Pedagogika va psixologiya” fakulteti “pedagogika” kafedrasi

3. Mehribonlik va muruvvatlilik ijtimoiy pedagogika faoliyatning tarixiy madaniy ildizlari sifatida
Mehribonlik, xayriya va xayriya ijtimoiy-pedagogik faoliyatning madaniy-tarixiy an’analari sifatida. Ijtimoiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti xalqning tarixiy, madaniy, milliy an’analari va xususiyatlari bilan chambarchas bog’liq bo’lib, davlatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga bog’liq, inson va insoniy qadriyatlar haqidagi diniy-axloqiy-axloqiy g’oyalarga tayanadi. Agar biz ijtimoiy pedagogika haqida amaliy faoliyat sohasi sifatida gapiradigan bo’lsak, unda ijtimoiy va pedagogik faoliyatni rasman tan olingan xilma-xillik sifatida aniq ajratish kerak. kasbiy faoliyat, bir tomondan, va konkret sifatida, haqiqiy tashkilotlar, muassasalar, alohida fuqarolarning yordam ko’rsatish bo’yicha faoliyati bunga muhtoj odamlar, boshqa tomondan.
muruvvat ko’rsatish — muhtojlarga yordam, xayriya- sahovat — alohvda shaxslar yoki tashkilotlar tomonidan muhtojlarga yoki aholi guruxdariga beminnat yordam berish. Rahm-shavqat, mar- hamat, rahmdillik — barchaga yordam berish yoki o’zgalarni kechirish, g’amxo’rlik, insonparvarlik qilish
xayriya — (muhtojlarga yordam, xayr-sahovat) — muhtoj odamlarga yoki aholining ijtimoiy guruxdariga xususiy shaxslar, yoki tashkilotlar tomonidan bepul yordam ko’rsatish
mehribonlik — (mehr-sahovat) (rahm-shavqat, marhamat) — rahmdillik, odamiylik, insonparvarlik yuzasidan kimgadir yordam ko’rsatish yoki kimnidir kechirish.
Ijtimoiy pedagog bu vazifalarni amalga oshirish uchun, albatta quyidagi sohalarda o’z bilimlarini boyitib borishi shart:

• 
  milliy istiqtol goyasi huquqiy-me’yoriy baza (qarorlar, aktlar, buyruk, tap, ko’rsatmalar, tashkilot tuzulmalari va h. k.);
  
• 
  ijtimoiy pedagogikaning tarixi va nazariyasi;
  
• 
  yosh davrlar psixologiyasi;
  
• 
  sotsiologiya;
  
• 
  Shuningdek, ijtimoiy pedagogdan quyidagi malaka va ko’nik- malarga ega bo’lishi talab etiladi:
  
• 
  analitik, ya’ni sotsiumda ro’y berayotgan jarayonlarni nazariy tahlil etittg, bolaning ruhiy olamini anglay bilish, ularning muammolarini hal etishga doyr hamkorlik faoliyatini tashkil etish;
  
• 
  tashkil etilgan ijtimoiy-pedagogik faoliyat bo’yicha bola­ning muammolarini hal etish yo’llarini ko’ra bilish;
  
• 
  loyihalash, ya’ni, ijtimoiy-pedagogik faoliyatning mazmu- nini aniqtash va rejalashtirish;
  
• 
  refleksiv, ya’ni ijtimoiy pedagog o’zining faoliyatini taxdil etib borishi;
  

