Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

Ishqalanishdagi tebranish hodisasi haqida
Ko‘p hollarda ishqalanish va tebranish o ‘zaro uzviy bog‘langan 
holda namoyon bo‘ladi.
Harakatlanuvchi jismlarning notekisligi qo‘zg‘almas jism notekis- 
liklari bilan har safar tutashganda mikroimpuls sodir bo‘ladi. Ya’ni 
harakatdagi jismning absolut bikr, qo‘zg‘almas jism mikronotekis- 
liklarini esa mikro prujinalar deb qarasak qo‘zg‘aluvchan jism uzluk- 
siz tarzda sirtga tik (normal) yo'nalishda mikroamplitudali tebranish- 
ga uchraydi.
Bu tebranishning amplitudasi o ‘ta kichik (mkm ulushlarida)
bo‘lib, chastotasi:

---

v = M l j i ' i k l m  
(5.1)
bu yerda, к - tutashish bikrligi koeffitsiyenti; m - harakatdagi jism
massasi.
Tebranish natijasida harakatdagi va qo‘zg‘almas jismlar bir- 
biridan uzoqlashadi, amaliy tutash yuza ozayadi va ishqalanish kuchi 
kamayadi. Sirpanish tezligi qancha katta bo‘lsa, shunchalik tebranish 
amplitudasi va jismlarning uzoqlashuvi ham kattalashadi va ishqa­
lanish kuchi kamayadi.
Shunday qilib moylanmagan va chegaraviy moylangan qismlarda 
sirpanma ishqalanish kuchi ishqalanishni o ‘zi tug‘dirgan tutashish 
tebranishi tufayli doimo ozroq bo‘ladi. Texnikada majburiy tebranish 
berib ishqalanish kuchi kamaytiriladi (elektrodinamik, elektrik yoki 
pezokeramik qurilmalar). Ishqalanish kuchining kattaligi qurilmaning 
xususiy va majburiy tebranishlar chastotasi yaqinlashganda eng kam 
bo'ladi.
Konstruksiya normal yo‘nalishda majburiy tebranma tebranishlar 
chastotasi (5.1) formuladagi qiymatga, urinma (hox bo‘ylamasiga hox 
ko'ndalangiga) yo'nalishda tebransa normalli majburiy tebranishlar
chastotasi:
v 
= 1 / 4л-
V к / m
 
(5.2)
Majburiy tebranishlaming tutash siitlarini yeyilishiga ta ’siri to ‘liq 
o'rganilgani yo‘q. Chastotasi 5—50 P li urinma va normal tebra- 
nishlarda tormoz va muftalaming friksion elementlarini tez yeyilishi
kuzatilgan.

---