Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

II bob. ISHQALANISH QISMLARINI MOYLASH
2.1. UM U M IY M A’LUMOTLAR
M ashinalarning ishqalanuvchi qism larini m oylash m ashinalar 
ishonchliligini oshiruvchi samarali om ildir. M asalan, ishqalanish 
koeffitsiyenti m oylanm agan m etallar orasida 0,2—0,3 b o ‘lsa, m oylan- 
ganda 10—
6 gacha kamayishi mumkin. N atijada, m oylangan detallar 
to/, ycyilib ketm aydi, moylash m ashina tezligini, yuk ko‘taruvchan- 
liH.nu 
vii
unum dorligini oshirish imkonini beradi. Moylash m ashi- 
iui
I
iii
I
ii
I itv ycyllih Ishdan chiqishdan saqlaydi. Y og'lovchi m oy- 
InntliiK qo'*hlmchit lunksiyasi: dctallarni ishqalanishda qizishdan, 
kono/iyadiiii, zarbli ta ’sirdan, oraliq qisilishdan saqlaydi, sovuq 
havoda ham m cxanizm larni ishonchli yurgizishni t a ’m inlaydi, ishqa­
lanish zonasidan yeyilish m ahsulotlarini chiqarib tashlaydi. M oylash 
inateriallarining fizik-kimyoviy xarakteristikalari uning sifatini belgi- 
lovchi standart ko‘rsatkichlardir. M oy sifatini belgilovchi standart- 
lashtirilgan asosiy ko‘rsatkichlar quyidagilar: belgilangan haroratdagi 
nom inal zichlik: 50°C yoki 100°C haroratda aniqlangan nom inal 
qovushqoqlik; olovlanish harorati — oddiy bosim da qizdirilayotgan 
moylash m aterialidan chiqayotgan bug‘ni unga olov yaqinlashtiril- 
ganda yonishiga olib keluvchi eng past harorat; qotish harorati -
moyni 450 qiyalikdagi standart probirkadan oqish qobiliyatini 
yo'qolishidagi eng baland harorat; kislotali soni —1 gram m m oyni 
neytrallash uch un kerak bo'ladigan kaliy ishqori m assasining m il- 
ligrammlardagi m iqdori; kokslanuvchanligi — sinalayotgan moylash 
inateriali tarkibidagi koks massasining %larda olingan nisbati; 
qo'llanganligi — moylash materialidagi yonm aydigan m oddalar m iq­
dori; m exanik unsurlar m iqdori; suvda eruvchi kislota va ishqorlar 
m iqdori; tem ir va mis plastinkalariga m oyning korrozion ta ’siri; 
oltingugurt m iqdori; fenol, krizol, nitrobenzol va furfural m iqdori.

---

Qovushqoqlikdan boshqa barcha ko ‘rsatkichlar bilvosita va chek- 
langan tarzda moylash m aterialini ishqalanish qism ini m oylashdagi 
holatini belgilash yoki ulam i ishlab chiqarish, tashish va saqlash 
vaqtida sifatini nazorat qilish uchun kerak b o ‘ladi. M oy zichligining 
kamayishi, uning qovushqoqligi va olovlanish haroratini pasaytiradi. 
Olovlanish harorati moylash m aterialini bug'lanish va yong'inga 
xavflilik darajasini bildiradi. Olovlanish haroratini m oylash m ateriali 
qaynoq bug1, gaz yoki metallga tegishi ehtim ol bo'lgan hollarda 
e’tiborga olinadi. Olovlanish harorati m oylanayotgan sirt haroratidan 
katta bo'lishi kerak. Qotish haroratidan m oy ishqalanish sirtini 
qanchalik darajada ho'llashishini aniqlashda foydalaniladi.
Biroq m oylash ayrim konstruktiv usullarni qo'llashni, moylash 
m ateriallarini to ‘g ‘ri tanlashni taqozo etadi.
M oylash usuli va moylovchi m ateriallarni to ‘g‘ri tanlay bilish, 
m ashinani birinchi navbatda uning ishqalanish qism i ishonchliligining 
oshishini ta ’minlaydi. M oylar fizik holatiga k o 'ra gazsim on, suyuq, 
plastik va qattiq turlarga bo'linadi. M oylanish ishqalanish juftligini 
ajratish darajasiga va mexanizmiga ko'ra gidrodinam ik (газодина- 
мик) suyuq, chegaraviy va yarimsuyuqli turlarga bo'linadi.
M oy m ateriallar suyuq, plastik va qattiq bo'lishi m um kin. U lar 
asosan m inerallar va neftdan, qism an o'sim lik ham da hayvon 
yog'laridan olinadi.
Organik m oylar yaxshi surkalish xossalariga ega, lekin haroratga 
chidam siz bo'lganidan asosan m ineral moylarga q o 'shim cha sifatida 
ishlatiladi. M ineral va organik moylar -20°C da qotadi, 150-200°C da 
bug'lanadi va oksidlanadi. Spirt, efir va krem niy oiganik birikm alar 
asosidagi sintetik m oylar issiqlikka chidam li bo'lsada, neft moylariga 
nisbatan qim m at turadi. Plastik (konsistent) m oyning asosi m ineral 
bo'lib, quyuqlashtiruvchi sifatida sovun, qattiq uglevodlar, to 'ld i- 
ruvchi siftida grafit ishlatiladi.
Plastik m oylar past va baland haroratda ham o 'z xususiyatini 
yaxshi saqlagani uchun keng qo'llaniladi. Ishlatilishiga ko‘ra m oylar 
um um iy va maxsus moylarga bo'linadi.
U m um iy (industrial) m oylar o 'rta c h a yuk va harorat ostida, m ax­
sus m oylar (tranmissiya, turbina, aviatsiya moylari) o g'irroq sharoitda 
sirtlarni m oylashda ishlatilishga m o'ljallangan. Yengil yuklanishda,

---

uncha yuqori b o ‘lmagan haroratda ishlovchi detallar legirlanm agan 
industrial m oylar, o 'rtach a yoki og‘ir yuklam a bilan uncha yuqori 
b o im a g a n sirpanm a tezlikda ishlovchi detallar ortiqcha legirlan­
magan industrial yoki maxsus m oylar bilan m oylanadi.
Y engil-o‘rtacha yuklama va katta tezlikda legirlanm agan indus­
trial yoki maxsus yog‘li moylar ishlatiladi. Og‘ir sharoitli (katta 
yuklama va yuqori harorat) ish rejimida, legirlangan industrial yoki 
transm ission m oylar q o ‘llaniladi.
Plastik m oylar issiqlik kam ajraluvchi, ochiq yoki germetikligi 
bo ‘sh, harorati, yuklanish tezligi, tezligi keng diapazonli va uzoq 
m uddatga konservatsiyalangan qism lam i m oylashda ishlatiladi. Ish- 
lutilishiga ko ‘ra plastik m oylar antifriksion, konservatsiyalovchi va 
to'sqichli turlariga b o iin a d i. M ashinalardan foydalanish davrida 
asosan antifriksion plastik m oylar qo ‘llaniladi.
Moylovchi yog‘lam ing ifloslanishi, m ashinani tez-tez yurgizish va 
(o'xllit ish ishchi sirtlari charcham asdan turib, yeyilib ketishiga sabab 
ho'lmll Ycmirilishni ozaytirish uchun ishqalanish qism larining ger- 
m cti/л !siyasini m ukam m allashtirish, yog‘ni va qism sovitilayotganda 
No'Hlnyotgan havoni filtrlash, yeyilishga qarshi q o'sh im chalar aralash- 
llfllgun m oylnrdan foydalanish kerak.