Portret janrida aftoportret kompozitsiyasini ishlash bosqichlari

2.2 . -§. “Avtoportret” mavzusining ishlash bosqichlari
Bitiruv malakaviy ish mavzusining kelib chiqishi. San'atdagi avtoportret-bu rassomning o'zini anglashi to'plami, undagi yuz o'zini o'zi bilish uchun eng ma'lumotli qismdir. Vizual avtoportret o'z-o'zini to'g'ridan-to'g'ri bilish usuli sifatida yo'naltirilgan inson shaxsiyati. Shu bilan birga, avtoportretda o'z-o'zini bilish uning ichki dunyosini baholashdan, uni ijtimoiy standartlar va axloqiy tamoyillar bilan bog'lashdan iborat.
Tasviriy vositalar san'atga va o'ziga nisbatan hissiy munosabatni etkazish, atrofdagi ijodiy muhitga muallifning bahosini ifoda etishdan iborat.⁶² Men ijodiy parvozning zamonaviy sahnasi kompozitsiyasida majoziy yechimni, san'atga bo'lgan katta muhabbatni etkazmoqchiman va tasviriy vositalar yordamida tasvirlangan hissiyotni kuchaytirmoqchiman. Rassomlik asarini yozish uchun siz nafaqat amaliy ko'nikma va tajribaga, balki ba'zi nazariy bilimlarga ham ega bo'lishingiz kerak. Buning uchun diplom ustida ishlashning boshida tayyorgarlik materialini to'plash kerak. Ushbu asarimda men o'zimni zamonaviy, ijtimoiy va badiiy hayotda faol ishtirokchi sifatida tasvirladim. Atrofda san'atning professional atributlari ko'rinadi: Javonda turgan kitob ham muallifdir, uning ushbu asarda mavjudligi rassom o'qimishli odam bo'lishi kerakligini ko'rsatmoqda. Avtoportretda rasm fonida yozilgan dastgoh uning kasbi – hayotning ma'nosi, sevgisi va tasviriy san'ati haqida gapiradi. Siz o'zingiz bilan muloqot qilish, quvonch va yo'qotishlar, ko'tarilishlar va mag'lubiyatlarni muhokama qilish kabi ichki dunyoning tubiga kirishingiz mumkin. Qo`lda turgan palitra uning tasviri talisman sifatida ko'plab rassomlarning rasmlarida tez-tez uchraydi. Ijodiy ruhning erkin parvozi bilan bog'liq. Ishdagi barcha muhit shu bilan uning ijodiy faoliyatga aloqadorligini ochib beradi. Asarimdagi orqa fondagi oq xolst hayot yo`li boshlanayotganligi, endi katta hayotga qadam qo`yayotganligini anglatadi. Javonda turgan kaktus gulining tikonlarini hayot mashaqqatlari, qiyinchiliklari va o`zini judaham foydali taraflari borligi sifatida tasvirlangan. Yuqorida aytilganlarga asoslanib, ishning boshida men kelajakdagi rasmning tasvirini allaqachon eskezlar orqali ishlab chiqdim. Etarli qidiruv materiallari yig'ilgandan so'ng , men eskizlar va eskizlarni boshladim. Rasmning g'oyasibu rassom tomonidan o'ylangan va his qilingan qimmatbaho asardi. Dizayn nafaqat ish jarayonida xolstda qayta tiklangan aqliy jihatdan ko'rilgan aniq badiiy tasvirni, balki kelajakdagi asarning kompozitsion tuzilishini ham o'z ichiga oladi. Rasmning dizayni ustida ishlayotganda, men juda ko'p kichik kompozitsion eskizlarni bajardim. Qalam va moyli eskizlar, birinchi majoziy tasvirni ifodalash natijasidir. Ishning barcha bosqichlariga parallel ravishda, asosiy ish ustida ishlashni istisno qilmasdan, rejani, ranglarni ishlab chiqishni, eskizni, kartonni yo'naltirish jarayonida yuzaga keladigan vizual vazifalar va qiyinchiliklarga mos ravishda tabiiy materiallar to'plami mavjud.⁶³ Shundan so'ng, aniqroq yog ' eskizi ustida ish olib borilmoqda. Albatta, uyg'un ravishda tanlangan dog'lar massasi juda umumlashtirilgan, katta massalarda, shakl tafsilotlarisiz talqin etiladi, ammo shu bilan birga rejalashtirilgan tasvir, ohang va rang farqlari, shuningdek atrof-muhit bilan munosabatlar ishonchli tarzda etkaziladi. Syujet formatni, kompozitsiyaning xususiyatlarini va kattaroq narsalarni tanlashni aniqlashga yordam berdi, ularga asosiy joyni berdi.⁶⁴ Muallifning ijodiy aksessuarlari (cho'tkalar) va oldingi raqamning o'zi asosiy o'rinni egallaydi, ammo qurol ikkinchi darajali, yordamchi rol o'ynaydi, fonga "olib ketiladi", 19 ohang va rangda o'chirilgan. Yog' bo'yashning ifodali vositalari tasvirni yaratishda keng imkoniyatlarni yaratadi.
