Pedagogika-psixologiya fakulteti

О‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI
PEDAGOGIKA-PSIXOLOGIYA FAKULTETI
AMALIY-PSIXOLOGIYA YО‘NALISHI 4-KURS
19.20-GURUH TALABASI KABIROV XURSHIDNING
YURIDIK PSIXOLOGIYA FANIDAN
TAYYORLAGAN

KURS ISHI

MAVZU: OMMAVIY JINOYAT PSIXOLOGIYASIDA TAKTIK USULLAR

Ilmiy rahbar: N.Djuxonova

Farg’ona– 2023

Mundarija
I Bob. Ommaviy jinoyatni kelib chiqishni o’rganish

1. Jinoyat to'g'risidagi psixologik nazariyalar

2. 
   Jinoiy xatti-harakatlar bilan bog'liq nazariyalar
   

I bob yuzasidan xulosa
II bob. Jinoyat psixologiyasida taktik usullar
2.1. Ommaviy tartibsizliklarning kelib chiqish sabablari

2.2. Ommaviy jinoyatga aloqador shaxslar bilan suhbatlar

II bob yuzasidan xulosa
Xulosa va tavsiyalar
Foydalanilgan adabiyotlar
Ilova

I Bob. Ommaviy jinoyatni kelib chiqishni o’rganish
1.1 Jinoyat to'g'risidagi psixologik nazariyalar.
Asrlar davomida insoniyat jinoyat nima ekanligi va u nima sababdan sodir bo’ladi kabi sabollarga javob izlashdi. Shuni tan olish kerakki, odamlar nima uchun jinoyat sodir etishlari haqida turli xil tushuntirishlar mavjud. Asosiy tushuntirishlardan biri aql, shaxsiyat va jinoiy xatti-harakatlar o'rtasidagi bog'lanishga qaratilgan psixologik nazariyalarga asoslanadi. Shunday qilib, jinoyatning sababi bilan bog'liq har qanday muhokamada psixologik nazariyalar orqali ko'rib chiqish mumkin. Biroq, bu odamning jinoyat sodir etishining yagona sababi bor degan notog’ri fikrga kelmaslik kerak. Yagona tushuntirish izlayotgan tadqiqotchilar ehtiyot bo'lishlari kerak, chunki jinoyat muammosi uchun panatseya yo'q.
Jinoyat to’g’risidagi psixologik nazariyalarini o'rganayotganda, uchta asosiy nazariyani bilish kerak. Birinchisi, psixodinamik nazariya bo'lib, u shaxsning erta bolalik tajribasi kelajakda jinoyat sodir etish ehtimoliga ta'sir qiladi, degan tushunchaga asoslangan. Ikkinchisi xulq-atvor nazariyasi. Xulq-atvor nazariyotchilari xatti-harakatlarni modellashtirish va ijtimoiy o'rganish orqali Gabriel Tarde ishini kengaytirdilar.Uchinchisi, kognitiv nazariya bo'lib, uning asosiy asosi shaxsning idroki va uning qanday namoyon bo'lishi, uning jinoyat sodir etish potentsialiga ta'sir qilishini ko'rsatadi.
1. Psixodinamik nazariya. Psixodinamik nazariya tarafdorlari, shaxsning shaxsiyati erta bolalik davridan kelib chiqqan ongsiz ruhiy jarayonlar tomonidan boshqariladi, deb ta'kidlaydilar. Bu nazariya psixoanaliz asoschisi Zigmund Freyd (1856-1939)tomonidan yaratilgan.Bu nazariyaga imperativ inson shaxsini tashkil etuvchi uchta element yoki tuzilma hisoblanadi:
1) id,
2) ego
3)superego.
Idni insonning tug'ilish paytida mavjud bo'lgan ruhiy tuzilishining ibtidoiy qismi deb o'ylash mumkin. Freyd identifikator hayot davomida oziq-ovqat va boshqa ehtiyojlar uchun jinoiy biologik harakatlarning tushunarsiz psixologik nazariyalarini ifodalaydi, deb hisoblaydi. Eng muhimi, id lahzali zavq yoki qoniqish bilan bog'liq bo'lib, boshqalarning tashvishini e'tiborsiz qoldiradi. Bu zavq tamoyili sifatida tanilgan va jinoiy xatti-harakatlarni muhokama qilishda u ko'pincha muhim ahamiyatga ega. Inson shaxsiyatining ikkinchi elementi - bu inson