Psixologiya” fаkulteti “amaliy psixologiya”

2.2 Zamonaviy oilaning psixologik xususiyatlari.
Oilaviy aloqalar oilaviy rishtalar tufayli vujudga keladi, ular asosiy omillar majmuasiga - biologik, ijtimoiy, iqtisodiy asoslanadi.
Biologik nuqtai nazardan, oilaviy aloqalar erkak va ayol o‘rtasidagi muhabbatga bo‘lgan umumiy ehtiyojlar, ularning nasl berish istagi, shuningdek, bolaning ota-onaga uzoq vaqt qaramligi bilan bog‘liq. Biroq, N.Akermanning fikricha: “Psixologik nuqtai nazardan: oila a’zolari o‘zlarining hissiy ehtiyojlarini qondirish uchun o‘zaro bog‘liqlik bilan birlashadilar, iqtisodiy jihatdan ular moddiy ehtiyojlarni qondirish uchun bir-biriga bog‘liqdirlar”. Shunday qilib, oilaning birligi umumiy ehtiyojlar va ularni jismoniy va ruhiy jihatdan birgalikda qondirishga asoslanadi.
Rus oilasining o‘ziga xos xususiyatlarini tahlil qilib, A.Ya. Varga mamlakatimizda oilalarning quyidagi o‘ziga xos xususiyatlari borligini ta’kidlaydi.
- patriarxal oila saqlanib qolgan, ya’ni bir necha avloddan iborat oila;
- quyi tizimlar orasidagi chegaralar tarqoq, yomon tuzilgan, oilada hokimiyat ko‘pincha bobo va buvilarga tegishli;
ko‘p oilalarda bir necha avlodlarda erkaklar yo‘q, xuddi ko‘plab davlat muassasalarida: maktablarda, poliklinikada, banklarda, ayollar ham asosiy rol o‘ynaydi;
bir necha avlodlar bir-biriga nafaqat ma’naviy, balki moddiy jihatdan ham bog‘liq, yosh oilalar ko‘pincha kommunal kvartiralarda yoki ota-onalari bilan birga yashaydilar;
- totalitar jamiyat mafkurasi qattiq majburlash va burch tizimini shakllantirdi, buning natijasida hayot, xulq-atvor, ma’naviy qadriyatlar shunday shakllandiki, inson o‘zining “men”, o‘z xohish-istaklari va ehtiyojlarini unutdi;
- sobiq mafkuraning yo‘q qilinishi va oilani birlashtirishga va xavfsizlik tuyg‘usiga ega bo‘lishga yordam beradigan yangi mafkuraning yo‘qligi jamiyatda illyuziyalarga bo‘lgan ehtiyojning kuchayishiga olib keldi, bu esa ko‘pincha odamlarning “unutuvchanlikni” izlashiga olib keladi. “Alkogol, giyohvandlik, oilada o‘zaro tajovuzkorlik darajasi oshib bormoqda”.
Albatta, oila guruhi a’zolarining yuqoridagi barcha majburiyatlari sxematik tarzda ko‘rsatilgan, bu ularning funktsiyalarining eng umumiy taqsimotiga mos keladi. Oila sohasida ota va onaning, har bir ota-onaning har bir farzand bilan va nihoyat, har bir farzandning bir-biri bilan munosabatlari mavjud. Oila a’zolari har xil intensivlikdagi hissiyotlarning ko‘p oqimlarini almashadilar, ularning har biri tegishli sharoitlarda qarshi oqimni keltirib chiqaradi.
Oilaning har qanday ikki a’zosi o‘rtasidagi hissiy munosabatlar uslubi mustaqil ravishda rivojlanadi, garchi unga oiladagi boshqa hissiy shaxslararo munosabatlar doimo ta’sir qiladi. Ko‘p yo‘nalishli his-tuyg‘ular oqimining o‘zgaruvchan xilma-xilligi hissiy tajribaning barcha soyalari bilan to‘yingan o‘zgaruvchan “oilaviy muhit”ni belgilaydi, unga qarshi oilada tarbiyalangan bolaning shaxsiyati va ijtimoiy javob shakllari rivojlanadi. Boshqacha qilib aytganda, bolaning xarakteri “oilaviy muhit”ni to‘liq yoki qisman qabul qilish yoki rad etish jarayonlari bilan belgilanadi. Oilani haqli ravishda qadriyatlar almashinuvida vositachi deb hisoblash mumkin. Birinchidan, bu sevgi va o‘zaro tushunish, shuningdek, turli moddiy imtiyozlar. Oila sohasida bunday qadriyatlar turli yo‘nalishlarda harakat qiladi. Qoidaga ko‘ra, ota-onalar ko‘pincha berishadi va bolalar ko‘pincha olishadi. Eng oddiy sxemaga ko‘ra, har bir oila a’zosining hissiy munosabatlari va xulq-atvori uning ehtiyojlari, ularni qondirish usuli, evaziga biror narsa berishga tayyorligi, bu ehtiyojlar qondirilmagan taqdirdagi xatti-harakatlari bilan belgilanadi.