“Пул, кредит ва банклар” фани Маъруза Пул айланмаси ва унинг таркиби

Pul aylanmasi va uning tarkibi

1. Pul aylanmasi tushunchasi va pul aylanmasini tashkil qilish asoslari

• Pul aylanmasi – bu pullarning naqd va naqdsiz shakldagi uzluksiz harakatlarining yig‘indisidir.
• Pulning doiraviy aylanishi – bu pulning bir qo‘ldan ikkinchi qo‘lga o‘tishidir.
• Pulning doiraviy aylanishining takrorlanishi pulning aylanishi deyiladi.
• Demak, pul aylanmasini pulning aylanishi sifatida talqin qilish mumkin.

To‘lov aylanmasi – bu pullar va pul bozori instrumentlari harakatlarining yig‘indisidir.

• To‘lov aylanmasi – bu pullar va pul bozori instrumentlari harakatlarining yig‘indisidir.
• Pul bozori instrumentlari:
• * veksellar,
• * depozit sertifikatlari
• * jamg‘arma sertifikatlari
• * obligasiyalar
• * bank akseptlari

• Pul aylanmasi

• T-P munosa
• bat
• larini
• aks ettirishi
• ga ko‘ra

• Pul belgi
• lariga ko‘ra

• Pul
• funksiya
• larini
• namoyon
• etishiga
• ko‘ra

• Sub'ekt
• larning
• joylashgan
• o‘rniga
• ko‘ra

• 1

• 2

• 1

• 2

• 1

• 2

• 1

• 2

Pul aylanmasini tashkil qilish asoslari

• * qonunchilik asoslari;
• * institusional asoslar;
• * milliy to‘lov tizimining mavjudligi;
• * xo‘jalik yurituvchi sub'ektlarning banklarda ochilgan joriy hisobraqamlarining mavjudligi;
• * banklararo vakillik munosabatlarining mavjudligi;
• * mamlakatning xorijiy davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan xalqaro munosabatlarining mavjudligi.

2. Naqd pul aylanmasini tashkil qilish va boshqarish

• Naqd pul aylanmasi – bu pullarning naqd shakldagi harakatlarining yig‘indisidir.

• Naqd pullarni muomalaga chiqarish kanallari

• Markaziy bankning zaxira-vakillik tizimi

• Davlat byudjeti xarajatlarini moliyalashtirish

Naqd pul aylanmasining tarkibi

• 1. Markaziy bank va tijorat banklari o‘rtasidagi naqd pul aylanmasi.
• 2. Tijorat banklari o‘rtasidagi, banklar va ularning mijozlari o‘rtasidagi naqd pul aylanmasi.
• 3. Korxonalar, tashkilotlar va aholi o‘rtasidagi naqd pul aylanmasi.
• 4. Aholi o‘rtasidagi naqd pul aylanmasi.

Naqd pul aylanmasini tashkil qilish prinsiplari

• 1. Barcha xo‘jalik yurituvchi sub'ektlar, mulk shaklidan qat'iy nazar, naqd pul mablag‘larini bank muassasalarida saqlashlari shart.
• 2. Naqd pul aylanmasini boshqarishning markazlashganlik prinsipi.
• 3. Xo‘jalik yurituvchi sub'ektlarning kassalaridagi naqd pullar qoldig‘iga nisbatan limit o‘rnatish prinsipi.
• 4. Naqd pullardan maqsadli foydalanish prinsipi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 12 sentyabrdagi PQ-3270-sonli “Respublika bank tizimini yanada rivojlantirish va barqarorligini oshirishga doir chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qaroriga asosan tijorat banklarining xo‘jalik yurituvchi sub'ektlar tomonidan olingan naqd pullarni maqsadli ishlatilishi ustidan nazorat qilish vazifasi bekor qilindi.

• O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 12 sentyabrdagi PQ-3270-sonli “Respublika bank tizimini yanada rivojlantirish va barqarorligini oshirishga doir chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qaroriga asosan tijorat banklarining xo‘jalik yurituvchi sub'ektlar tomonidan olingan naqd pullarni maqsadli ishlatilishi ustidan nazorat qilish vazifasi bekor qilindi.

Naqd pullarning (M0) M2 pul agregati hajmidagi salmog‘i, foizda (01.01. 2019 y.)

O‘zbekistonda 2018 yilda naqd pullarning kupyuralar bo‘yicha tarkibi

500 so‘mgacha	9,9 %
1000 so‘mlik	55,7 %
5000 so‘mlik	22,6 %
10 000 so‘mlik	9,0 %
50 000 so‘mlik	2,8 %

Rossiyada 2018 yilda naqd pullarning kupyuralar bo‘yicha tarkibi

5 rubl	0,0 %
10 rubl	0,0 %
50 rubl	0,3 %
100 rubl	1,2 %
200 rubl	0,3 %
500 rubl	2,6 %
1000 rubl	16,3 %
2000 rubl	4,4 %
5000 rubl	74,9 %