NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA FAKULTETI
“AMALIY PSIXOLOGIYA” KAFEDRASI
“Rivojlanish psixologiyasi va pedagogik psixologiya” fanidan
Mavzu: “Biologik kamolotning o‘smirlarning kognitiv va shaxsiy xususiyatlariga ta’siri”
KURS ISHI
Bajardi:
Ilmiy rahbar: Psixologiya kafedrasi
o’qituvchisi dots. G.K. Alimova
TOSHKENT-2023
MUNDARIJA:
Kirish………………………………………………………….…………....….….….3
I.BOB.GIPERAKTIVLIK SINDROMI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA
1.1. Giperaktivlik haqida umumiy qarashlar…...……...…..………..….….…..…..….6
1.2. Giperaktivlik sindromini bartaraf qilish yo’llari......................................….…...17
II.BOB.MAVZUNING EMPERIK O‘RGANILISHI
2.1. Psixologiyada giperaktiv bolalar bilan ishlash “giyohvand teropiyasi’’…..........30
2.2. Giperaktivlikni koreksiya qilish yo’llari………………….…………………..…35
Xulosa………………………………………………………...……………………..41
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………….……………………….….43
KIRISH
Mavzuni dolzarbligi: O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy-siyosiy mustaqillikka erishganligiga yigirma yildan oshdi. Kishilik jamiyati tarixi uchun bu nisbatan qisqa vaqt hisoblansa-da, bu davrda Respublika ijtimoiy hayotining barcha sohalarida tub o’zgarishlar yuz berdi. Jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy sohalarida qaror topgan munosabat mazmuni o’zgarib, yangicha qarashlar shakllandi. Iqtisodiy ishlab chiqarish jarayonida rivojlangan bozor munosabatlari ustuvor o’rin egallayotgan bo’lsa, madaniy sohada milliy va umuminsoniy qadriyatlar uyg’unligiga erishish – ijtimoiy taraqqiyotni ta’minlovchi asosiy omillardan biri sifatida e’tirof etilmoqda. Jamiyat hayotining ijtimoiy-siyosiy sohasida olib borilayotgan harakat davlat va jamiyat qurilishining umumiy mohiyatini ifodalaydi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev raisligida 2021-yilning 30-oktabr kuni mamlakatda ta’lim-tarbiya tizimini takomillashtirish, ilm-fan sohasi rivojini jadallashtirish masalalari muhokamasi bo’yicha videoselektor yig‘ilishi bo’lib o’tdi. “Biz ustozni otaday ulug‘ deb bilgan, doimo ardoqlagan ma’rifatparvar xalqning vakillarimiz. Men ham o’qituvchi, muallim deganda o’zim uchun eng aziz va hurmatli bo’lgan, ziyoli va zamonaviy, samimiy va mehribon insonlarni tasavvur qilaman. Chunki hammamizga ham shu muallim saboq va ta’lim berib, mehribon ota-onalarimiz qatorida tarbiyalagan. Bugungi kunda O’zbekistonning yangi taraqqiyot davri poydevorini yaratyapmiz. Bunda bizning eng yaqin ko’makchilarimiz ustoz va murabbiylar, ilmiy va ijodkor ziyolilardir”1, – dedi Prezident yig‘ilishda. Har bir oila, har bir bola hayoti maktab bilan bog‘langani, bu masala davlatning, jamiyatning eng muhim ishi ekani ta’kidlandi.
Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganidek: “Kelajakda O’zbekiston yuksak darajada taraqqiy etgan iqtisodi bilangina emas, balki bilimdon ma’naviy jihatdan yetuk farzandlari bilan faxrlanib kelishi lozim”. Darhaqiqat, O’zbekistonning kelajagi hozirgi kun yoshlari bo’lib, aqlan, ahloqan kamoloti muhimdir. Ayniqsa, ularni bilim cho’qqilarini, kasb malakalarini egallashlari, jamiyat faoliyatiga faol kirib borishlari, jamiyat taraqqiyotini harakatlantiruvchi kuchlari hisoblanadi. Ertangi kun davomchilari bo’lgan yoshlar nafaqat bilim cho’qqilarini egallabgina qolmasdan balki ularda fidoiylik, Vatanga sadoqat, insoniylik tuyg’ularini shakllantirishlari lozim.
Hozirgi kunda bolalar giperaktivlik haqida tobora ko'proq gapirishmoqda. Ko'p odamlar bu atama nimani anglatishini to'liq tushunishmaydi va uni barcha mobil va faol bolalarga qo'llashadi. Biroq, giperaktivlik nafaqat chaqaloqning faolligi, balki u miyaning buzilishi bilan bog'liq bolaning xatti-harakatlarining buzilishidir. U qanday giperaktiv bola? Bunday bolaning ota-onasi nima qilishi kerak? Axir, ular juda ko'p muammolarga duch kelishadi, bolasining xatti-harakatlarini to'g'rilashni o'rganishlari, unga maktabda moslashishiga yordam berishlari kerak va bu odatda juda qiyin.
