Prokuratura organları iskerliginiń tiykarǵı baǵdarları hám olar iskerliginiń tiykarǵı principleri Rejesi: Prokuratura organları haqqında ulıwma túsinik

Nızamlılıq, ǵárezsizlik hám áshkaralıq principleri.
Nızamlılıq principi Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 15-statyasında belgilengen. Oǵan muwapıq, Ózbekstan Respublikasında Konstituciyanıń hám Ózbekstan Respublikası nızamlarınıń sózsiz ústin ekenligi tán alınadı. Mámleket, onıń organları, lawazımlı shaxslar, jámáát birlespeleri, puqaralar Konstituciya hám nızamlarǵa muwapıq háreket qıladı. Prokuratura organları ózlerine júkletilgen nızamlar atqarılıwı ústinen qadaǵalaw iskerligin Ózbekstan Respublikası Konstituciyası, Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyası hám Ózbekstan Respublikasında ámel qılınatuǵın basqa nızamlı hújjetler, xalıqaralıq shártnamalar (pitimler) ge tiykarlanıp ámelge asıradı. Nızamlardı anıq hám teńdey atqarılıwınan hár qanday sheginiwshilik, bul sheginiw qanday tiykarda júz bergenligine qaramastan nızam buzılıwı esaplanadı hám belgilengen juwapkershilikti keltirip shıǵaradı.
Ǵárezsizlik principi sonı bildiredi, onda prokuratura organları óz wákilliklerin hárqanday mámleket organları, jámáát birlespeleri hám lawazımlı shaxslardan ǵárezsiz ráwishte, tek nızamǵa boysınǵan jaǵdayda ámelge asıradı. Prokuratura organlarınıń iskerligine aralasıw qadaǵan etiledi. Prokurordıń nızamnan tıs qarar qabıllawǵa erisiw maqsetinde oǵan qanday formada bolmasın qanday da bir tásir kórsetiw yamasa iskerligin ámelge asırıwǵa tosqınlıq qılıw, onıń kepilligine qáwip salıw, sonday-aq, prokuror yamasa tergewshiniń ruqsatısız tekseriwler hám dáslepki tergew maǵlıwmatların áshkara qılıw, prokurordıń talapların orınlamaw belgilengen tártipte juwapkerlikke sebep boladı.
Prokuratura organlarınıń xızmetkerleri óz wákillikleri dáwirinde siyasıy partiyalarǵa aǵzalıqtı toqtatıp turadı. Usı huqıqıy jaǵdaydıń belgileniwi prokurorǵa óziniń nızamlarınıń anıq hám bir qıylı atqarıw ústinen qadaǵalaw iskerligin ámelge asırıwda siayıy partiyalar basqa organlardan ǵárezsizligin támiyinleydi, partiyaorganları aldında turaqlı esabat beriw hám olardan basshılıq kórsetpelerin alıwdan azat etedi. Sol sebepli, Ózbekstan Rеspublikаsı “Prokuratura haqqında”ǵı nızam menen prokuratura mekemeleri iskerligin há shólkemlestiriliwin siayasattan tıs isleniwi ózin tolıq aqlaydı.
Prokuratura organlarınıń xızmetkerleri is haqı tólenetuǵın basqa qanday da bir iskerlik túri menen shuǵıllanıwı múmkin emes. Olar ilimiy, oqıtıwshılıq hám dóretiwshilik iskerligi menen tek tiykaǵı jumısınan bos waqıtta shuǵıllanıwı múmkin. (Ózbekstan Rеspublikаsı “Prokuratura haqqında”ǵı nızamnıń 43-statyası). Bul sheklew prokurorlardıń ózleri nızamlardı anıq hám teńdey atqarıwın qadaǵalap atırǵan kárxana, mekeme hám shólkemler menen miynet múnásibetlerine kirispewi ushın belgilengen. Basqa tárepten, prokurorlardı hám tergewshilerdi ilimiy islerde qatnasıw, ásirese bolajaq prokurorlar hám tergewshilerdi tayarlaw boyınsha ilimiy islerde qatnasıwı qollap-quwatlanadı. Hámmege málim, ámeliyattı teoriya menen baylanıstırǵan jaǵdayda nızamlardı qollaw huqıqın qorǵawshı organlar ushın qániygeler tayarlaw sıpatın joqarı dárejege kóteriwge járdem beredi.