hayotining boshida rivojlanadi deb hisoblangan ego. Masalan, bolalar o'z istaklarini bir zumda qondirish mumkin emasligini bilishganda, ular ko'pincha harxasha yo’lini tanladilar. Freyd ego id talablarini jamiyat chegaralarida ushlab turish uchun shaxsning harakatlari yoki xatti-harakatlariga rahbarlik qilish orqali qoplashni taklif qildi. Ego haqiqat printsipiga asoslanadi. Shaxsning uchinchi elementi, superego, shaxs jamiyatning axloqiy me'yorlari va qadriyatlarini o'zida mujassam etganda rivojlanadi; ota-onalar; va boshqalar, masalan, do'stlar va ruhoniylar. Superego shaxslarning xatti-harakati va xatti-harakatlari to'g'risida hukm chiqarish uchun xizmat qiladi. Ego idning tezda qoniqish istagi va superegoning qat'iy axloqi o'rtasida vositachilik qiladi. Yoshlar ham, kattalar ham yaxshi va yomonni tushunishadi deb taxmin qilish mumkin. Biroq, jinoyat sodir etilganda, psixodinamik nazariya tarafdorlari shaxsning superego rivojlanmaganligi sababli jinoyat sodir etganligini taxmin qiladilar.
2. Xulq-atvor nazariyasi
Ikkinchi asosiy psixologik nazariya bu bixeviorizmdir. Bu nazariya inson xulqatvorini o'rganish tajribasi orqali rivojlantirilishini ta'kidlaydi. Xulq-atvor
nazariyasining o'ziga xos xususiyati odamlarning xatti-harakatlarini boshqa
odamlarda paydo bo'ladigan reaktsiyalarga qarab o'zgartirishi yoki o'zgartirishi
haqidagi tushunchadir. Bixevioristlar jinoyatlarni hayotiy vaziyatlarga o'rganilgan javoblar sifatida ko'rishadi. Xulq-atvor nazariyasining bir tarmog'i bo'lgan ijtimoiy o'rganish nazariyasi kriminologiyaga eng mos keladi. Eng ko'zga ko'ringan
ijtimoiy o'rganish nazariyotchisi Albert Bandura (1978). Banduraning
ta'kidlashicha, odamlar zo'ravonlik qilish uchun tug'ma qobiliyat bilan tug'ilmaydi.
U, aksincha, zo'ravonlik va tajovuzni xatti-harakatlarni modellashtirish jarayoni
orqali o'rganishni taklif qildi. Boshqacha qilib aytganda, bolalar zo'ravonlikni
boshqalarni kuzatish orqali o'rganadilar.
Agressiv harakatlar uchta asosiy manbaga asoslanadi:
oilaning o'zaro ta'siri;
atrof-muhit tajribasi;
ommaviy axborot vositalari.
3) Kognitiv nazariya.
Uchinchi yirik psixologik nazariya kognitiv nazariyadir. So'nggi yillarda kognitiv
nazariya doirasida jinoiy xatti-harakatni tushuntirishda sezilarli yutuqlargaerishildi. Bu yerda psixologlar alohida shaxslarning ruhiy jarayonlariga e'tibor
berishadi. Eng muhimi, kognitiv nazariyotchilar jinoyatchilarning atrofidagi
dunyoni qanday idrok etishi va aqliy jihatdan ifodalashini tushunishga harakat
qiladi. 19-asrning ikki taniqli psixologlari Vilgelm Vundt va Uilyam Jeymsdir.
Ular kognitiv nazariyaning ikkita kichik fanlari muhokamaga loyiqdir degan fikrni
bayon qilishgan. Birinchi kichik intizom axloqiy rivojlanish bo'limi bo'lib, uning
maqsadi odamlarning dunyoni axloqiy jihatdan ifodalashi va mulohaza yuritishini
tushunishdir. Ikkinchi kichik intizom - axborotni qayta ishlash. Bu yerda
tadqiqotchilar odamlarning ma'lumotni olish, saqlash va olish usullariga e'tibor
berishadi. Oxir oqibat, olimlar ushbu uch jarayon bilan shug'ullanadilar
Egallash;
Saqlash;
Qayta tiklash jarayoni.
Kognitiv doiradagi bir nazariya axloqiy va intellektual rivojlanishga qaratilgan. Jan
