Pedagogika va psixologiyasi

Suitsidal suiqasdga hamma suitsidal harakatlar, biron sababga ko’ra o’lim bilan tugamaydigan, ya’ni suitsidentga bog’liq bo’lmagan (masalan, o’z vaqtida tegishli jonlantirish) qayd etiladi.
Suitsidal urinishlarga namoyishkorona harakatlar, ya’ni suitsident o’zi qo’llayotgan vositaning joniga qasd qilishiga xavfsiz hisoblanadi. Yuqorida aytilganlar bu harakatlar amalga oshishi mumkinligi xavfini kamaytirmaydi.
Suitsidal namoyishlarga o’z joniga qasd qilishga yo’naltirilgan biron-bir harakatlarga olib kelmaydigan suitsidal fikrlar, ishoralar va mulohazalarga tegishlidir.
Suitsidning yaqinlashayotgani suitsidal davr oldidan ma’lum bo’ladi. U bir necha soniyadan bir necha yilgacha o’zgarib turadi. Ko’pincha, bu o’smirlar va katta yoshdagilarda hayotning qiyin vaziyatlarida namoyon bo’ladi. Bu davr suitsidning ilk bosqichi hisoblanib, tugallanmagan suitsid harakatlarda, shuningdek, undan oldinroq namoyon bo’ladi.
1-jadval
Suitsidal xulq-atvor tavsifi

Suitsidal davr	Boshdan kechirish fenomeni	Boshdan kechirish xulq-atvor harkatlari
1.Suitsiddan oldingi davr –soniyalarga cho’zilishi mumkin; – yillarga cho’zilishi mumkin (eng uzoq davr).	1.Kutish sindromi (bu erda suitsid maqsadlari kuzatilmaydi). 2.Hayotga nisbatan qiziqishning yo’qolganiga iqror bo’lish (depressiya). 3.O’lim istagi tug’ilganiga iqror bo’lish.	Antivital boshdan kechirish(hayot qadri yo’qolganini boshdan kechirish)
		Ichki suitsidal xulq-atvor
2.Suitsidal davr	-suitsidal fikrlar (o’ylangan ish); -suitsidal o’ylar; -suitsidal tayyorlik; -suitsidal tahdidlar; -suitsidal urinishlar; -tugallangan suitsid.	Tashqi suitsidal xulq-atvor
Suitsiddan keyingi davr	Baholanadi: suitsidga munosabat bo’yicha; vaqt bo’yicha.

Suitsid oldi davri quyidagicha ta’riflanadi: odamda avval ahamiyatsiz fikrlar tug’iladi, hayot qadrini o’ylamaydi, “yashash kerak emas, hayotdan charchadim”, “bularning hammasi qachon tugaydi?” “hammasi jonga tegdi” va shunga o’xshash fikrlarni o’ziga shior qilib oladi. Ular o’lim haqida aniq tasavvurga ega emas, lekin yashashni inkor qiladi. Bunday suitsidal usul u yoki bu vaziyatlarda hamma odamlarda uchrab turadi. Agar jarayon davom etsa, keyingi bosqichlarda passiv suitsidal fikrlar, ya’ni o’z joniga qasd qilish mavzusidagi fantaziyalar bilan tavsiflanadi. Masalan: “uyquga yotsang-u, hech qachon uyg’onmasang”, “bironta qo’rqinchli kasal bilan kasallansang” va shunga o’xshash insonning suitsidga ichki tayyorligi aks etadi.

Uchinchi suitsid oldi bosqichida o’lish istagi tan olinadi. Bu davr uchun rejalangan suitsid xosdir. Bu vaqtda suitsid rejasi ishlab chiqiladi, usullari o’ylab topiladi, vaqt va joy tanlanadi.
Suitsidal harakatlar, fikrlar, tayyorlik, tahdidlar va boshqa davrlar, ya’ni o’z joniga qasd qilish qarori qabul qilingan davr – suitsidal davr deb nomlanadi.
Shu tariqa suitsidal oldi va suitsidal davrlar –­­ bu bosqichlar odamni o’z joniga qasd qilishga u yoki bu usulda tayyorlashi bilan tasniflanadi.
Xorij adabiyotlarida suitsidal xulq-atvorni quyidagi turlari tavsiflanadi: namoyishkorona xulq-atvor, asabiy xulq-atvor, haqiqiy suitsidal xulq-atvor.