Wálayatlar, Tashkent qalası, rayonlar hám qalalar prokurorları hám olarǵa teńlestirilgen prokurorlar xalıq deputatları tiyisli Keńeslerine, zárúrlik bolǵan jaǵdaylarda bolǵan jaǵdaylarda bolsa puqaralardıń ózin-ózi basqarıw nızamshılıqtıń hám jınayatshılıqqa qarsı gúrestiń jaǵdayı haqqında hár jılı axborot beredi. Prokuratura organları da basqa huqıq qorǵaw organları kibi óz iskerligin jámiyetten ajıralǵan halda ámelge asırmaydı. Prokuror hám tergewshiler qánshelli dárejede belsendi islese de, eger de mámlekette nızamshılıqtıń jeńiske erisiwi ushın gúresiwde tek ǵana ózleriniń kúshine tayansa, jámiyetshilik járdemine súyenbese, puqaralardıń járdeminen paydalanbasa, óz aldına qoyılǵan hám huqıqıy mámleket qurıw jolında turǵan jınayatshılıqtı hám onı keltirip shıǵarıp atırǵan sebep hám shárt-sharayatlardı saplastırıw sıyaqlı wazıypalardı tabıslı ámelge asıra almaydı.
Házirgi áshkaralıq hám demokratiya shárayatında prokurorlar hám tergewshilerdiń jınayatshılıqtıń aldın alıw, mámlekette nızamshılıq sistemasın payda etiw iskerligin jáne de nátiyjeli bolıwı ushın keń imkaniyat jaratadı. Prokuratura iskerliginde áshkáralıqtıń qollanılıwı jámáátshiliktiń pikirin hár tárepleme esapa alıwǵa imkaniyat beredi., olardan nızam buzılıwı hám olardıń aldın alıw menen baylanıslı bolǵan hár qanday máseleni sheshiwde paydalanadı. Sonıń menen birge, puqaralardıń, jámiyetlik birlespeleriniń hám jámáátlerdiń járdeminde nızam buzılıw jáne onı keltirip shıǵarıwshı shárt-shárayatlardı jónge saladı, nızam ústinligin támiyinlew ushın ǵalaba xabar qurallarından aktiv paydalanadı. Biraq prokurorlar hám tergewshiler (Ózbekstan Respublikası JPKnıń 353-statyası ) nızam talaplarınan kelip shıqqan halda jınayattıń tabıslı ashılıwı hám tergew qılınıwı dawamında dáslepki tergew maǵlıwmatları ashıq járiya etilmesligin támiyinlewleri kerek. Bunnan tısqarı, jınayat protsessi qatnasıwshılarınıń jeke turmısına tiyisli táreplerin jámiyetshilik múlkine aylandırılıwına jol qoyıp bolmaydı. Sol sebepli nızam (Ózbekstan Respublikası JPKnıń 19-statyası ) sudlardı sol sıyaqlı jınayat jumısların jabıq túrdegi sud jıynalıslarında kóriwdi belgilegenligi tosınnan emes. Tergew organları hám sudtıń is júritiwinde mámleket sırı menen baylanıslı bolǵan jınayat jumısları qatlamı da bolıwı múmkin. Bunday islerdi júrgiziw jasırın is júritiw tártibinde alıp barıladı, olar jabıq sud jıynalıslarında kóriledi (Ózbekstan Respublikası JPKnıń 19, 89-statyaları.) Áshkaralıq Principin turmısqa en jaydırıp, prokurorlar puqaralarda nızamlarǵa degen húrmet, ádep hám etika normalarına ámel qılıw ruxın tárbiyalawı kerek.
"Prokuratura haqqında"ǵı nızamda bekkemlengen prokuratura organların shólkemlestiriw hám olardıń iskerlik principleri ulıwmamájbúriy xarakterge iye, yaǵnıy - bul prokurorlar aldına qoyılǵan talaplar tek ǵana prokurorlar ushın ǵana emess, bálkim prokuror qadaǵalawı qollanılatuǵın barlıq mámleket hákimiyatı hám basqarıwı shólkemleri, lawazımlı shaxslarǵa da tiyisli bolıp tabıladı.