Пулат ишлаб чикариш

Bessmer jarayoni, 1855-1856 yillarda ingliz ixtirochisi Genri Bessemer kashf etgan. Uning moxiyati kuyidagicha: Konvertorga kuyilgan suyuk chuyan orkali xavo xaydaladi. Xavo tarkibidagi kislorod chuyandagi uglerodning maʼlum kismini va chuyanni pulatga aylantirish jarayoni 3 davrga bulinadi.
1-davrda Fe, Si, Mn oksidi xamda shlak xisoblanadi. Fe ning oksidlanishi kuyidaga tartibda boradi:



Xamma jarayonlarda issiklik ajralib chiыkadi. Bu vaktda koyevertor ogzidan kungir tutun chika boshlaydi, kungir tutun esa temir oksidni xosil bulayotganligini bildiradi. 1-2 min dan keyin, urniga tuk sarik alanga paydo buladi. Bu alanga kreminiy va Mn ning oksidlana boshlanganligidan darak beradi.
Si va Mn esa xam xavo kislorodi, xam Fe (II) oksiddan kislorod xisobiga oksidlanadi.

Bu reaksiyalar natijasida xosil bulgan okisdlar uzaro taʼsir etib shlak xosil kiladi.

Birinchi davri 2-3 min davom etadi, kiyin ikkinchi davr boshlanadi.
Ikkinchi davrda tarkibidagi uglerodining maʼlum kismi xam Fe (II) oksid kislorodi, xam xavo kislorodi xisobiga oksid (yonadi):



Uglerodning oksidlanishidan xosil bulgan SO konvertor ogzidan chikayotganda atmosfera kislorodi xisobiga yonib, SO₂ xosil kiladi.

Bu reaksiya natijasida kuzni kumashtirarli darajada yorkin alanga xosil buladi. Bu alanganing balandligi 5 м dan oshadi. 7-8 min davom etadi.
Uchinchi davrda, pulat oksizlantiriladi, Fe kaytariladi. Kaytaruvchi sifatida Mn, Si,Al ishlatiladi Mn va Si suyuk pulatga ferrokotishmalar (ferromarganets, ferrotsilisiy) tarzida, A1 esa kukuni xolida kushiladi.
Ongsizlantirish sharoitiga karab, kaynaydigan va kaynamaydigan pulat xisoblanadi.
Kaynamaydigan pulat x.k uchun, ferro Mn , ferrosilitsiy va A1 ishlatiladi va kuyidagi reaksiyalar sodir buladi:

Kaynaydigan pulat xosil kilish uchun esa ferromarganetsning uzi ishlatiladi va bunda Fe suyuk pulatdagi Fe (2) oksidning bir kismidagina kaytariladi.
Bessemer jarayoni 15-20 min davom etadi sutkasiga 80 martagacha pulat olish mumkin. Kamchiligi, bu usulda kup S va P li chuyanlardan sifatli pulat olib bulmaydi, shuningdek, kup (10-12%) matell kuyundiga chikib ketadi.