Pedagogika tadqiqot metodlari

---

To`xtayeva Ozodaning ijtimoiy 
moslashuvi fanidan 
Mustaqil ishi 
Mavzu: Ijtimoiy pedagogik 
tadqiqot metodlari 

---

IJTIMOIY 
PEDAGOGIKA TADQIQOT METODLARI
 
 
Reja:
Kirish
 
1 Pedagogik 
tadqiqotlar 
va 
ularning 
yo'nalishlari.
 
2. Pedagogik 
tadqiqotlarning 
asosiy 
tarkibiy 
elementlari. 
Xulosa
 
Foydalanilgan 
adabiyotlar
 
 
 
 
KIRISH
 
Pedagogika fani hozirgi davrda har qachongidan ham muhim rivojlanish 
davriga kirdi. Chunki mustaqil O'zbekiston Respublikasining kelajagi unda 
kamol topayotgan yosh avlod tarbiyasiga bog'liq. “Ta'lim to'g'risida”gi Qonun 
“Zamonaviy yuksak texnologiyalarda ishlay oladigan, bozor Qonunlariga mos 
yangicha fikrlay biladigan mutaxassislarni tayyorlash hozirgi kun vazifasi” 
ekanligi va buning uchun “Maktab- o'rta -oliy ta'lim, ilmiy - tadqiqot institutlari 
shaklidagi ilmiy - ma'rifiy komplekslarni vujudga keltirish lozimligini 
ta'kidladi.
O'zbekiston Oliy Majlisining IX sessiyasida Prezidentimiz ta'limni isloh qilish 
sohasidagi katta vazifalarni belgilab berdi. “Ta'lim to'g'risida”gi Qonun, 
Kadrlar tayyorlash Milliy dasturini qabul qildi. Bu pedagogik ilmiy tadqiqot 
ishlariga yanada ma'suliyat bilan yondoshishni taqozo etadi. Chunki Kadrlar 
tayyorlash Milliy dasturi pedagogik tadqiqotlar oldiga katta va mas'uliyatli 
vazifalarni qo'ydi.Dasturda “Fan bilan ta'lim jarayoni aloqalarini rivojlantirish” 
sohasidagi vazifalar alohida belgilab berildi.

---

Pedagogik ilmiy - tadqiqot ishlari bilan faqat ilmiy xodimlargina emas, balki 
maktab o'qituvchilari ham shug'ullanishlari, ularning ijodiy ishlari ta'lim- 
tarbiya jarayonini takomillashtirishga xizmat qiladi.
Universitet va pedagogika institutlarida talabalarning ilmiy- tadqiqot ishlari, 
asosan, 
professio-nal-pedagogik, 
o'quv-tarbiyaviy 
yo'nalishda 
amalga 
oshiriladi. Uning asosiy vazifasi quyidagilardan iborat:
talabalarda 
izlanishga
, tadqiqotchilik faoliyatiga, o'quv-tarbiyaviy ishlarga 
ijodiy yondashishni rivojlan-tirish;
mutaxassislikka oid va pedagogik- psixologik fanlarga oid o'quv-tadqiqot 
ko'nikma va malakalarini shakllantirish;
Hozirgi davrda pedagogikaning dolzarb muammolari.
1. Tarbiyaviy jarayonning mohiyati va qonuniyatlari:
2. Shaxs axloqiy irodaviy sifatlarini shakllantirishning yo'llari, xususan ongli, 
mehnatga munosabat, 
vatanparvarlik
, javobgarlik, burchni sevish, pok vijdon 
kabi milliy hamda umuminsoniy sifatlarni shakllantirish.
3. Shaxsni shakllantirishning umumiy asoslari ta'limni mehnat amaliyoti bilan 
bog'lash, aqliy, jismoniy va mehnat, estetika va mavkuraviy, ijtimoiy va 
individual sifatlarin shakllantirish.
4. Tarbiya va o'z- o'zini tarbiyalash, tarbiya va qayta tarbiyalash va xaqozo.
5. O'quvchilarni tug'ma qobilyat va mahoratlarini 
aniqlash va rivojlantirsh
, 
ta'limga individual yondashish.