Piaget (1896-1980) individual fikrlash jarayoni tartibli tarzda rivojlanadi, deb faraz
qildi. Shunday qilib, tug'ilishdan boshlab shaxs rivojlanishda davom etadi.
Kognitiv nazariyaning yana bir kashshofi Lourens Kolberg (1927-1987) bo'lib, u
axloqiy rivojlanish kontseptsiyasini kriminologik nazariyaga qo'llagan. Kohlberg
shaxslar axloqiy rivojlanish bosqichlaridan o'tadi, deb hisoblaydi. Uning nazariyasi
uchun eng muhimi, darajalar, bosqichlar va ijtimoiy yo'nalish mavjudligi haqidagi
tushunchadir. Uch daraja - I daraja, an'anaviylikdan oldingi; II daraja, an'anaviy; va
III daraja, an'anaviylikdan keyingi. Turli bosqichlarga kelsak, 1 va 2 bosqichlar I
darajaga to'g'ri keladi. 3 va 4 bosqichlar II darajaga, 5 va 6 bosqichlar III darajaga
to'g'ri keladi.
Birinchi bosqich itoatkorlik va jazo bilan bog'liq. Bu daraja ko'pincha bolalar
bog'chasidan beshinchi sinfgacha bo'lgan sinflarda uchraydi. Ushbu bosqichda
odamlar o'zlarini ijtimoiy jihatdan maqbul normalarga mos keladigan tarzda olib
boradilar. Ikkinchi bosqich individualizm, instrumentalizm va almashinuv bilan tavsiflanadi. Oxir oqibat, xarakteristikalar shuni ko'rsatadiki, odamlar o'z
manfaatlarini bajarishga intiladilar va boshqalar ham xuddi shunday qilishlari
kerakligini tan oladilar. Ushbu bosqich to'g'ri xulq-atvor o'z manfaatlarini ko'zlab
harakat qilishni anglatadi. Uchunchi bosqichda shaxs o‘zining jamiyat a’zosi
ekanligini tan oladi. Bu bilan mos keladigan narsa, inson o'ynaydigan rollarni
tushunishdir. To'rtinchi bosqichga kelsak, asos qonun va tartibga asoslanadi. Bu
bosqichda shaxslar qonunlar, qoidalar va urf-odatlarning muhimligini tan oladilar.
Beshinchi bosqich ijtimoiy shartnoma deb ataladi.
Bu yerda shaxslar ijtimoiy qoidalar va qadriyatlarning ma'naviy qiymati bilan
bog'liq. Ushbu bosqich bilan bog'liq asosiy shartlar ko'pchilik qarorlari va
murosaga kelishdir. Oltinchi bosqich odatda printsipial vijdon deb ataladi. Bu
bosqich adolatning umuminsoniy tamoyillari va inson avtonomiyasiga hurmat
bilan tavsiflanadi.
1.2 Jinoiy xatti - harakatlar bilan bog'liq nazariyalar.
Jinoiy xatti-harakatlar- bu jinoiy maqsadga erishishga qaratilgan uning tashqi (motorli) va ichki (aqliy) faoliyati vositachiligida bo'lgan inson faoliyati, harakatlari, atrof-muhit bilan o'zaro ta'sirining tashqi ko'rinishi. Shaxsiy jinoiy xatti-harakatlarning o'ziga xos xususiyati shundaki, u tashqi muhit omillari bilan, ya'ni sabablar va sharoitlar bilan bir qatorda ichki omillar, xususan ayb, motivlar va maqsadlar shakli bilan belgilanadi. Atrof-muhit omillari xulq-atvorni harakatga keltiruvchi kuchga aylanadi, faqat shaxsning ongida sinadi.
Jinoiy xatti-harakatlarning tarkibi deganda jinoiy xatti-harakatlarning ushbu shakllarining ichki (psixologik) tuzilishi va ularning o'zaro bog'liqligi tushuniladi tarkibiy qismlar... Jinoiy xatti-harakatlar ichki tuzilishga ega, uning asosiy tarkibiy qismlari:
1) motiv - bu ehtiyoj ob'ekti;
2) maqsad - sub'ektning harakat natijasi haqidagi g'oyasi.
Motiv va maqsad jinoiy xatti-harakatlarning ichki tuzilishining psixologik tarkibiy qismlaridir.
