Pedagogik texnika

Ogzaki nutk texnikasi- tovush, bugin, so’zlar, uning shakllarini talaffo’z etishni yaxshilash borasida nutk organlarining faollashtiruvchi mashklarini anglatadi. Bunga nafasdan foydalanish, tovush tembrlarini yaxshilash, diktsiyaga e‘tibor berish, tovushlarning past – baland tovlanib turishi, undoshlarni talaffo’z etish, oxang kabilar kiradi.
Nutk texnikasidagi muxim ko’rsatkichlardan biri uning xissiyligidir. Psihologlar ijobiy xissiyotni inson foaliyatidagi kudratli omil deb xisoblaydilar.
Nutk sifati, ovoz har bir o’qituvchida har xil bo’ladi. Birok tegishli mashklar natijasida ovozni o’zgartirish mumkin. Nutkdagi kamchiliklarni yuqotish uchun tinmay mashk kilib borish zarur. Ovozdan foydalanishda nutk texnikasining asosini tashkil kiluvchi nutk apparatlarini yaxshi bilish kerak. (Yozma nutk texnikasi va nutk apparatlari o’zi aloxida yunalish).
O’qituvchining o’quvchilar bilan to’g’ri muomala kila olish madaniyati va texnikasi. Bolalarga yakinlasha olish, o’quvchilarga to’g’ri muomala qilish yulini topish, ular bilan pedagogik nuktai nazardan samarali o’zaro munosabatlar urnata bilish, pedagogik texnikaning mavjudligidandir. O’qituvchi ta‘lim – tarbiya ishlari jarayonida o’quvchilari, kasbdoshlari, o’quvchilarning ota – onalari bilan muomalada bo’ladi. O’qituvchi faoliyatining ta‘sirchanligi pedagogik jarayonda sodir bo’ladigan muomala madaniyatiga bog’liqdir.
Pedagogik jarayonda sodir bo’ladigan muomala madaniyatida muallimning axloqiy madaniyati, qiyinish madaniyati, so’zlash madaniyati, tarbiyalanganlik darajasi aks etadi. O’qituvchining pedagogik kasb egasi sifatida o’ziga, o’z kasbiga, o’quvchilariga, kasbdoshlariga, o’quvchilarning ota – onalariga, jamoatchilikka muomala madaniyatini belgilovchi talablar mavjud. Pedagogik jarayonda muomala madaniyati va texnikasi muallimning pedagogik faoliyatida ko’rinadi. O’qituvchi o’z burchini bajarayotganida u o’zaro xurmat darajasi, ishonch, talabchanlik, xayrixoxlik, tashabbuskorlik, o’zaro gamxurlik, bir – birlarini inson sifatida kadr – kiymatini e‘zozlash kabi ko’rinishlarda namoyon bo’ladi. Pedagogik madaniyat va texnika o’qituvchining pedagogik faoliyatida bashqalar bilan muomalasining harakterini baholashga xizmat kiladi.
Pedagogik jarayonning o’zida ham ish jarayonining turli soxalarida turlicha muomala madaniyati mavjud. Masalan, jamoat topshiriklarini bajarishda, dam olish paytlarida, muomala, shuningdek o’qituvchining o’z kasbiga, Vataniga, xalqka, bashqa – bashqa topshiriklarga bo’lgan munosabati o’ziga xos xususiyatlarga ega. O’qituvchining muomala madaniyatini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin.
O’qituvchining o’quvchilar bilan muomala madaniyati. Pedagogik jarayonda o’qituvchi bilan o’quvchining o’rtasidagi muomala madaniyati katta urin egallaydi. Juda ko’p o’qituvchilar o’z kasblariga sodik kolib, o’qituvchilik faoliyatida fidoyilik ko’rsatib, o’z burchlarini yuksak darajada bajaradilar. O’quvchilarga ta‘lim – tarbiya berish bilan bir katorda ular qalbiga xalollik, go’zallik, xakikat, odob – axloq, vatanparvarlik, insonparvarlik kabi goyalarni singdira olganliklari, xushmuomalada bo’lganliklari uchun ham bolalar oldida katta obruga egadirlar.
Ochigini aytish lozimki, hamma o’qituvchilar ham shunday muomala kila olmaydilar. O’zlarining ko’pol, urinsiz aytgan so’zlari, qilgan muomalalari bilan bolalar kunglidan urin ola olmaydilar. Ko’pol muomala jamiyatda kabul qilingan umuminsoniy va milliy axloqiy talablarga to’g’ri kelmaydi, natijada bolalar orasida, o’quvchilar jamoasida obru orttira olmaydilar.