---

6. Bolaning har - xil yoshdagi sifatlarini, motiv va qiziqishlarini aniqlash, 
ularning tarbiyachilarga ota - onalariga, tengdoshlariga, kattalarga 
munosabatlarini, o'z - o'zini tarbyalashlarini o'rganish.
7. Tarbiyaviy ishlarning tashkil etilishining samarali yo'llarini izlash.
8. O'qituvchi ta'siri xulqidagi etika va estetika.
9. Bolalar jamoasini shakllantirishning samarali yo'llari.
10. Bolalarning bilish faoliyatini faollashtirish ularning aqliy faolligini 
rivojlantirish.
11. O'quv ishining samarali yo'l va usullarini izlash.
12. Bolani oilada va maktabda tarbiyalashning yagona tizimini yaratish va h.
Ilmiy tadqiqot uchun quyidagilar muhim.
1). Muhim ilmiy tushuncha va tasavvurlarni bilish.
2). Faktlar, hodisalarni aniq yozib borish.
3). Bir - biriga o'xshash faktlarni ularning muhim belgilariga ko'ra tanlash.
4) Faktlarni umumiy qoidalarga muvofiq belgilariga ko'ra gruhlash.
5) Fakt 
va hodisalarni tahlil qilish
, ularning umumiy, alohida, muhim va 
ikkinchi darajalarini ajratish.
6) Fakt va hodisalarni taqqoslash, ularning o'xshashlik va farqlarini, tasodifiy 
yoki qonuniylarini topish.

---

7). Tushunchalarni aniq belgilash, chunki tushuncha ilmiy bilishning fanga 
erishilgan darajasini aniqlash pog'onasi.
8). Isbot va rad qilishlarni ilmiy diskussiya va ma'lum fandagi har xil 
tadqiqotlardagi qarashlar asosida ko'rsatish.
9). Rivojlanish tendensiyasini ko'ra bilish.
10). Ilmiy xulosa.
Ilmiy tadqiqotning eng muhim tarkibiy elementlari katoriga quyidagilarni 
kiritish mumkin.
1. Tadqiqot predmeti (yoki ob'ekti), ya'ni nima o'rganiladi (sifatning 
shakllanishi : uning boshqa sifatlar bilan aloqasi, hodisa yoki 
jarayonning 
harakteristkasi
, ma'lum yoshdagi, ma'lum muhitdagi bola tarbiyasining tashqi 
va ichki omillari, tendensiyasi, sharoit va mohiyatini aniqlash).
2. Тадқиқотнинг мақсади, яъни тадқиқотнинг предмети нима учун 
ўрганилади.( тарбиянинг илмий асосларини ишлаб чиқиш, тадқиқот 
мавзуси юзасидан янги илмий информацияларини топиш, амалий ишлар 
натижасини таҳлил қилиш,ва бошқалар).
3. Tadqiqotning vazifasi, yangi 
o'rganilayotgan ilmiy 
muammoni 
tekshirishning predmetga muvofiq maqsadini konkretlashtirish. Maqsad 
fanning umumiy holatiga ko'ra pedagogik nazariyaning rivojlanishi zaruriyati 
belgi-lanadi.Tadqiqotning vazifasi faqat maqsaddan 
kelib chikibgina qolmay
, 
maktabda tadqiqot ishlarini hisobga olish sharoitlari, tadqiqotning 
imkoniyatlari, amaliyot tajribalaridan kelib chikadi.

---

4. Tadqiqotning dastlabki konsepsiyasi, tadqiqotchi o'z ishiga asos qilib 
oladigan nazariy qoida-lar.Tadqiqotchining tayanch pozisiyasi - fanning 
holatini chukur tahlil qilish natijasida, adabiyotlardagi eng muhim umumiy 
g'oyalarini ko'rsatish, qoida va tavsiyalar.Dastlabki konsepsiya fanda nima 
ma'lum, hamma tomondan tan olingan, qaysi masalalar bo'yicha alohida 
qarashlar yo'q, nima (ma'lum) kam o'rganilgan, fanda qaysi savollarga javoblar 
yo'q kabilarni aniqlashga yordam beradi..Bu esa tadqiqotning maqsadi 
va 
vazifalarini aniqlashga
, gepotezalar ishlab chiqishga yordam beradi.
5. Ilmiy gipoteza, ya'ni o'rganilayotgan jarayon, hodisa qanday boradi, ma'lum 
sifat shakllanishi bilan bolada qanday o'zgarishlar bo'ladi, jarayonning borishi 
nimaga bog'liq bo'ladi va hakozolarni taxmin qilinmoqda. Gipoteza ongda 
bajaraladigan o'ziga xos tadqiqot. U tadqiqot boshlan-masdan oldin ilmiy 
xodim tomonidan ishlab chiqiladi.
6. Tadqiqot metodikasi - tadqiqot vazifalari bajarilishiga yordam beradigan, 
ilmiy gipotezalarni tekshirishga, ishonchli ilmiy faktlarni olishga yordam 
beradigan priyom, yo'l va usullar ro'yxati.
7. Ishlab chiqarilgan tadqiqot metodlari sohasida ilmiy faktlar olish va ularni 
analiz qilish - pedagogik tadqiqotning natijalarini oilada va maktabda olib 
borilgan tarbiya natijalaridan ajratish va tadqiqot ishlarining mazmuni bilan 
bolalarning tarbiyalanganligini o'rtasida bog'liqlik o'rnatish.
8. Ilmiy 
konsepsiyani ishlab chiqish
, ya'ni tadqiqot natijasida olinganlarning 
muhimmlarini ajratish, pedagogik nazariya uchun g'oya va xulosalar chiqarish.