kommunikativ, ya’ni ijtimoiy pedagogning insonlararo muloqot madaniyatini egallashi. U boshkrlar fikrini eshita bilish, muloqotga kirisha bilish, faktlar to’plash singari faoliyatlarni o’z ichiga oladi.Kasbiy status — bu kasb kodeksida ko’rsatilib, sub’ektning insonlararo munosabatlar tizimidagi kasbiy holati, huquqtari, majburiyatlaridir.¹⁰
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat ijtimoiy-pedagogik va ma’naviy-psixologik qo’llab-quvvatlashga muhtoj kishilarga malakali yordam ko’rsatishga qodir mutaxassislarni maqsadli tayyorlashni nazarda tutuvchi kasb sifatida mamlakatimizda yaqin vaqtgacha mavjud emas edi. Jamiyatning nochor odamlarga va birinchi navbatda bolalarga yordam berishdagi haqiqiy faoliyatiga kelsak, u Rossiyada chuqur tarixiy ildizlarga ega. Aytish kerakki, insoniyat tsivilizatsiyasi rivojlanishi davomida har qanday jamiyat u yoki bu tarzda o’z a’zolarining to’liq mavjudligini mustaqil ravishda ta’minlay olmaydiganlarni davolash muammosiga duch keldi: bolalar, qariyalar, bemorlar, og’ishlar. jismoniy yoki aqliy rivojlanish va boshqalar.
Turli jamiyatlarda va davlatlarda bunday odamlarga bo’lgan munosabat ularning rivojlanishining turli bosqichlarida har xil edi - zaif va nogiron odamlarni jismoniy yo’q qilishdan tortib, jamiyatga to’liq qo’shilishgacha, bu jamiyatning aksiologik (qiymatli) pozitsiyasi bilan belgilanadi. ya’ni jamiyat a’zolari uchun qadrli bo’lgan barqaror afzal, ahamiyatli vakillar tizimi. Aksiologik pozitsiya, o’z navbatida, har doim siyosiy tashkilot, shuningdek, jamiyatning mafkuraviy, ijtimoiy-iqtisodiy, axloqiy qarashlari bilan belgilanadi.
Rus xalqining tarixi shuni ko’rsatadiki, uning madaniyatida, hatto qabila davrida ham, zaif va kam ta’minlangan xalqlarga, ayniqsa bolalarga, ular orasida eng himoyasiz va himoyasiz bo’lgan bolalarga nisbatan insonparvarlik, rahm-shafqatli munosabat an’analari shakllana boshlagan.
Rossiyada nasroniylikning qabul qilinishi bilan bu an’analar rus jamiyati va davlati rivojlanishining barcha bosqichlarida mavjud bo’lgan rahm-shafqat, xayriya va xayriyaning turli shakllarida mustahkamlandi. “Xayriya”, “muruvvat” va “xayriya” so’zlari bir qarashda o’z ma’nosiga ko’ra bir-biriga yaqin bo’lishiga qaramay, ular sinonim emas. pastga qarang“qarash, e’tibor bermoq, rahm qilmoq; erkalash". Shubhasiz, bu kontseptsiya bolalarga ko’rsatiladigan yordamning mohiyatini eng ko’p ifodalaydi. Birinchi marta "O’tkir Doniyorning ibodati" da topilgan: "Agar biror kishi odamga qayg’u bilan qarasa, issiq kunda qanday sovuq suv ichish kerak".
"Xayriya" tushunchasi 17-asrdan boshlab rus adabiyotida faol qo’llanila boshlandi. ma’nosida “qulay e’tibor, homiylik; nazorat, g’amxo’rlik, g’amxo’rlik. Biroq, yordam ko’rsatish amaliyotida muhtojlarga, ayniqsa, bolalarga xayriya qilish Rossiyada qadimgi davrlardan beri, nasroniylikni qabul qilishdan ancha oldin mavjud bo’lgan. Mehr- bu kimgadir xayriya, rahm-shafqat yoki V.Dahl ta’rifiga ko’ra, "ishda sevgi, hammaga yaxshilik qilishga tayyorlik" dan yordam berishga tayyorlik.