Pedagogik faoliyatda sinfdan va maktabdan tashkari ishlar o’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasidagi muomala madaniyatining muxim soxalaridan biri xisoblanadi. Ijtimoiy foydali mexnat, shanbaliklar o’z xususiyatiga ko’ra darsdan farq kilib, dars singari kat‘iy tartibga tushirilmagani uchun ham o’qituvchi va o’quvchidan o’zaro nazoratni kuchaytirishni, xalollik va vijdonlilikni, holislikni, axloqiy mas‘uliyatni ko’proq talab etadi. Ayniksa eksko’rsiyalar, safarlar, kino va teatrlarga borishlar o’qituvchi bilan o’quvchilarning muomala madaniyatiga ko’proq bog’liqdir. Xuddi shuningdek, o’qituvchining o’quvchining ota – onasi, o’quvchilar jamoasi, o’qituvchilar va maktab raxbarlari bilan kiladigan muomala madaniyati va texnikasini shakllantirib borishni talab kiladi.
Pedagogik jarayonda o’qituvchi bilan o’quvchining o’rtasidagi muomala madaniyati katta urin egallaydi. Juda ko’p o’qituvchilar o’z kasblariga sodik kolib, o’qituvchilik faoliyatida fidoyilik ko’rsatib, o’z burchlarini yuksak darajada bajaradilar. O’quvchilarga ta‘lim – tarbiya berish bilan bir katorda ular qalbiga xalollik, go’zallik, xakikat, odob – axloq, vatanparvarlik, insonparvarlik kabi goyalarni singdira olganliklari, xushmuomala bo’lganliklari uchun ham bolalar oldida katta obruga egadirlar.
Ochigini aytish lozimki, hamma o’qituvchilar ham shunday muomala kila olmaydilar. O’zlarining ko’pol, urinsiz aytgan so’zlari, qilgan muomalalari bilan bolalar kunglidan urin ola olmaydilar. Ko’pol muomala jamiyatda kabul qilingan umuminsoniy va milliy axloqiy talablarga to’g’ri kelmaydi, natijada bolalar orasida, o’quvchilar jamoasida obru orttira olmaydilar.
Xulosa
Pedagogik faoliyatda sinfdan va maktabdan tashkari ishlar o’qituvchi o’quvchi o’rtasidagi muomala madaniyatining muxim soxalaridan biri xisoblanadi. Ijtimoiy foydali mexnat, shanbaliklar o’z xususiyatiga ko’ra darsdan farq kilib, dars singari kat‘iy tartibga tushurilmaganligi uchun ham o’qituvchi va o’quvchidan o’zaro nazoratni kuchaytirishni, xalollik va vijdonlilikni, holislikni, axloqiy mas‘uliyatni ko’proq talab etadi. Ayniksa, eksko’rsiyalar, safarlar, kino va teatrlarga borishlar o’qituvchi bilan o’quvchilarning muomala madaniyatiga ko’proq bog’liqdir. Xuddi shuningdek, o’qituvchining o’quvchining ota – onasi, o’quvchilar jamoasi, o’qituvchilar va maktab raxbarlari bilan kiladigan muomala madaniyati va texnikasini shakllantirib borishni talab kiladi.
O’qituvchilik faoliyati va ixtisosiga layokati to’g’risida gap borganda muallimlarni shartli ravishda uch toifaga ajratish mumkin.
Izlanuvchan, ijodkor o’qituvchilar ;
Tayyorgarlik ko’rishga istagi bo’lsada, o’z ishini nimadan boshlashni bilmay, qiynalayotgan o’qituvchilar ;
Ta‘lim va tarbiya ishiga tasodifan kirib qolgan o’qituvchilar.
Maktab, xalq ta‘limi ishida birinchi toifaga kiruvchi, tula ma‘nodagi ijodkor o’qituvchilar xal kiluvchi kuch xisoblanadilar.
Darsning bilim berishdagi rolini, uning mas‘uliyatini sezgan har bir ilg’or o’qituvchi mashgulotga puxta tayyorlanib, uning mazmunini boyitadi, tinmay izlanib, o’qitishning yangi usullarini yaratib, maktab ta‘limida kullashga intiladi. Shu yul bilan bir soatlik darsni yaxshi bir asar sifatida o’z o’quvchilari ongiga singdiradi. Bunday fidoyi, o’zidan nur taratuvchi, ziyobaxsh qalb egalari shaxsiy ijodiy qobiliyati va boy tajribasi bilan ta‘lim jarayonini boyitishga munosib xissa kushadilar. Shu tarika har bir ijodkor o’qituvchi o’zining xakikiy muallimlik mahoratini yaratadi.
ADABIYOTLAR:

1. 
   Karimov I.A. “Barkamol avlod- O’zbekiston taraqqiyotining” T-1997 y.
   
2. 
   O’zbekiston Respublikasining “Ta‘lim to’g’risida”gi Qonuni. T. 1997.
   
3. 
   Pedagogika. O’quv qo’llanma. T. “O’qituvchi” nashr. 1996 y.
   
4. 
   N. G’aybullaev va boshqalar. Pedagogika (Oliy o’quv yurtlari uchun qo’llanma). T. 2005 y.
   
5. 
   Pedagogika. Ma‘ruzalar matni. T. 2000 y.
   

6. E. G’oziev. Psixologiya. O’quv qo’llanma. T. 1996 y.