3) harakat predmeti, uni amalga oshirish usullari, vositalari va shartlari (bular jismoniy va moddiy tarkibiy qismlar);
4) harakatning natijasi, ya'ni harakatdan kelib chiqqan oqibatlar.
Jinoiy xatti-harakatlarning psixologik mohiyati insonning maqsadga erishishga bo'lgan faol intilishidir. U kelayotgan ijtimoiy xavfli oqibatlarga to'g'ri keladimi yoki to'g'ri kelmasligidan qat'i nazar, ma'lum bir maqsadga erishishga qaratilgan qasddan rag'batlantiruvchi harakatlarda o'z ifodasini topadi. Shunday qilib, psixika har doim jinoiy faoliyatga kiradi va shaxsning individual harakatlarini markaziy bog'laydigan bo'g'ini sifatida harakat qiladi, bu orqali ushbu harakatlar va umuman xatti-harakatlarni tartibga solishning birligiga erishiladi.
O'z mazmuni bo'yicha ijtimoiy bo'lmaganligi sababli, jinoiy xatti-harakatlar o'zining tuzilishi nuqtai nazaridan umumiy psixologik ma'noda irodaviy faoliyatning barcha belgilariga javob beradi. Bilan sub'ektiv tomoni bu iroda, turtki va maqsadga muvofiqlik bilan ajralib turadi va ob'ektiv - jismoniy harakatlar yoki ulardan voz kechish.
Agar bo'lsa sodir etgan jinoyat ichki sabablarga ko'ra (ongning buzilishi, ruhiy kasallik va h.k.) shaxsning irodasi o'z ifodasini topmagan bo'lsa, demak, shaxs jinoiy javobgarlikka tortilmaydi. Agar jinoyatda shaxsning irodasi tashqi sabablarga ko'ra (majburlash, zo'ravonlik va boshqalar) o'z ifodasini topmagan bo'lsa, demak, bu jinoiy javobgarlikni engillashtiradigan holat.
Shunday qilib, jinoiy xatti-harakatlar psixologiyasi, huquqbuzarlik psixologiyasi haqida gap ketganda, demak, biz gap faqat inson xatti-harakatlarining bir turi, ya'ni irodaviy xatti-harakatlar haqida ketmoqda.
Psixologik tahlil birliklari sifatida "jinoiy harakat" va "jinoiy faoliyat" tushunchalarini mos keladigan bilan aralashtirib yubormaslik kerak jinoyat huquqi tushunchalari... Psixologik nuqtai nazardan, faqat bir martalik irodaviy harakatgina oddiyroqlarga ajralmagan maqsadga erishadigan jinoiy harakat deb hisoblanadi. Jinoyat qonunchiligida jinoiy harakat deganda, bir martalik irodaviy harakat va bir nechta irodaviy harakatlar majmui tushuniladi.
Bir martalik jinoiy harakatlar, qoida tariqasida, chegaradan oshib ketganda sodir etilgan ehtiyotsiz jinoyatlarni o'z ichiga oladi. zarur mudofaa, shuningdek, kuchli hissiy hayajon holatida. Bir martalik jinoiy qilmishning namunalari yakkalanib qo'yilgan o'g'irlik, zo'rlash, bezorilik va h.k.
Rossiya Federatsiyasi Jinoyat kodeksining bir qator moddalarida faqat jinoiy faoliyat haqida so'z boradi. Jinoiy faoliyatning misoli, ya'ni irodaviy harakatning shakli, davom etadigan o'g'irlik, reket va boshqalar bo'lib, ular jinoyatchining bitta niyati bilan qoplanadigan va bir xil jinoyatni tashkil etadigan bir xil jinoiy harakatlardan iborat. ularning umumiyligi. Faoliyatga kiritilgan xatti-harakatlarning xususiyati jinoyat turiga bog'liq. Shunday qilib, qasddan odam o'ldirish va sog'likka qasddan zarar etkazish bo'yicha jinoiy faoliyat, qoida tariqasida, to'rt yoki undan ortiq epizoddan iborat: nizoli vaziyatlar va harakatlar; tayyorgarlik (har doim ham emas); ijro etuvchi harakatlar.