Portret chizishning birinchi bosqichi muhim ahamiyat kasb etadi. Portretning mazmunli chiqishi shu bosqichni to‘g‘ri bajarishga bog‘liq. Chunki bu bosqich rasm ning asosi hisoblanadi.1- bosqich. Bajarish bosqichining qonuniyatlariga tayanib boshning umumiy shakli qog‘oz yuzasiga chiziladi. Bu yerda boshning oldingi va pastki tomonlaridan boshqa tomonlariga nisbatan ko‘proq joy qoldiriladi. Undan chiziq yordamida boshning burilish yo‘nalishini belgilab, uning tik o‘rtangi chizig‘i o ‘tkaziladi, bu chiziq ensa, qosh oralig‘ining, burun uchi va engak ko‘tarm asining tayanch nuqtalaridan aylana tarzdagi chiziqni hosil qiladi.Tayanch nuqtalaridan ko‘z o ‘qlariga parallel yordamchi chiziqlar yuritilib boshning asosiy nisbatlari belgilanadi. Taqqoslash uchun nisbat o‘lchamiga burunning uzunligi olinadi. Bu yerda ko‘zning o'qlari boshning ham gorizontal o`qi hisoblanadi. Shu chiziq uzunligidan ko‘zlarning chetki nuqtalari, quloqning eshitish teshigi tashqi shakli belgilab olinadi.<sup>65</sup>
2-bosqich. Bu bosqichda bosh asosiy mushaklarining umumiy shakl tuzilishi belgilanadi. Avvalgi bosqichda burunning o ‘rni belgilangan bo'lsa, endi uning umumiy chiziqli qanqasi tasvirlanadi. Uning umumiy shakli prizmaga o ‘xshab to ‘rtta tekislikdan iborat. Burunning eni ko‘zning uzunligiga teng va shu qatori ko'zning chetki nuqtasi bilan boshning chekka jiyak chizig'iga qadar oraliq o`lchamiga ham baravar bo'lishi mumkin. Shunday qilib, burun eni, boshning ko'ndalangini o`lchaydigan o'lcham hisoblanadi. Boshning ko'ndalangi yetti burun eniga teng (ikki quloq suprasini hisobga olgan holda). Bu o‘lcham bilan boshning tik uzunligini ham o‘lchash mumkin, lekin ko'proq boshning bo`yi burun uzunligi bilan o'lchab kelingan (A. Dyurerning metodik uslubi). Shu o‘lcham bilan hisoblanganda boshning uzunligi uch yarim burun uzunligiga teng keladi. Bu taqqoslash quyidagicha: engakning ostki chekka nuqtasidan burun uchigacha, undan qosh chizig‘igacha va qoshdan peshana do‘mbog‘igacha bo‘lgan oraliqlar. Peshana do‘mbog‘idan tepagacha bo'lgan oraliq shu o'lcham - ning yarmiga teng keladi.⁶⁶ Burunni tasvirlash jarayonida uning ikki tom onida ko‘z kosasining umumiy shaklini chizib, ichiga sharsimon ko‘z olmasi belgilanidi. Undan ustki qovog'i bilan ostki qovog'ining ko‘z o`rtaligidan qanchalik masofada joylashganligi aniqlanadi. Ko'zni tasvirlash vaqtida ikkalasini ham bir paytda (parallel) chizish zarur, chunki ular bosh (yuz)ning ikki tomonida simmetrik tekislikda joylashgan. Quloqni chizganda ham shu uslubni qo'llash kerak.<sup>67</sup> Shu yerda bir narsani eslatib o'tish lozim. Burunni tasvirlash mobaynida quloqning ham tuzilishini belgilash zarur, chunki ularning uzunligi bir xil va bir qatorda joylashgan.
