Программа по подготовке кадров, духовность, интеллек- туально развитое поколение

Фуқаролик – фуқаро эканлик; фуқароларга 
оидлик; фуқаронинг ҳуқуқий ҳолати деган 
маъноларни беради
3
.
Позиция (лотинча positio – ҳолат, вазият): 
1) ҳар қандай кимса ёки нарсанинг тут-
ган ўрни, ишғол қилиб турган жойи, мавқеи, 
ҳолати, вазияти;
2) қўшиннинг мудофаа ёки ҳужум қилиш 
мақсадида эгаллаб турган ва муҳандислик 
нуқтаи назаридан жиҳозланган ер майдони;
3) шахмат ва шашка ўйинида доналарнинг 
жойлашиш ҳолати;
4) бирор масалада тутилган йўл, нуқтаи на-
зар; воқеа-ҳодисанинг муайян баҳоси
4
деган 
маъноларда келади.
Ёшларда фаол фуқаролик позициясини 
шакллантириш – ҳар бир болада ўз халқининг 
тарихи, маънавий қадриятлари, ватанимиз-
нинг имкониятлари ва истиқболини билиш ва 
қадрлаш, ундан фахрланиш, юрт тинчлиги, Ва-
тан равнақи ва халқ фаровонлиги учун дахл-
дорликни ҳис қилиш, ўз ҳуқуқи билан бирга-
ликда бурч ва мажбуриятларини яхши билиш 
ҳамда уларни тўлақонли амалга ошириш, ҳар 
2
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 4-жилд. – Т.: «Ўзбекистон 
миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2008. 
-325-б.
3
Ўша жойда, 369-б.
4
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 3-жилд. – Т.: «Ўзбекистон 
миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2007. 
-325-б.
4
КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ МИЛЛИЙ ДАСТУРИ АМАЛДА / 
НАЦИОНАЛЬНАЯ ПРОГРАММА ПОДГОТОВКИ КАДРОВ В ДЕЙСТВИИ