Rus pravoslav cherkovi tashkil topgan kundan boshlab, rahm-shafqatni asosiy nasroniy amrini bajarishning eng muhim usullaridan biri sifatida e’lon qildi: "Yaqinni o’zing kabi sev". Bundan tashqari, rahm-shafqat o’z yaqiniga bo’lgan faol sevgi sifatida, bu orqali Xudoga bo’lgan sevgi tasdiqlansa, nafaqat rahm-shafqat, azob-uqubatlarga hamdardlik, balki ularga haqiqiy yordam sifatida namoyon bo’lishi kerak edi.
Qadimgi rus jamiyatida ushbu amrning amalda bajarilishi, qoida tariqasida, muhtojlarga sadaqa berish talabiga qisqartirildi. Kelajakda rahm-shafqat namoyon bo’lishining boshqa shakllari ishlab chiqildi, ularning eng muhimi xayriyadir. Xayriya jismoniy shaxslar yoki tashkilotlar tomonidan muhtojlarga tekin va, qoida tariqasida, muntazam yordam ko’rsatishni o’z ichiga oladi. O’z qo’shnisiga mehr-oqibatli munosabatning ifodasi sifatida vujudga kelgan xayriya bugungi kunda deyarli har bir zamonaviy davlat ijtimoiy hayotining muhim tarkibiy qismlaridan biriga aylandi, u o’ziga xos huquqiy asos va turli tashkiliy shakllarga ega. Biroq, har bir mamlakatda xayriyaning rivojlanishi o’ziga xos tarixiy xususiyatlarga ega.
Bugungi kunda ijtimoiy pedagogikaga qiziqish jamiyat taraqqiyotining ehtiyojlari va davlatning ijtimoiy buyurtmasi asosida paydo bo’ldi. Hozirda respublika siyosiy, iqtisodiy, ta’lim va ma’rifiy-madaniy islohotlarni boshdan kechirmoqda. Ijtimoiy tuzilmalarni insonparvarlashtirishning yangi tamoyillari, bozor iqtisodiyoti munosabati qonunlari, mafkuraviy va axloqiy tamoyillarning o’zgarishi ishsizlik, moddiy yetishmovchilik, bolalarning nazoratsizligi, oilalarning ajralib ketishi, g’ayri ijtimoiy xodisalar-alkogolizm, narkomaniya, jinoyatchilik, fohishalik kabi ijtimoiy muammolarni keskinlashuviga sabab bo’lmoqda. Bu holatda birinchi navbatda bolalar, so’ngra esa kattalar ijtimoiy yordamga muxtojdirlar. Bunday sharoitlarda jamiyatning ijtimoiy muammolariga bog’liq bo’lgan pedagogik masalalarni hal qiluvchi, uning ijtimoiylashuvi jarayonida shaxsga yordam beruvchi mutaxassis sifatida ijtimoiy pedagogga talab paydo bo’ladi.
Ijtimoiy pedagogikaning zarurligini quyidagi holatlar talab etayotgan edi: Birinchidan, Bugungi kunda ta’lim va tarbiya maqsadi bilan uning ba’zi natijalari o’rtasidagi qarama-qarshilik sabablarini aniqlash va ularni bartaraf etish yo’llarini aniqlash zarurligi talab etilmoqda. Ushbu talab pedagogika olamiga jamiyatdagi munosabatlar bilan shug’ullanuvchi sotsiologiyani olib kirish zaruriyatini uyg’otdi. Chunki ongli xususiyatga ega bo’lgan inson faoliyati, sotsiologiya fanining o’ziga xos ob’ektini tashkil etadi. Har bir shaxsning jamiyatdagi o’z o’rnini, o’zligini anglashi, hayotiy-axloqiy me’yorlarni o’zida mujassam etishi jamiyatda shu ma’naviy-axloqiy sifatlarni namoyon etib, ijtimoiy hayotimiz, zamonamiz bilan hamnafas yoshlarni tarbiyalashda Pedagogika va sotsiologiya fanlarining hamkorligi alohida ahamiyat kasb etadi. Vaholanki ta’lim-tarbiyaning o’zi ijtimoiy hodisa va pedagogik jarayondir. ¹¹
Ikkinchidan, ba’zi jamiyat a’zolarining ongidagi ma’naviy bo’shliqning ijtimoiy kelib chiqishi sababalrini aniqlash, ularni hal qilish mexanizmini yaratish kabi yangi muammolarning yechimini topish uchun pedagogik va sotsiologik tushunchalarning tutashligiga asoslangan yangi metodologiyani talab etmoqda. Inson shaxsini shakllantirishda undagi tabiiy (irsiy) va ijtimoiy xususiyatlarini, uning oliy nerv faoliyati imkoniyatlarini hisobga olib yondashmoq lozim.