"Giperaktivlik" atamasi insonning juda ko'paygan faolligi va qo'zg'aluvchanligini anglatadi.Bolalarda giperaktivlik tez-tez uchraydi, chunki ular o'zlarining his-tuyg'ularini nazorat qila olmaydi. Giperaktivlik bilan asab tizimi odatda muvozanatsiz. Bolada tuzatishni talab qiladigan xatti-harakatlar buziladi. Zamonaviy dunyoda tobora ko'proq bolalar ushbu buzuqlikdan aziyat chekmoqda. Odatda, giperaktiv bolada quyidagi kasalliklar mavjud: Uzoq vaqt davomida biron bir harakatga diqqatni jamlab bo'lmayapti. Bu, ayniqsa, maktabda muammoli. Axir, bolaga dars davomida o'tirish, o'qituvchini tinglash va topshiriqlarni bajarish juda qiyin. Bunday bolalar unutuvchan, beparvo. Uzoq vaqt televizor oldida o'tirish ham bunday bolalar uchun muammoli. Ko'tarilgan hissiylik va dürtüsellik. Giperaktiv bolalar ko'pincha o'zlarining his-tuyg'ularini nazorat qila olmaydilar, ularni boshqalarga tashlaydilar va kutilmagan dürtüsel harakatlar qilishadi. Haddan tashqari vosita faoliyati. Ko'pgina bolalar, ayniqsa maktabgacha va boshlang'ich maktab yoshidagi bolalar juda harakatchan. Biroq, giperaktiv bolalar hatto ularning kelib chiqishiga qarshi turadilar. Ular o'tira olmaydilar, agar ular o'tirishsa, tom ma’noda raqsga tushadilar. Qo'llari, oyoqlari harakatda, ko'zlari yugurmoqda, yuz ifodalari o'zgaradi. Agar bolada yuqorida sanab o'tilgan ikkita yoki ikkita qoidabuzarliklar mavjud bo'lsa, demak, bu xulq-atvorning yoshiga bog'liq xususiyatlardir. Yoshi bilan, bola his-tuyg'ularini yaxshiroq boshqarishni o'rganadi, uning xatti-harakati pasayadi. Ammo, agar chaqaloq ro'yxatidagi barcha qoidabuzarliklar bo'lsa, unda bu mutaxassisga murojaat qilish uchun sababdir. Bu buzilishni vaqtida aniqlash va tashxis qo'yish juda muhim, shunda farzandingizning tushunmovchiligining foydasini ko'rasiz. Tibbiy nuqtai nazardan, giperaktivlik - giperdinamik sindrom - bu tashxis. U nevrolog yoki nevrolog tomonidan o'rnatilishi mumkin. Ko'pincha bu tashxis minimal miya yarim disfunktsiyasi va markaziy asab tizimining buzilishi bilan bog'liq. Qachon namoyon bo'ladi.
Giperdinamik faollikning eng aniq sindromi maktabgacha (4-5 yosh) va boshlang'ich maktab yoshida (6-8 yosh) namoyon bo'ladi deb ishoniladi. Bola bolalar jamoasiga kiradi va zamonaviy o'qish sur'atlaridan chetda qolmaydi. Uning giperaktivligining barcha belgilari darhol paydo bo'ladi: o'qituvchi yoki o'qituvchi bolani engishga qodir emas, u o'quv dasturini va uning xatti-harakatlaridagi boshqa muammolarni yaxshi bilmaydi. Ammo giperdinamik sindromning dastlabki belgilari hatto bolaligida ham aniqlanishi mumkin. Bunday bolalar juda harakatchan va hissiyotga ega: ular taglikdan chiqib ketishadi, yiqilishadi, shunchaki bir zumga o'girilib, yomon uxlashadi, ularning uyqusi yuzaki, bezovtalanadi va ular hech qanday sababsiz tun bo'yi qichqirishi mumkin.Ular o'sib ulg'aygan sayin, giperaktiv bolalarning xatti-harakatlari ota-onalarga "iltimos" qilishni davom ettirmoqda: ular o'yin maydonchalari va sayrdan chiqib ketishadi, ko'pincha yiqilib tushishadi, har tomonga ko'tarilishadi, hamma narsani ag'darishadi.
Chaqaloqlar allaqachon faol va juda harakatchan, 1-2 yoshda, onalar zo'rg'a ularni ushlab turishadi. Ular siz o'ylashingiz, qo'shishingiz, qurishingiz kerak bo'lgan o'yinlarga qiziqmaydi. Giperaktiv bolaga ertak tinglash, multfilm tomosha qilish juda qiyin, u o'tirolmaydi. Agar bolada giperaktivlik buzilganligiga shubha tug'ilsa, ota-onalar nima qilishlari kerak? Norm yoki patologiya. Soxta giperaktivlik Juda tez-tez giperaktivlik bolaning normal xatti-harakati bilan chalkashadi, chunki 3-7 yoshdagi bolalarning aksariyati juda faol va hissiyotlarni boshqarish qiyin.
|
