Проф. А. Артиков 4- мавзу Технологик тизимлар бошқариш алгоритмлари. Бошқаришнинг асосий принциплари

4.1- расм. Бошқаришнинг асосий принциплари схемалари.
Р- ростлагич; БО- бошқариш объекти; Ғ- ғалаённи ўлчагич; К - коррекцияловчи ускуна

а) Очиқ боғланиш принципида ростлагич X вазифа асосида бошқариш сигнали Y ни ишлаб чиқади ва бу сигнал бошқариш объектининг ижро элементларига таъсир этади. Вазифа ишчи персонал тамонидан ёки махсус вазифа берувчи ускуна орқали берилади. Бу принцип техник жихатдан амалга оширишда соддалиги билан ажралиб туради, лекин ғалаёнли таъсир хақида етарли даражада маълумот бўлмаган холатларда самарали натижа бермайди.

б) Ғалаён бўйича бошқариш принципи (компенсация принципи) ёрдамида объектга таъсир қилаётган ғалаённи эътиборга олган холда бошқаришни амалга ошириш мумкин. Бу принципда ростлагич Х вазифа асосида У ошқариш сигналини ишлаб чиқади. Бир вақтнинг ўзида ғалаён ўлчанади ва коррекцияловчи ускуна Кга узатилади. Бу ускуна бошқариш сигналини ғалаёнга кўра коррекциялайди ва коррекцияланган У сигнал бошқариш объектининг ижро механизмларига узатилади. Бу бошқариш принципининг асосий камчилиги бу принципни ғалаённи ўлчаш мумкин бўлган холлардагина қўллаш мумкинлигидадир.
в) Ёпиқ бошқариш принципи (тескари боғланиш принципи ёки четлашиш бўйича бошқариш) объект хар қандай ғалаёнли таъсир остида бўлган холда хам бошқариш масаласини ечиш имконини беради. Бу холда вазифа сигнали Х солиштириш элементининг бир киришига берилади. Бу элементнинг бошқа киришига тескари боғланиш занжири орқали бошқариш объекти ишчи параметирининг хақиқий қиймати бирламчи асбоб ёрдамида ўлчаниб узатилади. Солиштириш элементининг чиқишида  фарқ сигналини оламиз ва бу сигнал вазифа ва хақиқий қийматлар орасидаги фарқдан иборатдир =Х-Й. Ростлагич фарқ сигналининг қиймати ва ишорасига кўра бошқариш сигналини ишлаб чиқади. Шундай қилиб, ёпиқ бошқариш принципи фақат вазифани эмас, балки объектнинг хақиқий холатини ва унга таъсир этаётган ғалаёнларни хам хисобга олиш имконини беради. Бундай принцип асосида ишлайдиган системалар автоматик бошқариш системалари (АРС) номи билан юритилади.
Берилган алгоритм одатда ишчи параметрни вақт бўйича доимий ушлаб турилишини ёки вақт бўйича олдиндан маълум бўлган ёки маълум бўлмаган қонуниятлар бўйича ўзгаришини таъминишини амалга оширувчи алгоритмдир.