Ijtimoiy-psixologik begonalashish - bu ko'pincha ota-onalarning hissiy rad etishlari (psixologik mahrumlik) natijasida paydo bo'ladigan befarqlik, shuningdek, shaxs va atrof-muhit o'rtasidagi o'rganilgan ijtimoiy-psixologik masofa, jamiyat qadriyatlaridan ajralib qolish -hissiy aloqalarga kirish, umuman jamiyatdan, uning ijtimoiy institutlaridan va kichik guruhlardan (oilaviy, jamoaviy va hk) begonalashish. Shubhasiz izolyatsiyani jinoiy xatti-harakatlarning sababi deb hisoblash mumkin emas, lekin u shaxsning umumiy istalmagan yo'nalishini shakllantiradi, bu o'ziga xos nizolarga javoban jinoiy javobgarlikni oldindan belgilashi mumkin.
Shaxsiy tashvish fenomeni, ma'lum bir turdagi odamlarda bema'ni qo'rquv borligi sababli ham katta jinoiylikka ega. Shaxsiy mulk sifatida xavotir doimiy ravishda o'ziga bo'lgan ishonchsizlik, tashqi omillar oldida ojizlik, ularning kuchini oshirib yuborish va tahdid soluvchi tabiatdan kelib chiqishi mumkin. Agar haddan tashqari xavotirga tushgan odam xavfsizlikka sub'ektiv tahdidni baholay boshlasa, u odamlarga qarshi zo'ravonlik harakatlariga yoki u tomonidan tahdid qiluvchi, halokatli deb qabul qilingan harakatlarga urinishi mumkin. Bunday holda, odam o'zining g'oyasini, dunyodagi o'rnini, o'z-o'zini anglashni, qadr-qimmatini yo'q qilmaslik uchun, uning biologik va ijtimoiy borligi tugamasligi uchun jinoyat sodir etishi mumkin. Ampirik tadqiqotlar natijalariga ko'ra tashvish jinoiy xatti-harakatlarning sababi sifatida ayol jinoyatchilarga, shuningdek o'zini o'zi tasdiqlash bilan bog'liq muammolarga duch kelgan voyaga etmaganlarga xosdir.
Ko'rib chiqilgan tashvish va begonalashuv hodisalari bir-biri bilan dialektik ravishda o'zaro bog'liqdir, shuning uchun past tartibga solish qobiliyatlari bilan avval paydo bo'ladigan antisosial qarashlar va odatlar, so'ngra antisosial munosabat va odatlar nafaqat nazorat qilinmaydi, balki maqsad yaratuvchi mexanizmlarga ham aylanishi mumkin. jinoiy xatti-harakatlar.
Ko'pgina hollarda, jinoiy xatti-harakatlarning asosini odamning tajovuzkorligi, uning shaxsiyati xususiyati sifatida tashkil etadi.
Agressiya - bu shaxsga yoki guruhga jismoniy yoki ruhiy zarar etkazish yoki hatto yo'q qilishga qaratilgan individual yoki jamoaviy xatti-harakatlar yoki harakatlar. Ham jonli, ham jonsiz narsalar tajovuz ob'ekti vazifasini bajarishi mumkin.
Agressiya turlari : 1) reaktiv tajovuz - bu sub'ektning umidsizlikka bo'lgan munosabati, u g'azab, dushmanlik bilan birga keladi; 2) proaktiv tajovuz - bu provokatsiyasiz vaziyatda natijani olishga qaratilgan xatti-harakatlar (masalan, qo'rqitish, tahdid); 3) instrumental tajovuz - bu hissiy holatlarning ifodasi emas, balki maqsadga erishish vositasidir); 4) autoagressiya - o'ziga qaratilgan tajovuzkor xatti-harakatlar; 5) jismoniy tajovuz - jismoniy kuch ishlatadigan tajovuzkor xatti-harakatlar; 6) og'zaki tajovuz - tegishli intonatsiyalar, tahdidlar, imo-ishoralar, mimika, pantomima qo'llaniladigan tajovuzkor xatti-harakatlar; 7) to'g'ridan-to'g'ri tajovuz - qasddan qilingan tajovuzkor xatti-harakatlar, bunday xatti-harakatlarning maqsadi yashirilmagan; 8) bilvosita tajovuz - yo'nalishi yashiringan yoki tan olinmagan tajovuzkor xatti-harakatlar.
