Ilmiy jihatdan o’rganish - Amerikalik psixologi S.Xoll “Keksayish” monografiyasida amaliy va metodologik ahamiyatga ega g’oyalarni ilgari surgan.
- Psixogerentalogiyaning riv. XX asr 30-yil/ga borib taqaladi, sababi:
- 1) Tibbiy-biologik tadqiqotlar ko’payishi;
- 2) Inson kamolotiga shaxs sifatida yondashuvning paydo bo’lishi;
Psixogerontalogiyaning hozirgi yo’nalishlari: - gerontologiya (grek. – keksalikning kel. chiq.)
- geriatriya (keksalarni shaxsini davolash)
- involyutsiya (evolyutsiyaning teskarisi, orqa qay.)
- gerogigiena (keksa/ning salom. saqlash va mustahkamlash,asab va ruhiy kasal./ni oldini olish)
- geteroxronologik (bir xil yoshdagi odam/ning ruhiy jar./ turlicha namoyon bo’lishi)
I.V.Davidovskiy gerontogenezning evolyutsion omillari qatoriga: D.Bromley insonning qarish siklini 3 bosqichga ajratadi Keksayish qonuniyati: - Qarilikning 1-davri gerontogenez (keksayish) davri deb ataladi (60yoshdan keyin). Ayol/da-55, erkak/da-60 yosh.
- Hozirda 3 guruhga: qariya/, keksa/, uzoq umr ko’ruvchilar.
- Bernsayd esa 4 guruhga: 60-69 yoshgacha qarilikdan oldingi davr, 70-79 qarilik, 80-89 keksalik, 90-99 munkilagan qarilik.
- Biologik jarayon sifatida-qarilik org.ning keksayishi va o’lim holatinig ortishi
- Ijt. hodisa keksalik nafaqaga chiq. Ijt statusning o’zgarishi, ijt rollarning yo’qolishi
Biologik o’zgarishlar: - Org. faoliyatining sekin-asta susayishi kuzatiladi. Jismoniy kuch va energiya kamayadi. Qon aylanish va immun tizimi susayadi.
- Tashqi tasirlarga org. sekin reaksiya bildiradi. Sezgirlik kamayadi. Ma’lumotlarni o’zlashtirish sekinlashadi.
- Eshitish sezgirligi susayadi (Fozard tadqiqotlari)
- Ko’rishning turlicha buzilishi, gavhar elastikligi yo’qolishi, kataraktaning paydo bo’lishi, ko’rish o’tkirligining susayishi, mayda detallarni farqlashdagi qiyinchilik, ranglarni ajratishning susayishi (faqat sariq rangni ajratish o’zgarmaydi)
- Tam bilish sezgilari qariyb o’zgarmaydi,(shirin) achchiqni sezish biroz susayadi. Ovqatdagi bazi komponentlarni sezmaslik tam bilishdan emas balki hid bilish sezgilarining susayishi evaziga sodir bo’ladi.
- Hid bilishning susayishiga sabab nerv uchlari va tolalarida karaxtlikning boshlanishidir. (bundan tashqari zararli odatlar ham sabab bo’lishi mumkin)
- Qariyalar ular uchun muhim hisoblangan va hayotda kerak bo’aldi deb hisoblagan materialarni yaxshiraoq eslab qolishadi.
- Qarilik ijtimoiy kategoriya sifatida XX asrda ajratiladi. Dunyo aholisi keksayishi kuzatilmoqda, sabab tug’ilishning kamligi, salomatlkning yaxshilanishi, kattalar o’rtasida o’lim soning kamayishi.
- Bronza davrida hayotning o’rtacha davomiyligi 18-20 yil, o’rta asr/da 35 yil, XIX asrda 44 yil, XX asrda 68-72 yil
- Aholining keksayishi fenomeni iqtisodiy, tabbiy, huquqiy, siyosiy va boshqa maummolarni keltirib chiqaradi.
- Rivojlangan mamlakatlarda keksalar muammosi borgansari murakkablashib bormoqda shu sababli uni “sekin ta’sir qiladigan demografik bomba” deyishmoqda. (Styuart – Gamilton)
Do'stlaringiz bilan baham: |
