Jurlar orasidagi kurashga ta’rif bering.
Bir lurua kiruvchi organi/mlar o'riasidagi kurash. Yuqoridagilardan farqli ravishda bir lurua kiruvchi organizm laming oziqa, yashaydigan hudud va hayot uchun zarur bo'lgan boshqa omillarga nisbatan lalabi 0‘xshash bo'ladi. Bir turga kiruvchi qushlar orasida urehish paytida uya qurish uchun joy tanlash bo*yicha raqobat го у beradi. Suiemizuvchi hayvonlar, qushlarda erkak organizmlar о rtasida urg oc 11 organizm at bilan qo‘shilish uchun kurash ketadi. G*o'za, bug'doy va boshqa о simlik urug lan
zich ekiluanda, ular orasida yorug'lik, namlik. oziqa uchun raqobat kuzatiladi. Oqibatda ular nimjon bo‘lib o'sadilar. Bir lurga kiruvchi daraxtlar, butalar orasida ham bunda> holat kuzaliladi. Shox-shabbasi keng quloch yozgan eng baland daraxtlar quvosh nurining ko‘p qismini lulib qoladi. Ulaming baquwal ildiz sistemasi tuproqdan ko‘proq suv va unda erigan mineral moddalarni shimib oladi. Buning hisobiga qo4shni daraxtlar zaif bo‘lib o'sadi yoki o‘sishdan lo‘xtab nobud bo'ladi (93- rasm). Tur ichidagi kurash eng shiddatli bo'ladi. Chunki bir tur individlarining hayotiy ehtiyojlari bir xil bo'ladi.
VARIANT
Darvin ta’limoti va unining mohiyati.
Ch. Darvin o'simlik va hayvonlarning yangi formalarini chiqarishda seleksiyaning ahamiyaiiga yuqori baho berdi, qishloq xo'jalik amaliyotini nazariy tomondan ishlab chiqdi hamda undan cvolutsion ta’limot yaratishda fovdalandi.
Sun'iy tanlash. Dunyo bo'ylab safardan Darvin tashqi muhit ta’sirida turlar o'zgarishi mumkin ekanligiga ishonch bilan qaytdi. Geologiya, paleontologiya, solishtirma anatomiya, embriologiyaga oid dalillar turlarning turg'un cmas, balki o'zgaruvchan ekanligidan dalolat beradi. Shunga qaramay, o'sha davrdagi hukmron dunyoqarash ta'sirida bo'lgan ko'p tabiatshunos olimlar bir turning boshqa lurga aylanganligini ko'rmaganliklarini ro'kach qilib, organi к olam evolutsiyasini tan olmas cdilar. Shu bois yosh Darvin o'z faoliyatini cvolutsion jarayon mcxanizmlarini aniqlashdan boshladi. Awalo xonaki hayvon. madaniy o'simlik navlari xilma-xilligining sabablarini o'reandi.
Ongsiz tanlash Arxcologiya ma’lumotlarining ko'rsalishicha, odam paydo bo'lmasdan ilgari Yer yuzida madaniy o'simliklar. xonaki havvonlar bo'Imaijan. lbiidoiy odamlar yovvoyi hayvonlarni ovlash, tabiatda yovvoyi holda o*suvchio'simliklarning uruglari, mcvalari va boshqa qismlarini istc’mol qi 1 ish bilan hayot kechirgan. Bundan 9 10 ming >il oldin \ovvoyi hayvon botalarini qo'lga o‘rgaiish, yovvoyi o’simliklar orasidan o/.iqabop xillarini o‘z kulbalari atrofi ga ckish rasm-rusum tusini olgan va bu tajriba avloddan avlodga o'ta boshlagan. lnsonlar har gal qo I oslidagi hayvonlar, o'simliklar orasidan ko'p mahsulot beradigan xillarini saralab, boshqalarini o'z ehtiyojlari uchun ishlatgan. Bunday saralash ming villar mobaynida davom etgan. Oqibatda odam xohishidan tashqari yovvoyi o'simlik, havvonlardan foydali bclgi-xossalari bilan birmuncha farq qilgan mahalliy hayvon zotlari, o'simlik navlari paydo bo'lgan.
Sochoq tomirlar asosan bitta hissali o'simliklarrb /к. u
chiqishi larafidan qo'shimcha tomirga yo‘.ani. Ular\avaqdinXcn paydo’ bSp mushtarak yuvanliqqa ega bo lam. jwyao do up,
O'simliklarding ttlriga, yasash klimal sharoitiga aloqador tomirlar uzun, kcl.e, yuvan mgiehka, yapaloq yumaloq bo'ladi. Ayrim doraqlardin tomirlari 50-60 metrJa oada yetishi mumkin. ^ eryong'oqning bryukvasi a.rofqa 20 -30 mc.rga qadar yctadi Qumlarda osadigan yuzg.nnin bryukvasi juda ingichka bolib qaptalga 30 mctrga qadar yetadi. Mademy o'simlik piyozding bryukvasi bitta metr teranlikke qadar yetib qaptalga 60 sm gacha tarqaladi. Bitta asl o’simlikning asosiy, qaptal va qo'shimcha tomirlar yig'indisi tomir tizimsi deyiladi.
Ayrim o'simliklarda mis' suvlar yong'oqsida qadimgi tomirdan boshqa mayda tomirlangan, yashil rangli tomirlar bo’lib, ular assimilyatsiyaga iste'dodli bo’ladi. Tropikaliq to’qaylarding o'simliklarinda yurmoqlikchi tomirlarni uchratishga bo'ladi.
lar qo’shimcha tomirlar bo’lib, o’simlikti tuproqta mustahkam uslilap turishda xizmat etadi. Ayrim o’simliklarda tomirlar o’simlik tanasin ushlap turish uchun ilmek sifatida xizmat etadi. Bularga misol sifatida qo’ypechakti olishga bo’ladi. Tropikaliq fikuslarda tomir 1-3 metr balandlikka qadar taqtayga usap ko'tariladi, ular yog'och tanasin mustahkam ushlap turishda xizmat etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
