Psixalogiya” fakulteti, Ijtimoiy va iqtisodiy fanlar kafedrasi

2. Aholi daromadlari. Aholining daromadlarini farqlash ko‘rsatkichlari
Turmush darajasini belgilovchi eng muhim ko‘rsatkichlardan biri bu aholi daromadlari. Statistika aholining umumiy daromadining shakllanishining miqdoriy xususiyatlarini, bu daromadlarning tuzilishini va aholining alohida guruhlari o‘rtasida taqsimlanishini o‘rganadi. Aholining pul daromadlari va xarajatlari balansini hisoblashning SNA metodologiyasiga muvofiq, nominal pul daromadlari va uy xo‘jaliklarining ixtiyoriy daromadlari hisoblab chiqilgan.
Nominal pul daromadlari joriy davr narxlari bo‘yicha hisoblanadi. Ular hozirgi daromad darajasida aholiga mavjud bo‘lgan moddiy ne’matlar va xizmatlar miqdorini aniqlamaydilar. Bularga quyidagilar kiradi:
o aholining barcha toifalari uchun ish haqi;
o tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanadigan shaxslarning daromadlari;
o qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini sotishdan tushumlar;
o pensiyalar, nafaqalar, stipendiyalar va boshqa ijtimoiy transfertlar;
o sug‘urta da’volari, qarzlar va qarzlar;
o depozitlar, qimmatli qog‘ozlar, dividendlar bo‘yicha foizlar ko‘rinishidagi mulkiy daromad;
o chet el valyutasini sotishdan aholining daromadlari;
o balans (pul o‘tkazish yo‘li bilan olingan pul) va boshqalar.
Nominal xarajatlardan farqli o‘laroq, uy xo‘jaliklarining ixtiyoriy daromadi - bu uy xo‘jaliklari tomonidan tovarlar va xizmatlarning yakuniy iste’molini moliyalashtirish uchun foydalaniladigan joriy daromadlar yig‘indisi. Bu fuqarolarning ehtiyojlarini qondirish uchun aholi ixtiyorida bo‘lgan iqtisodiy resurslar hajmining ko‘rsatkichidir (agar aholi shu davr mobaynida to‘plangan moliyaviy va boshqa mablag‘larni jalb qilmasa, iste’mol uchun sarflanishi mumkin bo‘lgan maksimal miqdor). -moliyaviy aktivlar, moliyaviy majburiyatlarni oshirmaydi).
Bir martalik pul daromadlari W shaxsiy daromad solig‘ining nominal pul daromadidan majburiy to‘lovlar va OPV hissalarini chegirib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi:
Inflyatsiya mavjud bo‘lganda, pul daromadlarining o‘sishi har doim ham aholi turmush darajasining yaxshilanishini ko‘rsatmasligi mumkin, chunki narx o‘zgarishi omili pulning xarid qobiliyatiga ta’sir qiladi. Iste’mol narxlari indeksini to‘g‘irlash orqali, o‘qish davridagi pul mablag‘larining daromadlari real shaklda hisoblanadi.
Daromadlarning farqlanishining o‘nlik koeffitsientiga funktsional jihatdan juda yaqin bo‘lgan mablag‘lar koeffitsienti Kf, bu daromadlarning umumiy (o‘rtacha) qiymatlari o‘rtasidagi farqni o‘lchash uchun ishlatiladi. va aholining eng kambag‘al qismi (P1) ning 10%.
Daromadlar kontsentratsiyasi indeksi (Jini koeffitsienti) KJ aholining son jihatdan teng guruhlari o‘rtasida daromadlarning haqiqiy taqsimlanishidan ularning yagona taqsimlanishidan farqini o‘lchash uchun ishlatiladi (aholi daromadlarini taqsimlashda tengsizlik darajasi). Bu indeks formula bo‘yicha hisoblanadi
bu erda Li, Li-1-intervaldagi aholi ulushi; Si, Si-1-umumiy daromadning ulushi (i-intervalning boshida va oxirida).
Daromad konsentratsiyasi indeksi 0 (mukammal tenglik) dan 1 (mukammal tengsizlik) oralig‘ida o‘lchanadi, ya’ni. indeks 1 ga qanchalik yaqin bo‘lsa, jamiyatda daromadlar polarizatsiyasi shunchalik yuqori bo‘ladi.
Turmush darajasining statistik tavsiflari uchun ruxsat etilgan minimal darajani ta’minlaydigan daromad chegaralarini belgilash muhim, ya’ni. yashash minimumini aniqlash (oziq-ovqat va nooziq-ovqat mahsulotlarining minimal to‘plamining, shuningdek, majburiy to‘lovlar va yig‘imlarning smetasi). Yashash minimumi qashshoqlik chegaralarini belgilashga imkon beradi.
Qashshoqlik darajasi - daromadlari mamlakatning umumiy aholisiga nisbatan daromadlari tirikchilik darajasidan past bo‘lgan fuqarolar sonining foizi sifatida hisoblanadigan nisbiy ko‘rsatkich. Hozirgi vaqtda (1990 yildan) dunyoda qashshoqlik chegarasi kuniga 1 AQSh dollariga teng.