---

9. Tadqiqot natijalarini amaliyotda qo'llash - bu ishning yakuniy etapining 
muhim elementi. Unda konkret metodik tavsiyalar ishlab chiqiladi, metodik 
qo'llanmalar yaratiladi, tadqiqotchining pedagogik g'oyalarini ommaviy 
qo'llash uchun targ'ibot qilinadi.
Har qanday pedagogik tadqiqot o'z ichiga yuqoridagi izchillikni olishi va bu 
tarkibiy qismlar orasida uzviy bog'liqlik bo'lishi lozim.
Pedagogik tadqiqotlarda asosan quyidagi yo'nalishlar bo'lishi mumkin.
1. Tarbiya nazariyasi.
2. Didaktika.
3. Oliy maktab pedagogikasi.
4. Pedagogik psixologiya.
5. Oila pedagogikasi, kasbga yo'llash, chet el pedagogikasi va boshqalar.
Tadqiqotning asosiy predmetlari qilib quyidagilarni olish mumkin.
1. O'qituvchi (yoki ota- ona) faoliyati.
2. Pedagogik jamoa (yoki oila) faoliyati.
3. Bolalar jamoasi faoliyati.
4. Jamoatchilik ishlari (ishlab chiqarish, turar joylardagi maktabdan 
tashqari 
muassasalari
, klublar, madaniyat uylari va hakozolar).
5. Bolalarning o'z faoliyati.

---

Pedagogika o`z mazmunini boyitish va yangilash maqsadida mavjud
pedagogik hodisa va jarayonlarni uning maqsadi va vazifalariga muvofiq 
keladigan metodlari bilan o`rganadi. Shu ma`noda pedagogikaning ilmiy- 
tadqiqot metodlari deganimizda yosh avlodni tarbiyalash, bilimli qilish va 
o`qitishning real jarayonlariga xos bo`lgan ichki aloqa va munosabatlarni 
tekshirish, bilish metodlari, uslublari va vositalari majmuini tushunamiz.
Pedagogika o`qitish, bilim berish, tarbiyalash jarayonlarini va ularning 
mohiyatini quyidagicha o`rganish-bilishni nazarda tutadi:
• 
ularning umumiy aloqasi, bir-birini taqozo etishi va o`zaro ta`sir 
jarayonida bolalarni o`qitish va tarbiyalash, fan, madaniyat, ahloq va 
san`at, ta`lim va tarbiyaning qayerda amalga oshirilishidan qat`iy 
nazar uzviy aloqada bo`lishi;
• 
ularning to`xtovsiz harakati, o`zgarishi va taraqqiy 
etish 
jarayonida vujudga keladigan o`qitish va tarbiyalash 
vazifalari, 
metodlarining o`zgarishi, hamma bolalarni bir xil andozada o`qitish 
va tarbiyalash mumkin emasligi;
• 
bolalarning o`sishida ularning o`ziga xos hususiyatlarini hisobga 
olish, aqliy va hulqiy faoliyat, so`z va ish birligi mezonlariga 
tayanish;
• 
bolalar kamolotiga ta`sir etuvchi an`ana, urf-odatlar, ular o`rtasidagi 
tafovutlarni bilish, aniqlash asosida yaxshi bilan yomon, eskilik 
bilan yangilik, o`rtasida yuz beradigan nizolarni hisobga olish, o`zaro 
tanqid va hokazo;
6. Tarbiyaviy jarayon ob'ekti va sub'ektining o'zaro ta'siri.
Pedagogik tajribalarni umulashtirish, tadqiqot ishlarini o'tkazishning eng 
muhim yo'lidir. Masalan, ko'pgina tajribali o'qituvchilarning ish tajribalari 
pedagogik fikr taraqqiyotiga muhim ta'sir ko'rsatadi. Ilg'or pedagogik 
tajribalarga tayanish va uning ma'nosiga tushunish ko'pgina ilmiy ishlarning 
manbai hisoblanadi.

---

Pedagogikaning ilmiy-tadqiqot metodlari qanchalik mukammal, aqlga 
muvofiq, to`g’ri tanlansa ta`lim-tarbiya mazmunni yangilash va 
takomillashtirish shu darajada yaxshilanadi, pedagogika fani ham boyib boradi.
Hozirgacha mavjud va ishlab chiqilgan quyidagi ilmiy tadqiqot metodlariga 
tayanib fikr yuritsa bo`ladi: 1) kuzatish metodi; 2) suhbat metodi; 3) bolalar 
ijodini o`rganish metodi; 4) test, so`rovnomalar metodi; 5) maktab hujjatlarini 
tahlil qilish metodi; 6) eksperiment-tajriba sinov metodi; 7) statistika 
ma`lumotlarini tahlil qilish metodi; 8) matematika-kibernetika metodi;