Qabul qildi: Javmirov Jahongir Mavzu: Buyuk Britaniyaning Erondagi amaldorlari

1919-yil 9-avgustda Angliya-Eron shartnomasi tuzilganda Koks Tehronda Britaniya vaziri vazifasini bajaruvchi edi. Vosuq bilan rasmiy xat almashgan. Eronliklar uchta asosiy imtiyoz: hudud, savdo va tarif kelishuvlari qabul qilinishini xohladilar. Eron Britaniya bilan diplomatiyaga oʻzining koʻp mamlakatli yondashuvini baham koʻrishi shart emas edi. Britaniyaga nisbatan birinchi yondashuv Parij konferentsiyasida boʻlgan. Eronliklar Vilsonning o’z taqdirini o’zi belgilash tamoyillarini qabul qilmoqchi edilar. Imperiya kreditlar, moliyaviy va harbiy tajriba va infratuzilmani rivojlantirish bilan ta’minladi, masalan. Portlar, portlar, ko’priklar va temir yo’llar qurish. 1919-yil sentabr oyining oxiriga kelib oqlar uchun vaziyat og‘irlashdi va shuning uchun Vosuq ingliz elchixonasiga murojaat qildi, Parijdagi Firuz esa ingliz elchisi bilan gaplashdi. 1919-yil 15-oktabrda Firuzning tashrifi atigi besh kun oldin yakunlanganidan so’ng Londonda Kerzon Eron bo’ylab ruslarni ogohlantirdi. Vosuq Angliya tomoniga o’tib, o’zini sinfiy dushmanga aylantiradi. 1919 yil oktyabr oyida maxsus missiya Boku yaqinidagi ruslarni ogohlantirdi. Keyingi oy esa Koks ingliz qo’shinlarini Xuroson viloyatini himoya qilishni so’radi. Koksning forslar bilan aloqalari biroz bo’sh edi. Bir tomondan, bu ulkan mamlakat go’yoki Rossiyaning Mesopotamiyadagi bosqinchilik tahdidlari va turklar faoliyatiga to’siq bo’lib xizmat qilgan bo’lsa, boshqa tomondan Hindiston va Londondan uzoqda edi. Tashqi ishlar vaziri Lord Kerzon 1920-yil 17-mayda Koksga Britaniyaning kichik missiyasiga harbiy yordam yuborilishi mumkin emasligi yoki umuman yuborilmasligini yozishga majbur boʻladi.

Shu bilan birga, Britaniya Sovetlardan Britaniyaning hududiy yaxlitligining mintaqadagi savdo va harbiy manfaatlariga rioya etilishiga kafolat berishga harakat qildi. Kerzon Sovet Rossiyasi bilan har qanday muzokaralar olib borilishidan xursand emas edi. Ularga ishonish mumkin emas edi va shuning uchun u Koksga eronliklar oldindan kelishilgan alohida shartnoma bo’yicha muzokaralar olib borishi haqida xabar bera olmadi Forslarning o’zlari o’zlarining istiqbollari haqida xavotirda edilar; lekin Kerzon, Koksni hammasi yaxshi bo’lishiga ishontirdi. Ammo Kerzon savdo embargolari va sanktsiyalari Rossiyaga bosim o’tkazish yo’li deb o’yladi Ularning kelishuvi reversement des alliances deb nomlandi – bu Britaniya manfaatlariga nisbatan xiyonatkorlik bilan bog’liq. Eronning yangi bosh vaziri endi o’zidan oldingi rahbar tomonidan belgilab qo’yilgan kun tartibini davom ettirishga, neft bo’yicha Angliya-Fors bitimini tuzishga majbur bo’ldi. Ammo inglizlar konstitutsiyaviy boshi berk ko’chaga tushib qoldilar: rus bosqinchilari hududni egallab olgan paytda qanday qilib parlament kelishuvni ratifikatsiya qilishi mumkin edi? Eronliklar ingliz kontingentlarini olib chiqishni talab qilib, 1920 yil 3 dekabrdan yil oxirida Moskvani tinchlantirishni talab qilish bilan qanoatlandilar.[43]

Foydanilgan adabiyotlar 1. Eron tarixi – Oʻquv qoʻllanma 2.https://en.m.wikipedia.org/wiki/Herman_Norman 3.https://en.m.wikipedia.org/wiki/George_Curzon,_1st_Marquess_Curzon_of_Kedleston 4.https://en.m.wikipedia.org/wiki/Percy_Cox