Bunga tayyor tajovuzkor xatti-harakatlar shaxsning barqaror xususiyati sifatida qaraladi va agressivlik deyiladi.
Agressivlik - bu shaxsga jismoniy yoki ruhiy zarar etkazish yoki zarar etkazish uchun shaxsning doimiy istagi.
Jinoiy xatti-harakatlarning ichki sharti - bu sub'ektning ruhiyatida muhim axloqiy bo'shliqlarning mavjudligi, shaxsiy qadriyatlar va tushunchalarga mos keladigan, ijtimoiy bo'lmagan g'oyalarning keng tarqalishi. Bularning barchasi nuqsonlar shaxsiy rivojlanish sog'lom, to'laqonli psixikaning rivojlanishi uchun noqulay muhitda uzoq vaqt qolish va tarbiyaning etishmasligi tufayli kelib chiqadi. Kelajakda jinoiy xatti-harakatga olib kelishi mumkin bo'lgan ruhiy buzilishlar bolalik va o'spirinlik davrida, bola o'sishi va rivojlanishi bilan belgilanadi:
•ichkilikboz ota-onalar orasida;
.•doimiy ravishda qashshoqlik chegarasi ostida yashaydigan oilada;
•sharoitlarda bolalar uyi bu erda ko'pincha ma'lum tushunchalar keng tarqalgan bo'lib, jamiyatda odatda qabul qilingan odamlar o'rtasidagi xatti-harakatlar va munosabatlar standartlaridan uzoqdir;
•voyaga etmagan jinoyatchilar uchun koloniyada, bu erda narsalar va harakatlarning o'ziga xos tushunchalari ham shakllangan.
Jinoyatchi shaxsining muammosi uning shakllanishi muammosining aksidir va jinoiy xulq-atvor muammosi sub'ekt kundalik hayotda aylanib turadigan ijtimoiy munosabatlarning natijasidir. Aynan u erda uni o'rab turgan ijtimoiy muhitning o'xshash qarashlari ta'sirida shaxsga qarshi ijtimoiy qarashlar, mayllar, intilishlar va boshqa salbiy xususiyatlar shakllanadi.
Jinoiy xatti-harakatlarning yana bir sababi shaxsga bog'liq bo'lmagan tasodifiy tashqi holatlar bo'lishi mumkin. Biroq, har bir kishi boshdan kechirmaydi bu lahza tashqi sharoitlarning salbiy ta'siri, jinoyat sodir etadi.
Bir xil ko'rinadigan vaziyatlarda odamlar boshqacha yo'l tutishadi. Bu shuni anglatadiki, ayrim shaxslar psixologik stressli vaziyatlarda aqlni yo'qotmaslik, ong borligi va qonunchilikni buzmasdan yuzaga kelgan vaziyatlarni engishlariga imkon beradigan kuchli muvozanatlashuvchi yoki hatto cheklovchi ichki mexanizmlarga ega. boshqalari esa bunday mexanizmlar kam rivojlangan yoki umuman yo'q. Bunday odamlar, qoida tariqasida, tashqi sharoitlarga (ko'pincha boshqa odamlarga) bog'liq bo'lib, majburiyatlarni bajarishga moyil bo'ladilar noqonuniy harakatlar.
Xulosa
Adabiyotlarda "jinoiy xatti-harakatlar" va "jinoyatchilik" atamalarini sinonim sifatida ishlatish ko'pincha uchraydi, ularni deyarli asosli deb hisoblash mumkin emas. Jinoiy xatti-harakatlar - bu nafaqat ijtimoiy xavfli, qonunga xilof harakat (harakat yoki harakatsizlik) sifatida jinoyatning o'zi, balki uning kelib chiqishini ham o'z ichiga olgan kengroq tushuncha; motivlarning paydo bo'lishi, maqsadlarni belgilash, vositalarni tanlash, kelajakdagi jinoyat sub'ekti tomonidan turli xil qarorlar qabul qilish va h.k.
Jinoiy xatti-harakatni psixologik nuqtai nazardan tahlil qilishda nafaqat jinoyatning o'zi, balki uning tashqi omillar bilan aloqalarini, shuningdek, jinoyat sodir etish to'g'risida qarorni belgilaydigan, uning bajarilishini yo'naltiradigan va boshqaradigan ichki, ruhiy jarayonlar va holatlarni ko'rish kerak.