Plastmassalarni qaytaishlash texnologiyasi

vulkanizatoAax
deb ataladi (23-rasm).
7 — T. Abdurashidov
9 7

---

23-rasm. 
Vulkanlash jarayonini avtomatik ravishda olib 
borish sxemasi:
1 , 3 — uzatuvchi klapanlar; 2, 4 — qozondagi va bug‘ ko‘ylagidagi bosimni 
o'lchash monometrlari; 5 — qozonda haroratni avtomatik ravishda yozib 
boruvchi termometr; 6 — haroratni rostlagich; 7 — qozondagi bosimni 
rostlagich; 8 — bug* ko'ylagidagi haroratni rostlagich; 9 — signalizatsiya.
Nazorat savollari
1. Rezinaning va kauchukning texnologik, fizik-kim yoviy va fizik- 
mexanik xossalarini tushuntirib bering.
2. R ezin a aralashm asining ingrediyentlari va ularning vazifalari 
nimalardan iborat?
3. Rezina olishda vulkanlashning roli qanday, tushuntirib bering.
4. N im a uchun rezina yuqori elastik materiallar turkumiga kiradi?
5. R ezin a tayyorlashda eskirishdan sa q lo v ch i qanday m oddalar 
ishlatiladi?
6. Oltingugurt rezina aralashmasida qanday vazifani bajaradi?
7. Lateks nima, u qanday tayyorlanadi va qayerda qo‘llaniladi?
8. M axsus q o ‘llaniladigan kauchuklar deb qanday kauchuklarga 
aytiladi?
98

---

13-BOB.
LOK-BO‘YOQ MATERIALLAR HAQIDA 
UMUMIY MA’LUMOT
13.1. Lok-bo‘yoq matcriallarning komponentlari haqida 
tushuncha
Loq-bo‘yoq materiallarning (LBM) komponentlari sifatida 
korxonalarga keltiriladigan dastlabki tayyor xomashyolar va kor- 
xonalarning o‘zida bevosita ishlab chiqariladigan yarim-tayyor 
mahsulotlardan foydalaniladi. Yarimtayyor mahsulotlarga polikon- 
densatsion smolalar eritmalari va ular asosida tayyorlanadigan 
loklar, ko‘p pigmentlar va mikroto‘ldirgichlar, sikkativlar, olif, 
polivinilasetat emulsiyasi, ba’zi erituvchilar va yarimmahsulotlar, 
shuningdek, ko‘p monomerlar — formalin, ftalat kislota angi- 
dridi, petaeritrit, difenilol-propan, n-tretbutilfenol va boshqalar 
kiradi.
LBM quyidagi komponentlardan iborat:
1. Plyonka hosil qiluvchi moddalar:
— polikondensiyalovchi smolalar (alkid, fenol-melamin va 
karbamid-formaldegid, epoksid, poliuretan, kremniyorganik va 
boshqalar);
— polimerizatsiyalovchi smolalar (vinilxlorid asosidagi, vinil- 
xloridning vinilasetat bilan sopolimerlari, akrilat, metakrilat va 
boshqalar);
— tabiiy smolalar (kanifol, asfalt, bitum, shellak va boshqa­
lar);
— selluloza efirlari (selluloza nitrati, asetati va asetobutirati);
— o‘simlik yogiari (quriydigan — zig‘ir va boshqalar; yarim- 
quriydigan kungaboqar va boshqalar; qurimaydigan — kastor va 
boshqalar);
— tall yog‘i;
— o'simlik va tail yog‘i kislotalari;
— sintetik yog' kislotalari (asosan, C 10—C 16 fraksiyalari).
2. Pigmentlar:
— noorganik;
— oq rangli (titan (II) oksidi, rux oksidi, metanon va bosh­
qalar);
99

---

— sariq (oxra, qo‘rg‘oshin xromat, rux xromati va boshqalar);
— qizil (temir oksidi, temir surigi, mo‘miyo va boshqalar);
— ko‘k (temir lazuri, ultramarin va boshqalar);
— yashil (xrom oksidi, medyanka va boshqalar);
— organik (azo- va diazopigmentlar, ftalosianin va boshqalar).
3. To‘ldiruvchiIar (barit, bo‘r, talk, sluda va boshqalar).
4. Plastifikatorlar (kastor yog‘i, kislota efirlari — ftalatlar, 
fosfatlar, sebasianatlar va boshqalar).
5. Erituvchilar (uglevodorodlar, ketonlar, spirtlar, efirlar va 
boshqalar).
6. Sikkativlar — qo‘rg‘oshin, marganes, kobalt, naftenatlar, 
rezinatlar, (asidol, sovun-naft, naften kislotalar, qo‘rg‘oshin, 
marganes, kobalt oksidi va tuzlari va h.k.).
7. Qo‘shimchalar — initsiatorlar, qotiruvchilar, tezlatuvchilar, 
stabilizatorlar, emulgatorlar va boshqalar.
LBM va qoplamalari xususiyatlari komponentlar sifati va qay 
nisbatda olinishiga bog'liq.