Inson organizmining biologik va sub’ektiv (shaxsiy tomonlari) asosida o’z-o’zini tarbiyaga olish, sharoitga moslashish, ma’lum ob’ektga yo’naltirish qonunlarini bilish asosida uning tarbiyasini tashkil etish lozim. Shaxs shakllanishi jarayonida ichki va tashqi ta’sir imkoniyatlari o’zaro omuxta qilish, tarbiya jarayonini yoshlar faoliyatining xususiyatlari, qzini anglash kabi muhim xususiyatlari asosida shaxsning erkinligi va g’ururini paymol qilmasdan, demokratik, insonparvarlik va milliy tamoyillarga tayanib, ularda ma’naviy-axloqiy fazilatlarni shakllantirish davr talabidir. Jamiyatga insonlar ongini, tafakkurini ijobiy tomonga o’zgartirish ijtimoiy- ma’rifiy jarayonlar bilan bog’liq bo’lib. Uni ilmiy jihatdan o’rganish muhimdir. Pedagogika va sotsiologiyaning tutashganligi tufayli yuzaga kelgan muammolar o’zbekistonlik olimlarning diqqat e’tiborini ham o’ziga tortmoqda.
Uchinchidan, bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy munosabatlar va bunda davlatning roli, axborotlar, ustoz-shogird munosabatlari, kadrlar muammolari, yoshlarning ma’naviyatida ro’y berayotgan zaiflikning sabablari, ularni aniqlash, tekshirish, hal etish, ijtimoiy faollik kasbiy mahorat, shuningdek mustaqil O’zbekistonda kechayotgan ma’naviy va mafkuraviy islohatlarni, umuman, jamiyatni «pedagog so’zi» bilan qrganish ijtimoiy pedagogikaning muammolaridan bo’lib hisoblanadi.
Eng asosiysi, ijtimoiy hayotda shunday holatlar uchraydiki, bunda bolalar o’smirlar, tarbiyachilar bunday og’ir vaziyatda o’zlariga ruhan malham bo’ladigan sotsial pedagogning yordamiga muhtoj bo’ladi. Demak, bugungi jamiyatimiz asoslariga sotsial psixolog bilan bir qatorda ijtimoiy pedagogga bo’lgan ehtiyoji ham sezilmoqda. Hayotdan umid uzgan, o’ziga ishonmaydigan, hayotiy muammolarni mustaqil hal eta olmaydigan shaxslar insoniy yordam, tushunish, uning qayg’usiga sherik bqlishlarini kutadilar.
O’z so’zi va faoliyati bilan shu kabi shaxslarda o’ziga ishonch uyg’otish, o’z imkoniyatlarini anglab yetishlariga yordam berish sotsial pedagogning asosiy vazifasidir. Ijtimoiy hayotimizdagi voqelikning insonlarga bo’lgan ta’siri ularning ongida yuz berayotgan jarayonlar haqida bahs yuritadigan mazkur fan yo’nalishi bugungi kunda ijtimoiy buyurtma sifatida vujudga kelmoqda. Demak ijtimoiy pedagogikaning vujudga kelishi ijtimoiy zarurat asosida namoyon bo’ldi. Ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiya- bu bolalarning ijtimoiylashuvi va bolalarga ijtimoiy ta’lim va ijtimoiy tarbiya berish qonuniyatlarini o’rganuvchi pedagogika fanining tarmog’idir. Ya’ni tarbiya- bu nafaqat o’quv muassasalari balki butun jamoatchilik, jamiyatning barcha jabhalarida o’z ko’rinishiga ega. Ijtimoiy pedagogika- odamlarning jamiyatda hamkorlikdagi ish faoliyatlari jarayoni davomida ularda hosil bo’ladigan fikrlar, e’tiqodlar, g’oyalar, qarashlar, his-tuyg’ular, turli xulq-atvor shakllarini tushuntirib beruvchi fandir.
Ijtimoiy pedagogika ma’naviy-ma’rifiy faoliyatning alohida sohasi sifatida uning ommaviyligi, barcha aholi o’rtasida milliy istiqlol g’oyalarini targ’ibot-tashviqotini keng olib borish imkoniyatini beradi.