Psixologik himoya mexanizmlari va ularni diagnostika metodlari. O’rgatish psixologiyasida terapiyaning prinsplari. O‘rgatish va sotsial kognitiv va tafovutlar

Oʻrganish psixologiyasi — bu oʻrganish bilan bogʻliq boʻlgan turli xil
psixologik nazariyalarni qamrab oluvchi nazariy fan. Tarixda turli xil
psixologik oʻrganish nazariyalari mavjud. Neyrologiya va ijtimoiy idrok
bilan bogʻliq nazariyalar kabi boshqa yondashuvlar oʻrganishni aniqlash
uchun miyaning tashkil etilishi va tuzilishiga koʻproq eʼtibor beradi.
Ijtimoiy konstruktivizm kabi baʼzi psixologik yondashuvlar insonning
atrof-muhit va boshqalar bilan oʻzaro munosabatiga koʻproq eʼtibor
qaratadi

---

•
Bugungi kunda oʻrganish psixologiyasi ham koʻp qoʻllaniladi. Soʻnggi yillarda
oʻquvchilarning sinf ichida ham, tashqarisida ham qanday oʻrganayotganiga
diqqat bilan qaraydigan keng qamrovli tadqiqotlar olib borildi. Keyinchalik bu
maʼlumotlar uy vazifalari, testlar va talabaning oʻrganish qobiliyatiga yangi va
koʻproq hamkorlikda yondashuvlarni taqdim etish uchun ishlatiladi. Taʼlim
psixologiyasi bilan bogʻliq nazariyalar, asosan oʻquvchilarning ish faoliyatini,
motivatsiyasini va oʻqishga sarmoya kiritishni tushuntirish va yaxshilashga
yordam beradi

---

O‘rgatish va sotsial kognitiv va tafovutlar
•
Amerikada XX asrning 30-yillari oxirida ijtimoiy o‘qitishning kuchli
psixologik yo‘nalishi yuzaga kelgan. Individga xulq-atvor namunalari rollar,
me`yorlar motivlar, kutuvlar, hayotiy qadriyatlar, emotsiyalarni o‘tkazish
orqali individning ijtimoiy xulq-atvorini hayotiy shakllantirishni ifodalash
uchun N.Miller va D.Dollardlar tomonidan ijtimoiy o‘rgatish atamasi
kiritilgan edi. Ijtimoiylashuv – biologik mavjudod, go‘dakning tamomila oila,
guruh umuman olganda insoniyat jamiyatini to‘laqonli a`zosiga asta-
sekin aylanish jarayoni sifatida, yangi ijtimoiy xulq-atvorni egallash jarayoni
sifatida talqin qilinadi. Xulq-atvorning umumiy nazariyasi xulq-atvor
namunalari qanday tarzda o‘zlashtirilishini va ularning namoyon bo‘lishi
o‘zaro aloqada bo‘lgan tashqi va ichki ta`sir manbalari tomonidan qanday
tarzda doimo boshqarishini izohlashi kerak. Ushbu ilmiy yo‘nalish
vazifalarini uning nazariy etakchisi Bandura shunday shakllantirgan.

---

•
KBTda bemor terapevt bilan ishlamaydigan fikrlarni aniqlash va o'zgartirish uchun ishlaydi.
Muammoni aniqlash uchun terapevt ma'lum bo'lgan narsani amalga oshiradi funktsional
xatti-harakatlarni tahlil qilish. Xulq-atvorning funktsional tahlili, moslashuvchan bo'lmagan
deb tasniflangan xatti-harakatlarning ishlab chiqarilishi yoki saqlanishi uchun javobgar
bo'lgan omillarni va ular o'rtasida o'rnatilgan kutilmagan holatlar munosabatlarini
aniqlashga
harakat
qiladi.
Muammo aniqlangandan va tahlil qilingandan so'ng, turli xil bilim-xulq-atvor metodlaridan
foydalaniladi,
masalan,
ijtimoiy
ko'nikmalarga
o'rgatish,
tushuntirish
texnikasi,
muammolarni hal qilish texnikasi, kognitiv qayta qurish va boshqalar. Ushbu aralashuv
shakllarining maqsadi ham xulq-atvor shakllarini fikrlash va his qilish tarzida, ham boshqalar
bilan va atrof-muhit bilan o'zaro aloqada o'zgartirishdir.