Tasvirlanayotgan bosh to`g`ri oldidan emas, balki to`rtdan uch qism burilishida bo'lgani uchun keyingi ko'rinishdagi ko‘z yoki quloq yaqinroqda joylashgan ko‘z bilan quloqdan ozgina bo`lsa ham kichikroq bo`ladi. Bu perspektiva qonuniyati bo‘lib, uni amalda qo'llash yoddan chiqmasligi zarurdir. Og‘iz tuzilishini chizganda burun bilan engak oralig`i uch bo`lakka bolinadi. Yuqori bo‘lakda og`iz joylashadi, bo‘lak chizig‘i og`izning o`q chizig`i hisoblanadi. So`ngra og‘izning chekka nuqtalari — yuqori va pastki labning oraliq nisbatlari belgilanadi. Yuqori labni burun bilan bogiovchi qirrasiga chiziqlar yuritiladi, chiziqning lab bilan qo'shilgan joyi yuqori tomoniga nisbatan kengroq bo'ladi.⁶⁸ Umuman, bosh mushaklarini chizish mobaynida ularning nisbatlarini tekshirib, soya-yorug‘lari belgilanib, shtrixlarning berilib borilishi maqsadga muvofiq. 3-bosqich. Bu bosqichdagi rasmning maqsadi — sochni chizish jarayoni. Sochni chizganda uning yorug' qismi odam yuzining soyasiga nisbatan to ‘q qora bo‘ladi. Shtrixlarni sochning yo‘nalishiga qarab yuritish lozim, chunki bu uning tabiiyligini ko'rsatadi. Bu bosqichda ko‘znichizishga ham ahamiyat berish lozimdir. Ko‘z odam yuzining «oynasi». Ko‘z orqali kishining ichki dunyosi va yosh xususiyatlarini ifodalash mumkin. Shuning uchun rasmdagi tasvirning odamning tabiiy ko‘rinishiga o‘xshashligi ko'proq ko‘z yoki ko‘z qorachig'ini mohirona tasvirlashga bog'liq.⁶⁹ 4-bosqich. Yuqoridagi uch bosqichda tasvirlash umumiydan xususiyga qarab ishlangan bo'lsa, bu yerda, aksincha, uslubga o ‘tiladi. Endi xususiydan umumiyga qarab tasvirlanadi, ya’ni bosh tasvirining umumiy ko'rinishi umumiylashtirib yakunlanadi.⁷⁰
Ishga tayyorgarlik.
Diplomga tayyorgarlik ishlari eskizlar bilan olib borildi, shu bilan birga xolstni ishlashga tayyorlash ishlari olib borildi.⁷¹ Buning uchun xolstni pastki ramkaga torting, yopishtiring va astarlang. Mato har ikki tomonning o'rtasidan burchaklarga tortildi. Xolstning cho'zilishini mahkamlaydigan birinchi pastki ramkaning har ikki tomonining o'rtasiga bir-biriga qarama-qarshi bo'lib, so'ngra shtapellar markazdan o'ngga va chapga ketma-ket mixlanib , bir vaqtning o'zida xolsni o'ziga va pastki ramkaning burchagiga cho'ziladi. Matoni astarlash ikki bosqichni o'z ichiga oladi:⁷² 1) Matoni yopishtirish. Buni qanday qilish kerakligi haqida ko'plab variantlar mavjud. Rahbarning maslahatlaridan foydalanib, quyidagi variant tanlandi: buning uchun yelim quyidagicha tayyorlandi. Namlangan va shishgan jelatin 10 gr. Yarim stakan suvda u yengil olovga qo'yiladi. Jelatin suvda to'liq erishi kerak, ammo hech qanday holatda uni qaynatishga olib kelmaydi. Tayyor yelim biroz soviydi va keyin matoning butun yuzasini yuqoridan pastgacha yupqa qatlam bilan keng cho'tkasi bilan yoping . Odatda bitta yopishtirish kifoya qiladi va tuval bir kun quritiladi. Tuvalni yelim bilan ortiqcha yuklash tuproq va chiroyli qatlamning yorilishiga olib keladi. Birinchi yopishtirishdan keyin qolishi mumkin bo'lgan teshiklar kichik cho'tka bilan to'ldiriladi, agar bu holda Tuval qattiq plyonka bilan qoplanmagan bo'lsa, u uchinchi marta zaif, 4-5 foizli elim eritmasi bilan yopishtiriladi. Plastisit uchun yelimga bir necha tomchi glitserin qo'shiladi. Diplomga tayyorgarlik ishlari eskizlar bilan olib borildi, shu bilan birga tuvalni ishlashga tayyorlash ishlari olib borildi. Buning uchun tuvalni pastki ramkaga torting, yopishtiring va astarlang. Tuval har ikki tomonning o'rtasidan burchaklarga tortildi. Tuvalning (mato) cho'zilishini mahkamlaydigan birinchi qavslar pastki ramkaning har ikki tomonining o'rtasiga bir-biriga qarama-qarshi bo'lib, so'ngra shtapellar markazdan o'ngga va chapga ketma-ket mixlanib , bir vaqtning o'zida tuvalni o'ziga va pastki ramkaning burchagiga cho'ziladi.
