Процессуал ҳуқуқ(Миср) Фуқаролик ва жиноят ишлари бўйича суд ишларини юритиш бир хил бўлган

Процессуал ҳуқуқ(Рим)


Легисакцион
жараён
Мазкур даврда Римда кўп суд ишлари хусусий (фуқаролик) тартибда кўрилган. Энг қадимги даврдан бошлаб суд тизими ва жараёнини ташкил этишнинг ўзига хос хусусияти шундан иборат эдики, суд ишларини юритиш 2 та босқич: “ин юре” (in jure) ва “ин юдицио” (in judicio)дан иборат бўлган.
Биринчи босқичда иш магистратлар томонидан (одатда претор томонидан) кўрилган. Бунда даъвогар ва жавобгар шахсан иштирок этиши лозим бўлган. XII жадвал қонунларида магистратга жавобгарнинг даъвогар томонидан чақиришнинг махсус тартиби ўрнатилган эди. Бунда агар жавобгар келмаса, даъвогарнинг ҳокимияти остига берилган. Даъвогар уни “қўлини боғлаш”, яъни унга қарзини тўламаган қарздордек муомала қилиши мумкин бўлган. Даъвогар претор ҳузурида жавобгарга нисбатан ўз даъволарини тантанали шаклда баён қилган. Агар жавобгар даъвогар билан келишса, у ҳолда суд жараёни биринчи босқичда якунланган. Бироқ, қоида бўйича, жавобгар ҳам ўз эътирозларини тантанали тарзда баён қилган. Судда томонлар ва магистрат томонидан қилинадиган диний маросимларга оид ва қатъий расмий ҳаракатлар, имо-ишолар ва сўзлар йигиндиси “легис аксио” (legis actio) дейилган. Легисакцион жараён деган ном ҳам шундан келиб чиққан. Бешта асосий легисакцион формула ишлаб чиқилган. Уларнинг ичида энг кўп тарқалгани legis actio per sacramentum бўлиб, бунга кўра, томонлар тантанали баёнотлар қилишлари билан бирга гаровга нарса қўйганлар. Бунда ишда ютқазган томоннинг гаровга қўйган нарсаси хазинага ўтказилган. Tомонлардан бири гаровга қўйиш тартибини бузса, ишда ютқазган.
Агар иккала томон претор ҳузурида ўрнатилган тартибга риоя қилса, иш иккинчи босқичга ўтган ва претор томонидан тайинланган судя ёки судялар ҳайъати томонидан кўриб ҳал қилинган. Бу босқичда томонларнинг вакиллари ва ҳимоячилари (адвокатлар) қатнашиш ҳуқуқига эга бўлган. Агар томонлардан бири узрли сабабсиз судга келмаса, ишда ютқазган. Бу босқичда суд жараёни қатъий шакллар билан боғлиқ эмас эди. Судя далиллар билан танишган, томонларнинг ва ҳимоячиларнинг нутқларини тинглаган. Судларнинг қарори қатъий бўлган ва шикоятга йўл қўйилмаган.
Жиноят ишларида иш юритувчи магистрат инквизицига оид (шафқатсиз, ваҳшиёна) тартибдан фойдаланган. Бутун процесс давомида у айбловни қўллаган, сўроқ қилган. Агар консул ўлим жазоси ҳақида ҳукм чиқарса, буни халқ мажлиси маъқуллагандан сўнггина ижро этиш мумкин эди.