---

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 3
қандай ҳолатда ҳам миллий манфаатларни 
ҳимоя қила олиш фазилатларини тарбиялаш 
демакдир. Зеро, Ўзбекистон Республикаси 
Президенти Ислом Каримов таъкидлаганидек, 
«... барчамизнинг асосий вазифамиз – ёшлари-
мизнинг мустақил фикри ва дунёқараши шакл-
ланишига кўмаклашиш, ҳаётда ўз позицияси 
ва ёндашувини қатъий белгилаб олишига ёр-
дамлашиш, уларни онгли ва билимли қилиб 
тарбиялаш, ён-атрофдаги воқеаларга бепарво 
бўлмаслик, дахлдорлик туйғуси билан яшашга 
ўргатишдан иборат»
1
.
Ёшларнинг қонунга итоаткорлиги уларнинг 
юксак ҳуқуқий онглилик, жамият ва давлат 
манфаатларини чуқур тушуниб етиб, ижтимо-
ий бурч, давлат ва жамият олдидаги жавобгар-
лик туйғуларида намоён бўлади. Ёшлар қонун 
меъёрларига жазоланишдан қўрқиб эмас, бал-
ки ихтиёрий равишда амал қилишлари зарур. 
Бу уларнинг ички эътиқодларига айланмоғи 
лозим. Қонунларга риоя қилиш одати чуқур 
англанган эҳтиёж бўлмоғи керак. Бунинг учун 
ёшларда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш ло-
зимдир.
Ҳуқуқий маданият тушунчаси жамият маъ-
навий ҳаёти янгиланишининг мураккаб ва 
кўп қиррали ҳодисасидир. Ҳуқуқий мадани-
ят фуқаролар ва турли ижтимоий гуруҳлар, 
қатламларнинг жамиятда ўрни ва муносабат-
ларига доир турли хил қарашлари, тасаввурла-
ри, ғоялари қонуний асосларининг ифодаси-
дир. Ҳуқуқий маданият ҳуқуққа доир қонуний 
асосларга мос ҳолда унинг маданиятда ифо-
даланишидир; белгиланган ҳуқуқий меъёр ва 
қонунларга мос ҳолдаги фаолият, қарашлар 
мажмуидир, у маданиятни ҳуқуқий жиҳатдан 
кафолатлайди, унинг қонуний асоси бўлиб 
ҳизмат қилади. Ҳуқуқий маданият қонунларни 
маданият орқали ифодаланиши ёки маданият-
ни қонунга мос намоён бўлиши, ҳуқуққа доир 
қарашлар, тасаввурлар мажмуидир. 
Кучли фуқаролик жамиятига эришиш учун 
фуқаролар (жумладан, ёшлар) ўз ҳуқуқ ва эр-
кинликлари билан бирга бурч ва мажбури-
ятларини яхши билишлари зарур. Зеро, ин-
1
Каримов И.А. Инсон, унинг ҳуқуқ ва эркинликлари – 
олий қадрият. 14-жилд. – Т.: «Ўзбекистон», 2006. -100-б.
сон ҳуқуқи ва асосий эркинликлари халқаро 
ҳуқуқнинг етакчи тамойиллари сирасига ки-
ради. Шу сабабли, бугунги ривожланган ду-
нёда ҳар бир давлат инсон ҳуқуқ ва эркин-
ликлари, хавфсизлиги, яшаш шароитини таъ-
минлаш борасидаги халқаро миқёсда қабул 
қилинган ҳужжатларни ратификация қилган. 
Бу ҳужжатларга оғишмай амал қилиш эса 
фуқароларнинг ҳуқуқий маданияти қай дара-
жада шаклланганига боғлиқ.
Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта 
махсус таълим вазирлигининг 2010 йил 1 июл-
даги «Олий таълим муассасасининг Намуна-
вий Ички тартиб қоидалари ҳамда Уставини 
тасдиқлаш ҳақидаги» 257-сонли буйруғи асо-
сида «Талабаларнинг таълим муассасаларида-
ги ҳуқуқ ва мажбуриятлари» мавзусида 18 та 
саволдан иборат саволнома тузилди. 2014 йил 
9-17 декабрь кунлари ўтказилган сўровномада 
2 та олий таълим муассасасининг 492 нафар 
талабаси иштирок этди. Сўровнома Тошкент 
тўқимачилик ва енгил саноат институти ва Ни-
зомий номидаги Тошкент давлат педагогика 
университетининг «Тарих» факультети 1-курс 
талабалари ўртасида ўтказилди. Саволномани 
ўтказишдан асосий мақсад талабаларнинг ўз 
ҳуқуқ ва мажбуриятларини қай даражада би-
лишларини аниқлаш эди (1-жадвал). 
Талабаларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини 
ўрганиш бўйича ўтказилган сўровномадаги 
жавобларни таҳлил қилиш натижасида рес-
пондентлардан олинган жавоблар 24% тала-
ба ўз ҳуқуқ ва мажбуриятларини яхши били-
шини, 35%и қониқарли ва қолган 41%ида ўз 
ҳуқуқ ва мажбуриятларини билиш даражаси 
қониқарсиз эканлигини кўрсатди. Саволно-
мадан олинган жавоблар бу борада тизимли 
тарбиявий ишлар ташкил қилиш заруратини 
кўрсатиб турибди. Олий таълим муассасалари-
нинг маънавий-маърифий ишлари жараёнида 
ёшларнинг ҳуқуқий маданиятини юксалтириш 
муаммоси ҳамон долзарблигича қолмоқда. Бу 
аввало маънавий-маърифий ишларда ҳуқуқий 
тарғибот, ушбу йўналишда таълим-тарбиянинг 
мувофиқлаштирилмаганида ва ушбу фаолият 
билан шуғулланиши керак бўлган педагоглар 
фаолиятининг ислоҳотлар талабига жавоб 
бермаслигида кўринмоқда. 
5
КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ МИЛЛИЙ ДАСТУРИ АМАЛДА / 
НАЦИОНАЛЬНАЯ ПРОГРАММА ПОДГОТОВКИ КАДРОВ В ДЕЙСТВИИ

---