Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

Resume. The article examines in detail the linguistic nature of the artistic characteristics of the word - 
epithets, and draws conclusions based on analytical materials of the Uzbek and English languages.
Резюме. В статье подробно рассматривается лингвистическая природа художественной характе-
ристики слова – эпитетов, и даются выводы на основе аналитических материалов узбекского и англий-
ского языков. 
1
1 
A dictionary of epithets and terms of address. British Library Cataloguing in Publication Data Dunkling, Leslie, 1935.

---

44
Тилшунослик • Языкознание • Linguistics
Filologik tadqiqotlar: til, adabiyot, та’lim. 2023; 5
ISNN: 2181-1741 (Print)
ISNN: 2181-1725 
OLAM MANZARASIDA ASTRONIMLAR
Qurbonova Gavxar Xurramovna,
Termiz davlat pedagogika instituti o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi o‘qituvchisi
Tabiiy bilimlarning eng qadimiysi bo‘lmish as-
tronomiya fani miloddan avvalgi bir necha ming yil-
lar kishilarning ijtimoiy-hayotiy ehtiyojlarini qondirish 
yo‘lidagi sa’y-harakatlari natijasida yuzaga kelgan 
bo‘lib, bizlarni Koinotning ming yillik sirlaridan ogoh 
etadi. Qadim Sharqda sayyohlar, savdogarlar kun-
duzi jazirama oftobdan saqlanib, salqin tunda yo‘lga 
chiqqanlarida yulduzlar ularga yo‘l ko‘rsatar, vaqtning 
qaysi mahali kechayotganidan darak berar, qolaver-
sa, yulduzlar osmoni ularni go‘zalligi, jozibasi va sirlil-
igi bilan o‘ziga rom qilardi. Kishilar osmonni kuzatib, 
yil fasllarining almashinish vaqtlarini aniq biladigan 
bo‘ldilar. Ular osmon hodisalaridan voqif bo‘lganlari 
sayin hayratga tushishar, bu hodisalarning sabablari-
ni bilishga intilar edilar. Va ular shu o‘rinda o‘zlarining 
tasavvurlari doirasida ularni talqin qilar edilar.
Rеspublikamiz 
Prеzidеnti 
Sh.M.Mirziyoyеv 
2016-yil 30-dеkabr sanasida Rеspublikaning yеtak-
chi оlimlari bilan uchrashuvida so‘zlagan nutqida 
barcha fanlar sоhasida ilmiy nazariy va amaliy tad-
qiqolarni kеngaytirish zarurliginiligini ta’kidlab o‘tgan 
edi. Prеzidеntimiz Sh.Mirziyoyеv o‘z nutqida uchin-
chi renisans davrida o‘sib kelayotgan yosh avlоd-
ning tarbiyasida ko‘p asrlar mоbaynida shakllangan 
milliy an’analarimizga, ajdоdlarimizning bоy ilmiy va 
madaniy mеrоsiga tayanishimizni ta’kidlab o‘tdilar
1
. 
Haqiqatdan ham xalqimiz va tilimiz tarixini, madani-
yatini o‘zida saqlab kelayotgan samoviy jismlar 
va ularning nomlarining o‘rganilishi, ularning xalq 
madaniyati va leksikasining bir qismi sifatida talqin 
etilishi ham ajdodlar boy me’rosini davom ettirishda 
bugungi kun uchun anchayin ahamiyatlidir.
Astronomik nomlar onomastik ko‘lamdagi 
lingvokulturologik tadqiqotlar ichida juda qimmatli 
material hisoblanadi, chunki ular onomastik nomi-
natsiyalarning milliy xususiyatlarini aniqlash imkonini 
beradi. Onomastikada astronomik nomlarni belgi-
lash uchun ikkita raqobatdosh atama qo‘llanadi:
kos-
monim (kosmonimika) va astronim (astronimika). 
1 
Мирзиёев Ш.M.Қонун устуворлиги ва инсон манфаатла-
рини таъминлаш – юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг 
гаровi (2016-йил 7-декабрдаЎзбекистон Республикаси Кон-
ституцияси қабул қилинганлигининг 24 йиллигига бағишлан-
ган тантанали маросимдаги маъруза). – Тошкент: Ўзбеки-
стон, 2017. – Б. 23.
N.V. Podolskaya muallifligidagi “Slovar russkoy 
onomasticheskoy terminologii” nomli lug‘atda as-
tronim
 nomlarning bir ko‘rinishi, ma’lum bir samoviy 
jismning asl nomi, jumladan, yulduzlar sayyoralar, 
kometalar, asteroidlar (planetoid), kosmonim esa 
kosmos zonasining tegishli nomi sifatida belgilab 
beriladi
2
. Bunday yondashuv boshqa rus va milliy 
tilshunosligimiz vakillarida ham uchraydi: V.A. Nikon-
ov kosmonimlar atamasini qo‘llashni afzal ko‘radi
3
, 
M.E.Rut esa astronimlarni
4
. 
V.D.Bondaletov kosmonim, kosmonimika, as-
tronim, astronimika atamalariga o‘z munosabatini 
bildirib, onomastikaning bu qismi ayrim tadqiqotchilar 
asarlarida astronimika, boshqa tadqiqotlarda kos-
monimika terminlari bilan yuritilayotganligi to‘g‘risi-
da yozadi
5
. Shu bilan birga, u har ikkala terminni 
bir-biridan farqlash uchun N.V.Podolskaya lug‘atidagi 
ma’lumotlarni qiyoslab, unda osmon jismlari nomini 
o‘rganadigan bo‘lim ikki nom – kosmonimika va as-
tronimika terminlari bilan nomlanganligini ta’kidlaydi
6
. 
Rus lingvisti Beryozkin ham tungi yoritgichlar uchun 
kosmonim atamasini qo‘llaydi
7
.
Rus tilshunosi A.V.Superanskaya ham astronimi-
ka va kosmonimika atamasi bilan qayd etilayotgan 
onomastikaning bu bo‘limi juda oz tadqiq etilganligini 
va bu yo‘nalish bo‘yicha aniq terminologiya еtarli da-
rajada emasligini ta’kidlab o‘tadi
8
.
O‘zbek tilining izohli lug‘atiga murojaat qilsak, astro 
– (yun.