Boshida tayyorgarlik chizmasi qilingan. Keyin tuvaldagi ishning keyingi bosqichi - pastki bo'yoq – tonalfor eskiz bo'yicha rang sxemasi qo’yiladi. Birinchi mashg'ulotda butun tuvalni yopish va butun g'oya saqlanib qolgan tonal va rang munosabatlarini aniqlash, barcha rang ritmlarini aniqlash muhim bo’ladi.⁷³ Yog' bilan ishlashning keyingi bosqichida, asosiy ohang va rang munosabatlari topilganda, siz alohida qismlarni batafsilroq o'rganishni boshlashingiz mumkindir (ularni umumiyga bo'ysundirish). Tasvirlarning soyali qismlari yupqa bo'yoq qatlami bilan to'ldirilgan bo'lib qoldi, yorug'lik esa cho'tka, palitrali pichoq yordamida pastoz tarzda yozilishi mumkin. Birinchi reja orqa planga qaraganda (kompozitsiya qonunlariga ko'ra) puxta ishlab chiqilishi kerak. Ish davomida ba'zi qiyinchiliklar yuzaga keldi: oldingi plandagi tekislik to'qimalarining tasvirlari, kompozitsiyaning ba'zi qismlarining rang sxemalari, asosiy qismni ajratib ko'rsatish va ikkinchi darajali rasmni ortga surish orqali bajariladi. Kompozitsiyani tahlil qilish va quyidagilarga rioya qilish rahbarim maslahati bilan ish jarayonida yuzaga keladigan muammolar xavfsiz hal qilindi.
Ishning eng asosiy va eng qiyin bosqichlari bu ishning umumiy g'oyasiga bo'ysunish, umumiylashtirish, urg'u berish va ishning to’liqligiga ahamiyat berish. Agar dastlab asarlar keng cho'tka, katta munosabatlar bilan yozilgan va palitrali pichoq (mastihin) keng qo'llanilgan bo'lsa, yakuniy tadqiqotlar kichik cho'tkalar bilan, ehtiyotkorlik bilan amalga oshiriladi. Xolst ustida ishlashning boshidanoq , rahbar menga ichki dunyo sahnasining holatini , juda zich umumiy ohangni hisobga olgan holda san'at uchun shaxsiy hissiy va hissiy tajribalarni to'g'ri etkazish vazifasini qo'ydi. Shuning uchun, texnologik nuqtai nazardan, men bilgan barcha usullarni sinab ko'rdim: korpus yozuvi; palitrali pichoq bilan to'qimalarni yaratish; shimgich bilan artish; cho'tka va qo'l bilan lessirovka qilish. Shuni ta'kidlash kerakki, dastlabki eskizlar va tugallangan rasmlar bir-biri bilan tenglashtirilmagan. Muayyan natijaga erishish uchun odatda ko'plab materiallar va eskizlar qayta ishlanadi. Ijodiy ish o'quv ishlaridan biroz farq qiladi. Ijodiy ishda ta'lim muammolarini muvaffaqiyatli hal qilinishi kerak. Bunday holda, u amalga oshiriladigan urinish quyidagi ob'ektiv qonunlar, badiiy ekspressivlikning turli xil usullari va vositalaridan foydalanish, hissiy va mantiqni birlashtirishdan iborat.⁷⁴ Tugallangan ish uchun ramkani tanlash muammosi uning hajmi bilan bog'liq bo’lib, ramka profilining tabiati va uning rangiga etibor beriladi. Agar siz ramkada ishlarni loyihalashning ba'zi umumiy qoidalariga amal qilsangiz, uning rangi va dekorativ bezaklari bilan ramka ajralib turmasligi va tomoshabinlarni ramkalar rasmdan chalg'itmasligi kerak. U kompozitsiyani yakunlaydi, unga birlik beradi, yig'adi yoki tomoshabin e'tiborini asarning o'ziga, kompozitsion echimning markaziga yo'naltiradi.