Pedagogika-psixologiya fakulteti

 
 
 
 
 
XULOSA 
CHor xukumati mustamlakachilik maqsadini kuzlab, 1884 yildan Turkistonda maxalliy xalq bolalari uchun rus-tuzim mak-
tablari» deb yuritilgan maxsus maktablar ocha boshladi. Asosan. bu maktablar rus siyosatini amalga oshirish uchun xizmat kilar edi. 
Maxalliy xalq endi ikki tomonlama ezila boshladi. Avval maxalliy xukmdorlar tomonidan ezilsa, endilikda chor xukuma- tining 
zulmkor siyosatidan azob cheka boshladi. SHunday bir paytda maxalliy ziyolilar o’rtasida xalqni uygotishga moyillik sezila boshladi. 
Ular, birinchidan, mustamlakachilik okibatida, ikkinchidan tashki ta’sirlar natijasida yota boshlagan edi. Bular taraqqiyparvar jadidlar 
bo’lib. Turkiston ulkasida maorif soxasida islox o’tkazish kerak degan masalani o’rtaga tashladilar. Manavvar Qori mana shu islox 
tarafdorlarining boshida turuvchi ma’rifatparvardir. U mustamlakachilikdan kutulishni yo’li xalqini keng ma’noda savodli, ilm - 
ma’rifatli qilish deb xisoblaydi. Munavvar Qori eng avvalo oldingi Sharq mutafakkirlari an’analarini tiklash maqsadida amaliy ishlar 
olib bordi. 
Ulkada jadidlar tomonidan dadil ravishda darsliklar yozila boshladi. Saidrasul Aziziyning «Ustsdi avval» darsligidan keyin 
usuli jadid maktablari uchun kuplab o’quv darsliklari yara- tildi. Munavvar Qorining «Adibi avval» /»Birinchi muallim»/, «Adibi 
soniy» /»Ikkinchi muallim»/, «Jug’rofiya» /»Er yuzi
»
/, «Xavoyiji diniya» /»Ibodat qoidalari»/ asarlari XX asr boshlaridagi 
ma’naviyatimiz tarixida asosiy o’rinni egallaydi. U Turkiston maorifini yuksaltirishga butun umrini bagishlaydi. CHunki millat 
obrusini kutarish va rivojlantirishni o’zining asosiy maqsadi deb billi, 
O’zbek xalqini ma’rifatli qilishga intilgan buyuk murabbiy 1918 yil may oyida Toshkent shahrida «Turk uchogi» ilmiy - 
madaniy jamiyatini tuzdi. Ushbu jamiyat «Turkiston milliy tug ostiga tuplab, alarga milliy rux, milliy g’oya va milliy tarbiya bermok, 
milliy urf - odatlarimizga mavofik sur’atda ilm va ma’rifatlarimizni tijorat, ziroat va san’atimizni rivojlantirib, chin bir turk madaniyati 

