Ularda yuklamaning kattaligi va 
yoʻnalishi (oʻyinchilarning jismoniy sifatiga ta’sir qilish darajasi) bir qator sabablarga, shu jumladan, oʻquv 
mashqlarini bajarish uslubiga bog’liq boʻladi. Jismoniy tarbiya amaliyotida 2 ta mashq qilish usuli mavjud: