Pul, kredit va banklar

Aktseptsiz to‘lov talabnomalar bilan hisob – kitoblar.Aktseptsiz to‘lov talabnomalar bilan 
hisob –  kitoblarda  bank  to‘lovchining  roziligisiz  uning  hisobvarag‘idagi  mablag‘ni  oluvchining 
hisobiga o‘tkazib beradi. Tijorat banklari aktseptsiz to‘lov talabnomalar bilan hisob – kitoblarni 
amalga oshirishni ayrim sub’ektlarga ruxsat beradi. Xususan ular jumlasiga quyidagi tashkilotlar 
kiradi:   
1. Issiqlik  energiyasi  uchun  hisob  –  kitoblarda.  Bu  holda  talabnoma  va  ajratilgan 
elektr  va  issiqliq  energiyasi  uchun  hisobvaraq  –  faktura  mahsulot  yetkazib  beruvchi 
tomonidan  bevosita  iste’molchiga  xizmat  ko‘rsatuvchi  bankka  taqdim  etiladi.  To‘lov 
talabnomasining maqsadida issiqlik  energiyasining o‘lchov  asboblari  yoki ta’rif asosida 
foydalanilgan miqdori yozuvda ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim; 
2. Qarzdor tomonidan tan olingan summa  haqidagi javob xatining asl  nusxasi  ilova 
qilingan  holda.  Talabnomaga  boshqa  hujjatlar  ilova  qilinganda  aktseptsiz  hisobdan 
chiqarishga qabul qilinmaydi; 
3. Qarzdor boshqa banklarda ochilgan ikkilamchi hisobvaraqlari bo‘yicha kreditlarni 
vaqtida uzmaganda banklar tomonidan ham qo‘yiladi. 
Amaliyot  (operatsion)  kun  tugagandan  keyin  kelib  tushgan  aktseptsiz  talabnomalarda 
"kechki"  degan  shtamp  qo‘yiladi  va  ular  keyingi  ish  kuni  to‘lanadi  yoki  to‘lovchining 
hisobraqamida mablag‘ bo‘lmaganda 2 – kartotekaga kirim qilinadi. 
To‘lov  talabnomasi  bilan  hisob  –  kitoblarning  amaliyotda  nisbatan  kam  qo‘llanilishining 
asosiy sababi, uning kamchiliklari afzalliklariga nisbatan ko‘pligidadir. Jumladan, uning asosiy 
kamchiliklari sifatida quyidagilarni ta’kidlash maqsadga muvofiq: 

---

 –  mablag‘  oluvchi  tovar  jo‘natgandan  va  xizmatlarni  ko‘rsatgandan  so‘ng  to‘lov 
talabnomasini  bankka  taqdim  etishi  natijasida,  mablag‘ni  to‘lovchiga  tovar  va  xizmatlarning 
sifati  to‘liq  qoniqtirmagan  hollarda  to‘lovdan  voz  kechishi  turli  ziddiyatli  holatlarni  keltirib 
chiqaradi; 
 –  to‘lovchining  hisobvarag‘ida  mablag‘ning  bo‘lmasligi  yoki  yetarli  miqdorda  emasligi 
banklarda debitor va kreditorlik qarzlarining ortib ketishiga olib keladi; 
 –  to‘lov  hujjatlarining  aylanishi  va  rasmiylashtirish  jarayoni  to‘lov  topshiriqnomalariga 
nisabatan qo‘shimcha vaqt va ortiqcha mehnatni talab etadi.  
Afzallik  jihatlari  shundan  iboratki,  to‘lovchining  hisobraqamida  mablag‘  bo‘lmagan 
hollarda  ham  jo‘natilgan  tovarlar  va  ko‘rsatilgan  xizmatlardan  foydalanish  imkoniyatiga  ega 
bo‘ladi. 
Umuman olganda, to‘lov talabnomasi bilan hisob  – kitoblarni  amalga oshirish  mablag‘ni 
oluvchi va beruvchi uchun hamda bank uchun ham qo‘shimcha vaqt va ish jarayonini talab etadi. 
Shu  bois  bo‘lsa  kerak,  hisob  –  kitoblarning    mazkur  shakli  amaliyotda  boshqa  hisob  –  kitob 
shakllariga nisbatan kamroq qo‘llaniladi.