---

44 
vujudga keltirmak va shutarika millatimizning ruxiy va jismoniy quvvatini orttirish maqsadida» tashkil etildi. Taraqqiyparvar inson, 
millat ma’rifatli bulmasdan turib vijdoni uygonmasligini aytadi. U nodonlik va mustamlakachilikdan va barcha falokatlardan kutulish- 
ning yo’li maorif vositasi deb biladi. Ammo Munavvar Qori va uning safdoshlari atrofida bu xayrli ishlarga ok podshoning maxfiy 
kishilari
FOB
bo’lib turar edi. Ayni paytda u milliy matbuot uchun ham kurashdi. Jadidlar ulkada bir nechta rus tilida chikayotgan 
matbuot borligi, o’zbek tilida birgina matbuot chikayotganligidan, u ham bo’lsa, rus mutamlakachilik siyosatini amalga 
oshirilayotganligidan norozilik bildiradilar. SHundan sung munavvar Qori va uning safdoshlari taziyikka uchraydi. Kup utmay, 
Munavvar Qori kamaladi va uz boshidan ogir kiyin- chiliklarni o’tkazadi, Sunggi bor uni 1929 yilda xibsga olishadi. SHundan sung u 
turrisida hech kim hech narsa eshitgan ham ko’rgan ham emas. 
Munavvar Qori Abdurashidxonov 53 yil umr kurdi. Bu umr- ning 30 yili xalqning ma’rifati va kelajagi uchun kurash bilan 
utdi. U uz xalqining xur millat sifatida shakllangan, ijtimo- iy-siyosiy jixatdan barkamol bo’lishini orzu qilgan va shu yo’lda 
kurashgan. . Uning ijodi va faoliyati keyingi taraqqiyotparoar- larga urnak bo’ldi va ularga kuchli ta’sir ko’rsatdi. CHulpon, Hamza 
Xakimzoda Nieziy, Abdulla Avloniy, Abdulla Kodiriy, Ubaydulla Xujaevlar Munavvar Qorining maslakdoshlari edi. 
Munavvar Qori Abdurashidxonov o’zbek pedagoglari orasida xalqimizning kolokligi va amaliy faoliyatida birinchilardan 
bo’lib tadkik etgan siymodir. U millatdoshlarini axlokli,tarbiyali bo’lishiga va ularni oliy maqsadga - istiqlolga chorladi. U o’zining 
ismiga mokand inson sifatida ilm qildi. Millatimiz kalbiga ma’rifat va ozodlik, erk va xurlik no’rini sochib. hayotning sertashvish 
yo’llarini munavvar xilishga intilgan allo- ma edi. U yaratgan asarlarida insonni kamolotga yetkazish, mehrli va oqibatli bo’lish, raxm 
va shafqatli hamda xalqka nafi tegadigan inson bo’lish kerakligini ko’rsatib utdi. 
Munavvar Qorining ma’rifiy, siyosiy va ijtimoiy qarashlari alohida o’rganilmogi lozim. 
U yaratgan ijodiy meros Turkiston ulkasining jadid davri bo’lgan ma’rifatparvarlik yunalishidagi harakatini keng tadxik 
qilishida asosiy manbalardan xisoblanadi. 
Respublikamiz milliy mustaxillikka erishgach,gazeta va jurnallarga ommaviy axborotning boshqa vositalarida yangi 
usuldagi o’zbek milliy maktab qanday bo’lishligi to’g’risida baxs - munozaralar anchadan beri davom etmokda. 
Buyuk ma’rifatparvar Munavvar Qori Abdurashidxonovning ma’rifiy-pedagogik g’oyalari bulajak o’qituvchilar uchun 
dasturil amaldir. SHu sababdan Munavvar Qorining oliy va o’rta ta’lim bilim yurtlarida pedagogika tarixi o’qitish orkali o’rganish lo- 
zim. 
Munavvar Qori yaratgan asarlar, darslik va qo’llanmalar milliy, ma’naviy va umuminsoniy kadriyatlarni uz ichiga kamra- 
gani sababli uni keng ma’rifatchilar ommasiga urgatish zarur deb xisoblaymiz. Sababi Munavvar Qori darsliklari badiiy asarlar bilan 
bir qatorda, bolalarning bilim saviyalarini kengaytirishga xizmat qiladigan materiallar bilan boydir. 
Darsliklaridagi matnlar bolalarga faqatgina o’qishni o’rganishgina emas, ularni fikrlash faoliyatini ham rivojlantirish 
qiymatiga ega. Jumladan «ota-ona», «to’g’rilik», «shafkat va marhamat» kabi matnlar bolalarga barkamollik va yuksak ma’na- viyatni 
shakllantiradi. 
Bundan tashqari, Munavvar Qori asarlaridagi ta’lim va tarbiyaga oid matnlardan»Oila», «Xikoya», «Maktab», «Ilm», 
«Adab». «Birodarga muxabbat», «Yolgonchilik jazosi»,»Baxillik jazosi», «To’g’rilik»,»Oy-yil xisobi» kabilar o’rta maktablarning 
boshlang’ich sinf darsliklariga kiritilsa, o’quvchilarni milliy meros va ma’naviyatimizdan baxramand qilgan bulur edik.